Άγχος εξετάσεων: Συμβουλές σε γονείς και μαθητές για να το αντιμετωπίσουν σωστά

Εξετάσεις, με αυτή την λέξη το πρώτο συναίσθημα που έρχεται στο μυαλό των εφήβων είναι το άγχος. Αυτό συμβαίνει, διότι, από την στιγμή που το παιδί θα μπει στο σχολικό περιβάλλον έχει εκπαιδευτεί στο αποτέλεσμα του τέλος της σχολικής χρονιάς και όχι στην ουσία.

Δίνουμε εξετάσεις για να πάρουμε πτυχίο στα αγγλικά, για να περάσουμε στο πανεπιστήμιο,  για να περάσουμε στην επόμενη τάξη πάντα έχοντας τον φόβο της αποτυχίας και της επίπληξης. Έχουμε ακούσει και διαβάσει χιλιάδες ιστορίες στις οποίες, εξαιρετικοί μαθητές τελευταία στιγμή απέτυχαν επειδή αγχώθηκαν.

Συχνά, οι γονείς είναι εκείνοι που δημιουργούν ανασφάλειες γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, ενώ οι απειλές από τους εκπαιδευτικούς προς τους μέτριους ή και κακούς μαθητές στις σχολικές αίθουσες λύνουν και δένουν. “Θα σε κόψω”, “κοίτα να συγκεντρωθείς”, “διάβασε όλη την ύλη”, “επικεντρώσου στα sos”, “πρέπει να γνωρίζεις ακόμη και το (,) στην ιστορία”, ενδεικτικά κάποιες ατάκες τις οποίες έχουμε ακούσει όλοι στο πέρας της σχολικής μας ζωής. Πολλές φορές το άγχος και η πίεση των εξετάσεων έχουν οδηγήσει τους μαθητές σε διατροφικές διαταραχές και κρίσεις πανικού οι οποίες τους “συντροφεύουν” σε όλη την περίοδο των εξετάσεων.

Αντιμέτωπα με τις εξετάσεις τα παιδιά βιώνουν άγχος, άλλα σε περισσότερο και άλλα σε μικρότερο βαθμό. Δεδομένου ότι το σχολείο αποτελεί έναν βασικό πυλώνα της ζωής του παιδιού, η αξιολόγηση που συνεπάγεται μιας εξέτασης επιφέρει άγχος επίδοσης, όπως εξηγεί η Ψυχολόγος,  Άννα Γκουντώνη:

“Σκέψεις όπως «δεν θα τα καταφέρω», «οι βαθμοί μου δεν θα είναι αρκετά καλοί», «τι θα πουν οι γονείς μου», «οι άλλοι θα γράψουν καλύτερα από μένα» εμφανίζονται την περίοδο των εξετάσεων και κορυφώνονται τη μέρα πριν και ανήμερα της εξέτασης. Οι συναισθηματικές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τέτοιου είδους σκέψεις προκαλούν αναβλητικότητα («θα διαβάσω αύριο, έχω μέρες μπροστά μου») ή και αποφυγή («δε μπορώ να διαβάσω»), κάτι που κάνει ακόμα πιο έντονο το άγχος και το φόβο της αποτυχίας, καθώς μένοντας ¨παγωμένοι¨ από όλο αυτό οι μαθητές καταλήγουν να μη διαβάσουν μπαίνοντας έτσι σε ένα φαύλο κύκλο που ενισχύει τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα γύρω από τις εξετάσεις. Πέραν του άγχους, όλη αυτή η αίσθηση της πιθανής αποτυχίας συνοδεύεται πολλές φορές από θυμό, εκνευρισμό, ευερεθιστότητα, απογοήτευση και ενοχές. Ταυτόχρονα είναι πιθανόν να εμφανίζονται και σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, ταχυπαλμίες, ναυτία κτλ. Η δυσκολία στον ύπνο και στη συγκέντρωση ενισχύουν επιπλέον την ήδη δυσφορική κατάσταση.”

Σύμφωνα με την Ψυχολόγο και Ψυχοθεραπεύτρια Ειρήνη Σπύρα, μερικοί από τους πιο συνηθισμένους παράγοντες που συμβάλλουν στο άγχος επίδοσης των παιδιών είναι οι εξής: 

