Ο καπιταλισμός και η «ανάπτυξη» του είναι ασύμβατα με την προστασία του περιβάλλοντος

Όλα τα μεγάλα προβλήματα είναι φιλοσοφικά, με την έννοια ότι βασίζονται σε συγκεκριμένες ερμηνείες του κόσμου. Η σημερινή κυρίαρχη φιλοσοφία που χρησιμοποιείται για να ερμηνεύσει τα πράγματα είναι αντιφατική στα όρια της σχιζοφρένειας. Δυσκολεύεται να επιλέξει τελικά σε ποιον κόσμο θα ήθελε να ζήσει και να αλλάξει. 

Είναι τόσο σχιζοφρενική, έτσι που από τη μία να μας γνωρίζουν μεγάλοι τηλεοπτικοί σταθμοί με ιδιοκτήτες με συμφέροντα στη λεγόμενη «πράσινη ανάπτυξη» ότι «η κλιματική αλλαγή είναι εδώ», αλλά από την άλλη να πανηγυρίζουν στην οικονομική τους στήλη για την αύξηση της κατανάλωσης, ένα καλό σημάδι ότι η οικονομική ανάκαμψη θα επιστρέψει σύντομα μετά την πανδημία. Και όλοι μαζί τελικά, ιδιοκτήτες καναλιών/εφημερίδων, το ίδιο πρόσωπο πολλές φορές, να χαιρετίζουν τον «αναπτυξιακό» νόμο Χατζηδάκη που καταργεί τους δασικούς χάρτες επειδή είναι «φιλοευρωπαϊκή» η κυβέρνηση και κάνει «μεταρρυθμίσεις».

Πάντως, ασυγκράτητα πύρινα μέτωπα και καύσωνες, ακραίες βροχοπτώσεις και κατεστραμμένες καλλιέργειες, όλα αυτά απασχολούσαν την ανθρωπότητα πολύ πιο πριν από την ημέρα που άρχισαν να γίνονται ειδήσεις. Για αιώνες ο άνθρωπος απέδιδε τα ακραία καιρικά φαινόμενα στη θεϊκή οργή επειδή δεν μπορούσε να τα εξηγήσει, και ενοχοποιούσε τον εαυτό του επειδή παραβίασε η γήινη συμπεριφορά τα θεϊκά όρια. 

Για να φτάσουμε να συμβαίνει το αντίθετο σήμερα, στα όρια της τραγωδίας – 

Να μπορεί να αναγνωρίζει ο άνθρωπος ότι οι τελευταίες μεγάλες βραχυχρόνιες αλλαγές στο κλίμα (υπάρχουν και οι μακροχρόνιες – μία εποχή των παγετώνων, μία απρόσμενη συμπαντική έκρηξη – που είναι αδύνατο να ελεγχθούν) είναι προϊόν της δικής του ενεργητικής δραστηριότητας, αλλά να μην μπορεί να ορίσει κανένα φρένο στις φιλοδοξίες του σε σχέση με το μέχρι που μπορεί να φτάσει με την εκμετάλλευση του φυσικού κόσμου στη στήλη της οικονομίας. 

Ο βασικός λόγος για να συμβαίνει αυτό είναι το κυρίαρχο φιλοσοφικό σχήμα και ο οδηγός του σύγχρονου ανθρώπου για το πως θα γίνεται η διανομή και η ευτυχία από το 19ο αιώνα και μετά. 

Αυτό βασίζεται στο μύθο της αιώνιας μεγέθυνσης της οικονομίας. Υπονοεί για παράδειγμα ότι θα έπρεπε για να συνεχίσει να μειώνεται η ανεργία, να έχει χρήμα μία κοινωνία και εισόδημα, να πουλιούνται όλο και περισσότερα ρούχα, αυτοκίνητα και γκουρμέ φαγητά, να υπάρχει μεγάλη κατανάλωση. Όσο εμείς θα αφήναμε τα λεφτά μας για ένα φόρεμα βραδινό, ένα καλοκαιρινό όχημα, ένα για το brunch κ.ο.κ, το χρήμα θα κυκλοφορούσε και το ίδιο και με την ευτυχία. Οι «παραγωγικοί συντελεστές», τα δάση, να μετατρέπονται διαρκώς σε προϊόντα για κατανάλωση και οι οικονομικοί δείκτες να φροντίζουν να εντοπίζουν αυτές τις τάσεις για να επέμβει το κράτος έγκαιρα.

Είναι γνωστό ότι στις μέρες μας θάβονται τα μισά ρούχα ή και παραπάνω κάθε χρόνο στις χωματερές για να ορίζονται καλύτερα οι τιμές τους, και ας φοράμε μόνο τα μισά ρούχα της ντουλάπας μας (στοιχεία εδώ). Και ας είμαστε πρωταθλητές οι Έλληνες (κυρίως οι νέοι) στο να πετάμε τρόφιμα. Και το ίδιο συμβαίνει σε όλους τους «τομείς της βιομηχανίας», αφού για να μπορεί να συντηρείται το μοντέλο και να γλιτώνει ο κόσμος από τις κοινωνικές (=ταξικές συγκρούσεις), θα πρέπει να ικανοποιείται συνεχώς η απαίτηση για ανάπτυξη των οικονομολόγων – νέες αγορές, νέοι καταναλωτές, ελάχιστα νομικά όρια και κοστολογικές επιβαρύνσεις στους παραγωγούς. 

