«Διαφυλικός» και όχι «μεσοφυλικός»: Μερικές απαραίτητες επεξηγήσεις για τα ίντερσεξ άτομα

Έντονα στην επικαιρότητα παραμένει η δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη, στο πλαίσιο συζήτησης με τον πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας Enrico Letta, ότι «υπάρχουν δύο φύλα, το αρσενικό και το θηλυκό, αυτό υπαγορεύει η βιολογία».

Με αφορμή τη δήλωση, πολλοί θυμήθηκαν παλιότερες δηλώσεις του πρωθυπουργού στη Βουλή από το 2022, στις οποίες δήλωνε: «Οι ειδικοί μάς λένε ότι σχεδόν ένας στους εκατό ανθρώπους μπορεί να γεννιέται με κάποια παραλλαγή φύλου. Αυτές οι επεμβάσεις, που εξακολουθούν και σήμερα ακόμα να γίνονται στην πατρίδα μας, έχουν ήδη χαρακτηριστεί βασανιστήρια, από τον ΟΗΕ και από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αναγνωρίζουν το δικαίωμα στον σωματικό αυτοκαθορισμό. Το ίδιο κάνει σήμερα και η πατρίδα μας, απαγορεύοντας τις μη αναγκαίες εγχειρήσεις σε ίντερσεξ παιδιά. Επεμβάσεις σε χαρακτηριστικά φύλου θα γίνονται πλέον μετά τα 15 χρόνια και μόνο εάν συμφωνούν και τα ίδια».

Με αυτή του τη δήλωση, ο κ. Μητσοτάκης αναφέρθηκε πιθανόν στα ίντερσεξ άτομα και τις λεγόμενες ίντερσεξ ποικιλομορφίες στα χαρακτηριστικά του φύλου ενός ανθρώπου.

Τι σημαίνει ο όρος «ίντερσεξ»;

Επισκεφθήκαμε την επίσημη ιστοσελίδα της Intersex Greece, της πανελλαδικής συλλογικότητας που αποτελείται από ίντερσεξ ενήλικες, γονείς ίντερσεξ παιδιών και υποστηρικτές τους, προκειμένου να παραθέσουμε μερικούς απαραίτητους ορισμούς για το θέμα:

«Ίντερσεξ είναι ένας όρος ομπρέλα που αναφέρεται στις εγγενείς φυσικές διαφορές των χαρακτηριστικών φύλου ή στην αναπαραγωγική ανατομία. Σημαίνει επίσης τη ζωντανή εμπειρία των κοινωνικο-πολιτισμικών συνεπειών που υφίστανται οι άνθρωποι που γεννιούνται με σώματα που δεν εμπίπτουν στις κανονιστικές νόρμες των «αρσενικών» και «θηλυκών» σωμάτων.

Αν και δεν μας είπαν τίποτα για αυτό στο σχολείο, μερικές φορές οι άνθρωποι γεννιούνται με τέτοιες παραλλαγές ή τις αναπτύσσουν σε νεαρή ηλικία. Τα γεννητικά όργανα, οι ορμόνες, η εσωτερική ανατομία ή τα χρωμοσώματα μπορούν να αναπτυχθούν με πολλούς τρόπους.

Ο όρος «ίντερσεξ» (intersex, διαφυλικός-ή-ό) αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα ποικιλομορφίας των γεννητικών οργάνων, των ορμονικών ή χρωμοσωμικών προφίλ ή/και των εσωτερικών αναπαραγωγικών οργάνων (γονάδων).

Μερικά από τα άτομα που παρουσιάζουν ίντερσεξ ποικιλομορφίες μπορούν, για παράδειγμα, να διαθέτουν τα τυπικά χαρακτηριστικά φύλου ενός θηλυκού εξωτερικά ατόμου, ωστόσο εσωτερικά να διαθέτουν χαρακτηριστικά που συνήθως αποδίδονται σε αρσενικούς οργανισμούς. Μπορεί να έχουν γεννηθεί δίχως μήτρα, ή με ελαφρώς μεγεθυμένη κλειτορίδα. Μπορεί τα γεννητικά τους όργανα να είναι ασαφή (“στο ενδιάμεσο” των τυπικών χαρακτηριστικών ενός αρσενικού και θηλυκού). Τα παραπάνω αποτελούν μόνο μερικές από τις περιπτώσεις διαφυλικών χαρακτηριστικών φύλου.