1. Oι προσδοκίες των γονέων και των δασκάλων: Τα παιδιά συχνά αισθάνονται την πίεση να εκπληρώσουν τις προσδοκίες τους για να επιτύχουν καλές βαθμολογίες.
2. O φόβος της αποτυχίας: Τα παιδιά ανησυχούν ότι οι κακοί βαθμοί θα επηρεάσουν αρνητικά το μέλλον τους,  ενώ ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να είναι συνδεδεμένος με την ανησυχία για την κοινωνική αποδοχή από τους συνομηλίκους.
3. H έλλειψη προετοιμασίας: Τα παιδιά που δεν έχουν προετοιμαστεί επαρκώς για τις εξετάσεις  αισθάνονται ανασφάλεια και άγχος για την επίδοσή τους. Η ανεπαρκής διαχείριση του χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα πίεσης και άγχους την τελευταία στιγμή.
4. Aυτοεκτίμηση: Τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να αμφιβάλλουν για τις ικανότητές τους και να αισθάνονται μεγαλύτερη πίεση κατά τη διάρκεια των εξετάσεων.
5. H σύγκριση με συνομηλίκους: Τα παιδιά μπορεί να συγκρίνουν τις επιδόσεις τους με εκείνες των συνομηλίκων τους, αυξάνοντας το άγχος τους αν πιστεύουν ότι υστερούν.

Η κ. Ειρήνη Σπύρα αναφέρει πως το άγχος επιδόσεων των παιδιών μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες αρνητικές συνέπειες, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

Βραχυπρόθεσμες Συνέπειες

1. Μειωμένη απόδοση: Το άγχος μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα των παιδιών να συγκεντρωθούν και να θυμούνται πληροφορίες, οδηγώντας σε χαμηλότερους βαθμούς στις εξετάσεις.
2. Σωματικά συμπτώματα: Τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν κεφαλαλγίες, κοιλιακό πόνο, ταχυκαρδία, εφίδρωση και δυσκολία στον ύπνο.
3. Συναισθηματικές δυσκολίες: Το άγχος μπορεί να προκαλέσει ανησυχία, φόβο, απογοήτευση και ευερεθιστότητα.

Μακροπρόθεσμες Συνέπειες

4. Χρόνιο άγχος: Το έντονο άγχος επιδόσεων μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνιο άγχος, το οποίο μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή ζωή και την ψυχική υγεία του παιδιού.
5. Αποφυγή: Τα παιδιά μπορεί να αρχίσουν να αποφεύγουν τις ακαδημαϊκές δραστηριότητες και το σχολείο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοπεποίθηση.
6. Επιδείνωση της σχολικής εμπειρίας: Το σχολείο μπορεί να γίνει πηγή στρες και δυσάρεστης εμπειρίας αντί για ευκαιρία μάθησης και ανάπτυξης.
7. Τελειομανία: Η τελειομανία μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική αυτοκριτική και άγχος, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο ανικανοποίητου.
8. Κοινωνικές επιπτώσεις: Το άγχος μπορεί να επηρεάσει τις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών, κάνοντάς τα να αποφεύγουν κοινωνικές δραστηριότητες.

Με τη σωστή υποστήριξη και καθοδήγηση, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται το άγχος τους και να αναπτύξουν υγιείς στρατηγικές για να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις στη μελλοντική τους ζωή. Η κ. Σπύρα αναλύει μερικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να διαχειριστούν το άγχος επιδόσεων περιλαμβάνουν:

1. Δημιουργία υποστηρικτικού περιβάλλοντος: Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μιλήσουν για το άγχος τους. Ακούστε με κατανόηση και χωρίς κριτική και δείξτε τους ότι είναι φυσιολογικό να νιώθουν άγχος, ενώ υπενθυμίστε τους ότι δεν είναι μόνα τους σε αυτό.
2. Ρεαλιστικές προσδοκίες: Βοηθήστε τα παιδιά να θέτουν εφικτούς και ρεαλιστικούς στόχους και ενθαρρύνετέ τα να αναγνωρίζουν και να επιβραβεύουν την προσπάθειά τους, όχι μόνο τα αποτελέσματα.
3. Ενίσχυση αυτοπεποίθησης: Βοηθήστε τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να γιορτάζουν τις μικρές και μεγάλες επιτυχίες τους.
4. Τεχνικές διαχείρισης άγχους: Διδάξτε τους τεχνικές βαθιάς αναπνοής για να ηρεμούν όταν αισθάνονται άγχος. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να δοκιμάσουν τεχνικές χαλάρωσης, όπως ο διαλογισμός και η προοδευτική χαλάρωση των μυών.
5. Καλή προετοιμασία: Βοηθήστε τα παιδιά να οργανώνουν τον χρόνο τους και να δημιουργούν ένα πρόγραμμα μελέτης που να περιλαμβάνει διαλείμματα. Ενθαρρύνετε την τακτική και συνεχή προετοιμασία αντί της αποστήθισης της τελευταίας στιγμής.
6. Ισορροπημένη ζωή: Ενθαρρύνετε την άσκηση και τη φυσική δραστηριότητα, και βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά τρώνε υγιεινά και κοιμούνται επαρκώς.
7. Μείωση της πίεσης από γονείς και δασκάλους: Δείξτε υποστήριξη χωρίς να ασκείτε υπερβολική πίεση. Αποφύγετε τη σύγκριση των παιδιών με άλλα παιδιά.
8. Συμβουλευτική υποστήριξη: Εάν το άγχος των παιδιών είναι έντονο και επηρεάζει την καθημερινή τους ζωή, εξετάστε το ενδεχόμενο να ζητήσετε βοήθεια από έναν σχολικό σύμβουλο ή ψυχολόγο.