Ε λοιπόν, σήμερα το κυρίαρχο σύστημα δεν αρκεί όπως φαίνεται να εξισορροπήσει τις αντίρροπες δυνάμεις του. Και την ανέλεγκτη αγορά με τη φυσική της ροπή προς την «ανάπτυξη» (δηλαδή εκμετάλλευση πόρων και συσσώρευση) ή τις κρίσεις (φτώχεια, ανεργία, κοινωνικές συγκρούσεις) που αυτό το είδος της (τελικά αναιμικής και για λίγους) ανάπτυξης προϋποθέτει.

Κατά 7.5% (χοντρικά, 5-10%) πρέπει να μειωθεί η παγκόσμια παραγωγή ετησίως για τα επόμενα πολλά χρόνια (2050), και να πρασινίσει ριζικά στις συνήθειες του ο άνθρωπος για να μας φτάνει ο πλανήτης που έχουμε και να αντιστραφεί η τάση της υπερθέρμανσης. 7.5% να αποαναπτυχθεί η παραγωγή, ή να γίνουν επενδύσεις από ανθρώπους που και να επιβιώσουν στον οικονομικό ανταγωνισμό πρέπει, και δεν έχουν χρήματα να διαθέσουν. 7.5%, διεθνής συντονισμός, τεράστιες κρατικές επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη και στην αστυνομία για το περιβάλλον, αναδιανομή πλούτου και άνοιγμα των συνόρων για τους εκτοπισμένους.

Το να αναγνωρίσεις το πρόβλημα λοιπόν στο σύστημα παραγωγής και στη ροπή του για μεγέθυνση και κατανάλωση, κάτι που έχει πλέον συμφωνηθεί από τη σχετική ακαδημαϊκή κοινότητα (που διαφωνεί μόνο στο πόσο και πως πρέπει να αλλάξει η σημερινή δομή της οικονομίας), και έχει άρα εμπεδωθεί καλά από τους ανθρώπους με γνώση των οικολογικών προκλήσεων, δεν σε κάνει κομμουνιστή ή προ-Σοβιετικό. Το να αναγνωρίσεις επιτέλους το πρόβλημα σε κάνει να αναζητάς τις μεγάλες ιστορικές και θεσμικές καινοτομίες εκεί που πρέπει. Να φανταστείς έναν κόσμο μετά από το μονότονο αυτό τραγικό δίλημμα που λεηλατεί τον πλανήτη μέσα στη φαύλη κανονικότητα μας – οικονομία ή περιβάλλον;

Για να κλείσουμε και να προλάβουμε και μερικούς, δεν τεκμηριώνεται επίσης ιστορικά ότι βιομηχανικές κοινωνίες με άλλα συστήματα από αυτό που κυριαρχεί η αγορά (πχ. σοσιαλιστικό) ρύπαιναν λιγότερο, ή μπορούν να προστατέψουν το περιβάλλον. Η δημοκρατία στο εργοστάσιο μόνο δεν θα αρκούσε, όσο καλά συντονισμένη, για να παράξει σωστά, όπως αυταπόδεικτα ισχυρίζονται οι κομμουνιστές, και η εκβιομηχάνιση της παραγωγής δεν είναι το τελευταίο στάδιο πριν την πραγματική δημοκρατία.

Στον καινούργιο μας γενναίο παλιό κόσμο δηλαδή, κομμουνιστές, φιλελεύθεροι, κτλ. όλοι χρειάζονται ένα καινούργιο λεξιλόγιο με πιο πειστικές απαντήσεις. Μπροστά στην οικολογική κρίση και στη νέα γενιά των εκτοπισμένων που παράγει χρειάζονται ριζικές αλλαγές των ερμηνευτικών εργαλείων που χρησιμοποιούμε για να υπάρχουμε στον κόσμο. Αυτό που ήξεραν να συζητούν καλά οι γονείς μας – κράτος ή αγορά = ανάπτυξη; – και ότι δήλωνε στο παρελθόν για συστήματα εναλλακτικά πλέον δεν αρκεί. Χρειάζεται θεσμική καινοτομία μετά τον καπιταλισμό.

ΥΓ. Παρεμπιπτόντως, στην πρόταση του Οικονομικού Επιμελητηρίου να γίνει η οικονομία υποχρεωτικό μάθημα στο λύκειο για να βγουν οι επόμενοι μεγάλοι entrepreneurs, πρέπει να αρχίσουμε να εξετάζουμε σοβαρότερα να αποκτήσει η χώρα μία περιβαλλοντική πολιτική που θα ξεκινάει από το σχολείο, τις χαμηλότερες τάξεις του, με την οικονομία να είναι μόνο μία υπό-ενότητα της. Και υποκεφαλίδα – «δεν υπάρχει ανάπτυξη, αν αυτή υποθηκεύει το μέλλον των παιδιών της». Και άλλη μία – «το ξέρω ότι θέλεις να δοκιμάσεις τα πάντα και να αγοράσεις τις πιο γλυκιές απολαύσεις, η χαρά υπάρχει και στα πιο απλά πράγματα. Αν υποθέσουμε ότι αυτά θα συνεχίσουν να υπάρχουν». 

Μιλάμε άλλωστε από μια χώρα όπου όταν οι δημόσιες υπηρεσίες δεν μπορούν να συντονιστούν, τη στιγμή που όλοι γινόμαστε ξαφνικά τόσο ειλικρινείς – κρυφά τις νύχτες –  τα νοσοκομειακά απόβλητα πετιούνται στις όχθες των ποταμών…

ΥΓ.2 Αφήνω αυτό εδώ για να το αναπτύξουμε στη νέα σεζόν. Είναι η πηγή του σκανδάλου – το πλουσιότερο 1% μολύνει τον αέρα στο μισό από αυτό των φτωχότερων 3.1 δις του πλανήτη, το πλουσιότερο 10% ευθύνεται για το 52% των διοξειδίων του άνθρακα.

Δείτε επίσης…