Αλλάζουν, άραγε, οι άνθρωποι;

Σίγουρα όλοι έχουμε μερικά χαρακτηριστικά που θα θέλαμε να αλλάξουμε στην προσωπικότητά μας. Άλλοι επιθυμούν να είναι πιο κοινωνικοί, άλλοι πιο εξωστρεφείς και άλλοι να μιλάνε λιγότερο. 

Ο άνθρωπος είναι ένα ον που από την αρχή της αρχή της ύπαρξής του, μαθαίνει και να εξελίσσεται. Πόσο εύκολο όμως είναι να αλλάξει τα βασικά στοιχεία της συμπεριφοράς και του χαρακτήρα του; Από ποια ηλικία αρχίζει και δυσκολεύει η διαδικασία να πραγματοποιηθούν σημαντικές αλλαγές στην προσωπικότητά του; Πόσο πιο εύκολο είναι να αλλάξουμε αρνητικά χαρακτηριστικά από θετικά; Αξίζει να κάνουμε υπομονή για να αλλάξει κάποιος;

Δύο ψυχολόγοι απαντούν στην Parallaxi στα παραπάνω ερωτήματα. 

Η Δέσποινα Δριβάκου, Ψυχολόγος και Συστημική/ Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, αναλύει τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η αλλαγή ενός ανθρώπου: 

«Η προσωπικότητα του ανθρώπου μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου λόγω πολλών παραγόντων, όπως οι εμπειρίες και οι σχέσεις, ή το περιβάλλον και οι προσωπικές αποφάσεις. Η ραγδαία αλλαγή στην εποχή μας μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητα κάθε ατόμου διαφορετικά. Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο προσαρμόσιμοι και αντιμετωπίζουν θετικά τις αλλαγές, ενώ άλλοι μπορεί να βρίσκουν τον ρυθμό των αλλαγών προκλητικό ή αγχώδη. Για ορισμένους, οι ραγδαίες αλλαγές μπορούν να προσφέρουν ευκαιρίες για ανάπτυξη, μάθηση και προσωπική εξέλιξη. Άλλοι μπορεί να νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο ή τη σταθερότητα στη ζωή τους, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε άγχος ή ανασφάλεια».

Οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν με διάφορους τρόπους, σύμφωνα με την κ. Δριβάκου:

Εμπειρίες: Οι ζωτικές εμπειρίες μπορούν να επηρεάσουν τις πεποιθήσεις και τις αξίες του ατόμου. Μάθηση: Η συνεχής εκπαίδευση και ανάπτυξη μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στις απόψεις και τις δεξιότητες. Σχέσεις: Οι σχέσεις με άλλους ανθρώπους μπορούν να επηρεάσουν τις απόψεις και τη συμπεριφορά. Περιβάλλον: Οι αλλαγές στο περιβάλλον, όπως η μετακίνηση σε νέο μέρος ή η αλλαγή στις συνθήκες εργασίας, μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη και την προσαρμογή. Συνειδητές αλλαγές: Η σκόπιμη αλλαγή συνηθειών και συμπεριφορών μέσω προσπάθειας και αυτογνωσίας.

«Η ψυχοθεραπεία επίσης μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή και την ανάπτυξη του ατόμου με πολλούς τρόπους», όπως εξηγεί η κ. Δριβάκου: 

«Οι ψυχοθεραπευτές παρέχουν υποστήριξη, καθοδήγηση και εργαλεία για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, την ανάπτυξη της αυτοσυνειδησίας και την αντιμετώπιση των δυσκολιών. Μέσα από την ψυχοθεραπεία, οι άνθρωποι μπορούν να εξερευνήσουν τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους και τη συμπεριφορά τους, καθώς και να ανακαλύψουν νέους τρόπους αντιμετώπισης των προκλήσεων.

Η επιθυμία για αλλαγή μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες ηλικίες, ανάλογα με τις εμπειρίες και τις περιστάσεις της ζωής κάθε ατόμου. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αρχίσουν να επιζητούν αλλαγή σε νεαρή ηλικία, ενώ άλλοι μπορεί να το κάνουν σε μεγαλύτερη ηλικία, όταν αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις ή κρίσεις. Η ανάγκη για αλλαγή είναι συχνά συνδεδεμένη με την επιθυμία για προσωπική ανάπτυξη, ευτυχία και ευημερία».