Στις ίντερσεξ ποικιλομορφίες μπορούν να περιλαμβάνονται και τα “μωσαϊκά γονιδιώματα”, κάτι που σημαίνει πως ένα άτομο διαθέτει κύτταρα που έχουν XX (θηλυκά) χρωμοσώματα αλλά και XY (αρσενικά) χρωμοσώματα. Ή, μπορεί να εμφανίζουν ατυπικό συνδυασμό χρωμοσωμάτων, όπως XXY, ΧΧΥΥ, 3Χ, Χ0, ΧΥΥ, ΧΧΧΥ, κ.α.».

Ενώ κάπου αλλού διαβάζουμε:

«Ο όρος “ίντερσεξ” δεν αφορά κάποια παθολογία, αλλά αποτυπώνει το φάσμα της φυσικής ποικιλομορφίας των χαρακτηριστικών φύλου που εμφανίζεται φυσιολογικά μέσα στο ανθρώπινο είδος.

Οι διαφορές των χαρακτηριστικών φύλου μπορεί να είναι χρωμοσωμικές, ορμονικές ή / και ανατομικές και μπορεί να εμφανίζονται σε διαφορετικούς βαθμούς. Πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά ανιχνεύονται αμέσως μετά τη γέννηση, ενώ μερικές φορές αυτές οι παραλλαγές γίνονται εμφανείς σε μεταγενέστερα στάδια της ζωής, συχνά κατά τη διάρκεια της εφηβείας, ή μπορεί και ποτέ στη διάρκεια της ζωής.

Οι περισσότεροι ίντερσεξ άνθρωποι είναι υγιείς και μόνο σε πολύ μικρό ποσοστό μπορεί να υποφέρουν από ασθένειες απειλητικές για τη ζωή, αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα, όπως ακριβώς και στον πληθυσμό των ένδοσεξ (μη ίντερσεξ ανθρώπων).

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί πόσο συνήθεις είναι οι ίντερσεξ ποικιλομορφίες αφού οι επαγγελματίες υγείας δεν συμφωνούν πάντα στο τι συνιστά ίντερσεξ (διαφυλική) κατάσταση. Επίσης, πολλά άτομα γεννιούνται με ποικιλομορφίες που δεν γίνονται εμφανείς μέχρι την εφηβεία ή την ενηλικίωση.

Ωστόσο, οι ίντερσεξ ποικιλομορφίες αποτελούν μια φυσιολογική βιολογική κατάσταση η οποία έχει προσδιοριστεί ότι εμφανίζεται με συχνότητα περίπου 1,7 ανά 100 γεννήσεις».

Άλλο inter-sex, άλλο trans-gender

Είναι συνηθισμένο φαινόμενο στο δημόσιο διάλογο, συχνά λόγω άγνοιας, να συγχέεται η ίντερσεξ σωματικότητα με την τρανς ταυτότητα φύλου. Σε αυτό δεν βοηθάει και το γεγονός ότι στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται η ίδια λέξη (φύλο) για τη μετάφραση των όρων “sex” και “gender”.

Η ταυτότητα φύλου (gender) είναι η εσωτερική αντίληψη της ταυτότητας ενός ατόμου ως αρσενικού, θηλυκού, μη-δυαδικού ατόμου (non-binary) και πολλές άλλες έμφυλες ταυτότητες, για τις οποίες αποκτάμε όλο και περισσότερη επίγνωση. Όταν η εσωτερική αίσθηση του φύλου ενός ατόμου συμφωνεί με το καταγεγραμμένο φύλο που του αποδόθηκε στη γέννηση, λέμε ότι το άτομο είναι cis-gender, ενώ όταν διαφωνεί με το καταγεγραμμένο φύλο, το άτομο είναι trans-gender (τρανς ή αλλιώς διεμφυλικό). 