Aπό την πλευρά της η κ. Γκουντώνη, αναφέρει, πως οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά ενισχύοντας την προσπάθεια τους με ενθαρρυντικά σχόλια («τα πας μια χαρά», «το ‘χεις!»), καθώς επίσης και με το να εξηγήσουν στο παιδί πως η επίδοση του σε μια εξέταση δεν σχετίζεται με την αξία του ως άτομο: “Από την άλλη, οι μαθητές μπορούν να συζητήσουν και να μοιραστούν τι τους αγχώνει και τους ζορίζει είτε με κάποιον συνομήλικο είτε με κάποιον ενήλικο και να ζητήσουν πχ βοήθεια στο διάβασμα, απορίες για κάτι που δεν καταλαβαίνουν ή να διαβάσουν μαζί. Όταν το διάβασμα δεν αποδίδει μπορούν να πάρουν το χρόνο τους όπως κάνοντας μια βόλτα ή γυμναστική, ακούγοντας μουσική, τρώγοντας κάτι ή παίρνοντας ένα power nap.

Επιπλέον, βοηθάει η οργάνωση της ύλης για να σπάει σε μικρότερα κομμάτια και έτσι  δεν φαίνεται τόσο ακατόρθωτο το διάβασμα. Τέλος, για κάθε έναν από σένα που πλησιάζουν οι εξετάσεις να θυμάσαι ότι υπάρχει και άλλος τρόπος να πετύχεις τον στόχο σου από το να αφήνεις το άγχος να σε εξουθενώνει!!!” Η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια κ. Μάρθα Ξανθοπούλου από την πλευρά της σχολιάζει: “Αν ζητήσεις από κάποιον/α μαθητή/τρια, που έχει προετοιμαστεί με κόπο για τις Πανελλαδικές εξετάσεις, να τις ζωγραφίσει σ’ ένα χαρτί σαν να είναι πρόσωπο, τα συμπεράσματα που θα βγάλουμε θα αφορούν την εικόνα ενός προσώπου που προκαλεί ανησυχία, άγχος, φόβο.

Το τόσο απαιτητικό σύστημα των Πανελλαδικών εξετάσεων φαντάζει περισσότερο αξεπέραστος εχθρός παρά σύμμαχος ή μέσο με το οποίο ο/η μαθητής/τρια πλησιάζει τον στόχο ή/και το όνειρο του.

Καθώς το άγχος είναι αναπόφευκτο, εντείνεται από την ανάγκη των μαθητών/τριων να αποφύγουν με κάθε τρόπο την αποτυχία. Η έννοια της αποτυχίας στο μυαλό του/της μαθητή/τριας αφορά κακά αποτελέσματα στις εξετάσεις με μία συνολική μορφή απόρριψης της προσωπικότητας του ατόμου, της προσπάθειας που κατέβαλε και όσων θα μπορούσε να κερδίσει ακαδημαϊκά και επαγγελματικά στην ενήλικη του ζωή.

Παρόλο που κάτι τέτοιο φυσικά στην πραγματικότητα δεν ισχύει σε καμία περίπτωση, οι εξεταζόμενοι έτσι το βιώνουν.

Χρειάζεται λοιπόν για αρχή, ένα zoom out από την κατάσταση, να κάνουν δηλαδή ένα βήμα πίσω για να μπορέσουν να δουν ‘ολόκληρη την εικόνα’ και να αναγνωρίσουν με πραγματικά δεδομένα τη συνθήκη των Πανελληνίων. Αυτό θα βοηθήσει σημαντικά καθώς θα χάσει η ιδέα των Πανελλαδικών εξετάσεων την απειλητική της μορφή.

Στη συνέχεια, βοηθούν καλές γεμάτες διαφραγματικές αναπνοές κι η σκέψη ότι στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή με τις συγκεκριμένες πραγματικές συνθήκες, ο καθένας κάνει και θα κάνει το καλύτερο που μπορεί. Αυτή η αίσθηση εμπιστοσύνης ακόμα κι αν φαίνεται να νικιέται από το άγχος, είναι απαραίτητη!

Άλλωστε, ας μη ξεχνάμε, το μυστικό για να πάμε μπροστά, είναι απλώς να ξεκινήσουμε!”