«Υπάρχουν πολλά γεγονότα που μπορούν να επιβαρύνουν την προσωπικότητα ενός ανθρώπου». Μερικά από αυτά αναλύει η κ. Δριβάκου: 

Απώλεια αγαπημένου προσώπου: Ο θάνατος ενός αγαπημένου ανθρώπου μπορεί να προκαλέσει βαθιά θλίψη και αναταραχή. Χωρισμός: Η λήξη μιας σημαντικής σχέσης μπορεί να προκαλέσει πόνο και αναστάτωση. Ασθένεια ή τραυματισμός: Η αντιμετώπιση ασθενειών ή τραυματισμών μπορεί να επηρεάσει τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Οικονομικές δυσκολίες: Οι οικονομικές πιέσεις και οι δυσκολίες μπορούν να προκαλέσουν στρες και ανησυχία. Καταπίεση ή κακοποίηση: Η εκτεταμένη κακοποίηση ή καταπίεση μπορεί να προκαλέσει τραύματα και να επηρεάσει σοβαρά την αυτοεκτίμηση και την ψυχολογική ευημερία. Απώλεια εργασίας: Η ανεργία ή η απώλεια της εργασίας μπορεί να προκαλέσει αγχώδη καταστάσεις και αμφισβητήσεις της αξίας του ατόμου. Φυσικές καταστροφές: Οι φυσικές καταστροφές, όπως οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές ή οι σεισμοί, μπορούν να προκαλέσουν τραύματα και απώλειες και να προκαλέσουν μετατραυματικό στρες. 

«Η αλλαγή μπορεί να είναι δύσκολη για την προσωπικότητα του ανθρώπου για διάφορους λόγους», σύμφωνα με την κ. Δριβάκου: 

Άγνοια ή φόβος του άγνωστου: Η αβεβαιότητα για το τι θα φέρει η αλλαγή μπορεί να δημιουργήσει φόβο ή ανησυχία. Αντίσταση στην αλλαγή: Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αντισταθούν στην αλλαγή λόγω άνεσης ή φόβου να απομακρυνθούν από την οικειότητα. Απώλεια της ταυτότητας: Η αλλαγή μπορεί να σηματοδοτήσει την απώλεια της ταυτότητας ή του ρόλου που κατείχε κάποιος, προκαλώντας σύγχυση ή αναστάτωση. Ανησυχίες για την αποτυχία: Ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να καταστήσει δύσκολο το να αντιμετωπιστούν νέες προκλήσεις ή ευκαιρίες. Αντιδράσεις από το περιβάλλον: Οι αντιδράσεις και οι προσδοκίες των άλλων μπορεί να δημιουργήσουν κρίση και αποπροσανατολισμό

Κατά πόσο ο ψυχολόγος θα βοηθήσει τον άνθρωπο στην αλλαγή; Η κ. Δριβάκου εξηγεί:

«Είναι σημαντικό να δούμε έναν ψυχολόγο όταν θέλουμε να αλλάξουμε ή να προσαρμοστούμε σε μια αλλαγή. Ένας ψυχολόγος μπορεί να παρέχει υποστήριξη, καθοδήγηση και εργαλεία για την αντιμετώπιση των συναισθημάτων και των προκλήσεων που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της αλλαγής, ενώ παράλληλα να βοηθήσει στην αναγνωρίςη των εμποδιων , να αναπτύξουμε αποτελεσματικές στρατηγικές προσαρμογής και να βρούμε τρόπους να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις με αυτοσυνειδησία και αυτοπεποίθηση. Μια ισορροπημένη προσέγγιση και η ικανότητα να προσαρμοστούμε στις αλλαγές και να επωφεληθούμε από αυτές είναι σημαντική για την ανθρώπινη ανάπτυξη, αλλά επίσης είναι σημαντικό να διατηρούμε σταθερότητα και ασφάλεια στη ζωή μας».

Η Μάρθα Ξανθοπούλου, Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπεύτρια, αναλύει τους τρόπους με τους οποίους επέρχεται η αλλαγή στη ζωή του ανθρώπου και τον ρόλο της ψυχοθεραπείας σε αυτή τη διαδικασία: 

«Η αλλαγή αποτελεί το βασικό αίτημα του θεραπευόμενου στη ψυχοθεραπεία. Κάθε νέος θεραπευόμενος έχει ένα αίτημα, όπως για παράδειγμα η μείωση του έντονου καθημερινού άγχους. Η μείωση του άγχους που αποτελεί την ανάγκη και το αίτημα του θεραπευόμενου ταυτόχρονα υποδηλώνει και την ανάγκη για αλλαγή.

Η διαδικασία της αλλαγής δεν περιλαμβάνει πρακτικά ζητήματα σε μορφή επιτυχημένης συνταγής. Όλα όσα δουλεύονται στα πλαίσια της θεραπείας και της προσωπικής δουλειάς του ατόμου, συμβάλουν στην βελτίωση και ενσωμάτωση νέων τρόπων που θα οδηγήσουν σε αλλαγή σε επίπεδο σκέψης ή/και δράσης. Προϋπόθεση για την αλλαγή αποτελούν η συνειδητοποίηση, η αποδοχή, η εύρεση νέων τρόπων.