Ο όρος «βιολογικό φύλο» (sex) αναφέρεται στα χαρακτηριστικά του φύλου μας, στο σώμα με το οποίο γεννηθήκαμε, και σε αυτό ακριβώς αφορά ο όρος «ίντερσεξ». Έτσι, το να είναι ένα άτομο ίντερσεξ είναι διαφορετικό και ανεξάρτητο από την ταυτότητα φύλου ή την σεξουαλικότητά του, αλλά σχετίζεται με την σωματικότητά του (δηλαδή με τα ανατομικά και βιολογικά του χαρακτηριστικά). Τα ίντερσεξ άτομα μπορεί να έχουν οποιαδήποτε ταυτότητα φύλου και οποιονδήποτε σεξουαλικό προσανατολισμό, όπως και κάθε άλλος άνθρωπος. Όπως συμβαίνει και με τους μη ίντερσεξ ανθρώπους (ένδοσεξ-endosex), τα περισσότερα ίντερσεξ άτομα συμφωνούν με το φύλο που τους αποδόθηκε στη γέννηση, ενώ κάποια μπορεί να διαφωνούν.

Γιατί «ίντερσεξ/διαφυλικά» και όχι «μεσοφυλικά» ή «ερμαφρόδιτα»;

Καλύπτοντας την είδηση για τις δηλώσεις Μητσοτάκη, πολλά ΜΜΕ αναφέρθηκαν στα ίντερσεξ άτομα ως «μεσοφυλικά», ενώ σε άλλα δημοσιεύματα τα ίντερσεξ άτομα έχουν αναφερθεί και ως «ερμαφρόδιτα». Η Ρηνιώ Συμεωνίδου, γραμματέας ΔΣ της Intersex Greece, ανέλαβε να εξηγήσει για ποιον λόγο οι παραπάνω όροι είναι αδόκιμοι.

Όπως τονίζει, στη γλώσσα μας, οι δόκιμοι όροι που έχουν καθιερωθεί είναι ο διεθνής όρος “intersex”, στα ελληνικά «ίντερσεξ», ή η ακριβής ελληνική του μετάφραση, «διαφυλικό».

Η κ. Συμεωνίδου εξηγεί: «Εξ αρχής, η ελληνική κοινότητα αποφάσισε να χρησιμοποιεί τον όρο intersex, ελληνοποιημένο, δηλαδή “ίντερσεξ”. Μάλιστα, και οι επίσημες ελληνικές μεταφράσεις των εγγράφων της Ε.Ε., τουλάχιστον από το 2019 και μετά, χρησιμοποιούν τον όρο με τον ίδιο τρόπο. Η επιλογή αυτή κρίθηκε απαραίτητη, γιατί ο όρος “inter-sex”, που αυτολεξεί μεταφράζεται ως “δια-φυλικό” και αναφέρεται στο φάσμα του βιολογικού φύλου, μπερδεύεται εύκολα με τον (σχεδόν ομόηχο) όρο “δι-εμφυλικό”, που αναφέρεται στο φάσμα των έμφυλων ταυτοτήτων και χρησιμοποιείται για τα τρανς άτομα. Οι δύο όροι μπερδεύονται, ακόμα και από ακαδημαϊκούς, για αυτό η κοινότητα, για λόγους σαφήνειας, αποφάσισε να καθιερωθεί στην Ελλάδα ο διεθνής όρος “ίντερσεξ”».

Αν είναι έτσι, ο όρος «μεσοφυλικό» πώς προέκυψε και γιατί θεωρείται άκυρος;

«Γύρω στο 2018-19, κάποια άτομα της ΛΟΑΤ κοινότητας, καλοπροαίρετα και πιθανότατα έχοντας διαβάσει το μυθιστόρημα “Middlesex” του Jeffrey Eugenides, του οποίου ο τίτλος κάνει λογοπαίγνιο με την αντίστοιχη περιοχή όπου ζει η ίντερσεξ ηρωίδα του βιβλίου, πήραν το λογοπαίγνιο κυριολεκτικά, μεταφράζοντας έτσι λανθασμένα τον όρο intersex ως “μεσο-φυλικό” (middle-sex).

» Είναι ωστόσο ένας άκυρος όρος, μολονότι τον συναντάμε ακόμα σε παλιότερες ελληνικές μεταφράσεις και επίσημα κείμενα, γιατί, βάσει βιολογίας, κανένας άνθρωπος δεν βρίσκεται “στο μέσον” έμφυλου φάσματος. Δεν υπάρχει δηλαδή κάποιο συγκεκριμένο “μέσο” σε ένα τόσο πολυπαραγοντικό και ευρύ φάσμα φυσικής ποικιλομορφίας όπως είναι το βιολογικό μας φύλο».

Ένας άλλος όρος που έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για τα ίντερσεξ άτομα είναι ο όρος «ερμαφρόδιτο». Μολονότι σήμερα κάποια ίντερσεξ άτομα μπορεί να επιλέγουν (δικαιωματικά και υπερήφανα) να αυτοπροσδιορίζονται ως ερμαφρόδιτα, σε μιά ενδυναμωτική επανακατάληψη του όρου, η κ. Συμεωνίδου εξηγεί γιατί η χρήση του είναι πλέον απαγορευτική από μη ίντερσεξ: «Ιστορικά, ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί με προσβλητικούς και κακοποιητικούς τρόπους για τα ίντερσεξ άτομα αλλά, εκτός από στιγματιστικός, ταυτόχρονα είναι και επιστημονικά άκυρος: 

» Δεν υπάρχει καταγεγραμμένος ερμαφρόδιτος οργανισμός ανάμεσα στα πρωτεύοντα θηλαστικά, στα οποία ανήκει και ο άνθρωπος. Στο ζωικό βασίλειο έχουν καταγραφεί πολλές περιπτώσεις ίντερσεξ θηλαστικών, αλλά κανένα ερμαφρόδιτο. Ερμαφρόδιτα είναι πχ κάποια είδη σαλιγκαριών, σκουληκιών, ψαριών κλπ., δηλαδή ερμαφρόδιτος είναι ο οργανισμός που έχει και τα δύο αναπαραγωγικά συστήματα πλήρως ανεπτυγμένα και λειτουργικά και ουσιαστικά μπορεί να αυτογονιμοποιηθεί. Αυτό ωστόσο δεν συμβαίνει στα ανώτερα θηλαστικά, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων».

«Συνοψίζοντας, ίντερσεξ είναι ένας όρος-ομπρέλα», ολοκληρώνει η κ. Συμεωνίδου, «που περιλαμβάνει όλα τα σώματα που εμφανίζουν φυσικές παραλλαγές των χαρακτηριστικών φύλου σε σχέση με τον μέσο όρο —σε χρωμοσώματα, ορμόνες, γονάδες, ανατομία— ή/και κάποιων δευτερευόντων χαρακτηριστικών, όπως η τριχοφυΐα, η κατανομή λίπους και μυών κτλ. Κατ’ επέκταση, η διαφυλικότητα (ή ίντερσεξ κατάσταση) συμπεριλαμβάνει τη βιωμένη εμπειρία των ανθρώπων που γεννιούνται με σώματα λίγο διαφορετικά από τον μέσο όρο της ιατρικής νόρμας και άρα υφίστανται τις κοινωνικο-πολιτισμικές συνέπειες που δημιουργούν η αναίτια παθολογικοποίηση και η κοινωνική άγνοια (ενίοτε δε, και η ημιμάθεια της βιολογίας). 

» Με απλά λόγια, η συνειδητοποίηση και αναγνώριση της ύπαρξης των ίντερσεξ ανθρώπων σημαίνει ότι το βιολογικό φύλο δεν μπορεί πλέον να γίνεται απλοϊκά αντιληπτό ως “δίπολο”. Δεν υπάρχουν “δύο, τρία ή όσα φύλα”, υπάρχει ένα φυσικό πολυποίκιλο βιολογικό φάσμα του φύλου, και κάθε σώμα έχει τη θέση του μέσα σε αυτό. Όσο πιο σύντομα το αντιληφθεί αυτό η Πολιτεία, τόσο συντομότερα θα υπάρξει ισονομία (και) για τους ίντερσεξ ανθρώπους, χωρίς αποκλεισμούς. Η βιολογία του φύλου είναι μια περίπλοκη υπόθεση. Όλα τα σώματα είναι μοναδικά και όλες οι ζωές έχουν αξία. Άρα, είτε γνωρίζουμε είτε όχι τα χαρακτηριστικά φύλου, ας είμαστε ευγενικοί με τους συνανθρώπους μας».