Είναι σημαντικό για όλους τους ανθρώπους είτε βρίσκονται σε θεραπεία είτε όχι, να φτάσουν στη συνειδητοποίηση μιας δυσλειτουργικής σκέψης, συμπεριφοράς ή συνθήκης κι αφού λοιπόν την εντοπίσουν, να την παραδεχτούν και να την αποδεχτούν. Η αποδοχή των σκέψεων, του συναισθήματος, της συμπεριφοράς και του ολοκλήρου εαυτού του ατόμου είναι όλο το νόημα της θεραπείας και της προσωπικής εξέλιξης. Η αποδοχή έχει κερδίσει κατά κράτος αυτόν τον αυστηρό κριτή που έχουμε όλοι μέσα μας και έχει επιτρέψει στον εαυτό μας να είναι αυτός που είναι. Όταν λοιπόν το άτομο καταφέρνει να βλέπει πραγματικά τον εαυτό του και να μπορεί να μείνει με αυτόν χωρίς να τον κρίνει και στηρίζοντας τον, τότε μεγαλύτερη αλλαγή από αυτήν δεν υπάρχει. Ελευθερία και ολοκλήρωση. 

Άνθρωποι οποιασδήποτε ηλικίας, που δεν βρίσκονται σε διαδικασία θεραπείας, έχουν ειλικρινή και δυνατή θέληση για αλλαγή, ωστόσο τα υπάρχοντα μοτίβα σκέψης από την παιδική ηλικία μέχρι σήμερα, εγκλωβίζουν  τον εαυτό σε επανειλημμένες ίδιες συμπεριφορές, που δεν έχουν καμία αλλαγή μέσα τους. Ως αποτέλεσμα, παρά το ότι υπάρχει τρομερή θέληση για βελτίωση και αλλαγή, δεν φτάνουν σε αυτό που θέλουν και γεμίζουν απογοήτευση, απελπισία και ένα γενικότερο αρνητικό συναίσθημα».

«Η έννοια – κλειδί είναι η “αποδοχή”», εξηγεί η κ. Ξανθοπούλου: 

«Είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να φτάσουμε στη συνειδητοποίηση της κατάστασής τους, να μπορούν να παραδεχτούν και να την αποδεχτούν. Η αποδοχή του εαυτού, των σκέψεων, του συναισθήματος και των συμπεριφορών του ανθρώπου. Όταν στην θεραπεία, βλέπουμε ότι υπάρχει σε έναν μεγάλο βαθμό η αποδοχή, τότε παρατηρούμε ότι ταυτόχρονα έχει επέλθει μια τεράστια αλλαγή, την οποία ούτε ο ίδιος ο θεραπευόμενος συνειδητοποίει πώς έχει γίνει. Η αποδοχή μέσα της έχει ένα πάρα πολύ δυνατό χαρακτηριστικό, την έλλειψη κριτικής. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σε ένα σημείο συνειδητότητας που μπορεί να δει πραγματικά αυτό που είναι και να μείνει με αυτό, χωρίς να το κρίνει, τότε με έναν τρόπο δημιουργεί ένα νέο κομμάτι της προσωπικότητάς του, με το οποίο επιτρέπει στον εαυτό που του αρέσει ή και όχι, να είναι αυτός που είναι. Αυτή η ελευθερία είναι από μόνη της ένα τεράστιο κομμάτι αλλαγής και εξέλιξης.

Όταν με πολλά μικρά βήματα ο άνθρωπος φτάνει σε σημείο να μπορεί να στηρίξει τον εαυτό του, τότε επέρχεται η αλλαγή στη συμπεριφορά και στα κομμάτια του εαυτού που κάποτε τον ενοχλούσαν. Φυσικά, όσο μεγαλύτερος είναι ηλικιακά κάποιος άνθρωπος, τόσο πιο πολύ έχουν εγκαθιδρυθεί κάποια συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς και σκέψης. Με αποτέλεσμα, ενδεχομένως επειδή η προσωπικότητα έχει “κλειδώσει”, να είναι πιο δύσκολη η αλλαγή, χωρίς όμως αυτό να είναι απόλυτο. Σίγουρα όμως, η διαδικασία θα απαιτεί περισσότερη προσπάθεια και χρόνο για να αλλάξουν κάποια μοτίβα σκέψης».

«Η αλλαγή βρίσκεται σε μικρά βήματα της καθημερινότητας», καταλήγει η κ. Ξανθοπούλου: 

«Συνεπώς, η αλλαγή δεν είναι ένας στόχος που δουλεύω και κάποια στιγμή φτάνω. Η αλλαγή βρίσκεται μέσα σε όλα τα μικρά βήματα που κάνει κάποιος καθημερινά, για να έρθει πιο κοντά στον εαυτό του και να μπορέσει να τον αποδεχτεί πλήρως, με όλες τις πτυχές του, ακόμα και αυτές που δεν του αρέσουν. Όταν υπάρχει το κομμάτι της αγάπης του εαυτού, της αυτοφροντίδας, της ελευθερίας που μας επιτρέπει να είμαστε αυτό που είμαστε και ταυτόχρονα δεν υπάρχει ο αυστηρός κριτής που συνεχώς μας υποδηλώνει τι κάναμε σωστά και λάθος, τότε η διαδικασία της αλλαγής έχει επέλθει “μόνη της”».