Μικρές σημειώσεις για μεγάλα πράγματα VI: Με αφορμή τα λόγια του Θανάση

Η καθημερινότητα μετατρέπεται σε μια συνεχόμενη ροή εικόνων (κινητών και ακίνητων) προσβάσιμη στο ευρύ κοινό. Η αισθητοποίηση της ζωής κατ’ αυτόν τον τρόπο συνοδεύεται και από το μήνυμα που κρύβεται πίσω από την εκάστοτε εικόνα, άλλες φορές έτοιμο προς κατανάλωση και κάποιες άλλες, οι οποίες σπανίζουν, μπορεί να απαιτούν μια μικρή μετακίνηση του υποδοχέα.

Η τάση αυτή ενισχύεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αφού σ’ αυτήν τη διαδικασία οφείλουν την ύπαρξη τους, ενώ παράλληλα έχουν επιφέρει την παντοκρατορία του προσώπου.

Στο τομέα της τέχνης τώρα η τάση αυτή είναι ισοπεδωτική. Ενδεχομένως οι νέες γενιές να αναγνωρίζουν μόνο τα πρόσωπα των καλλιτεχνών και να αγνοούν πλήρως το έργο τους. Αν το προσεγγίζαμε το φαινόμενο -γιατί περί φαινομένου πρόκειται- με όρους αισθητικής άρα και πολιτικής, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στην κατάργηση της οντότητας του καλλιτεχνικού έργου. Η αυτονομία του έργου παύει να υπάρχει γιατί πλέον ετεροκαθορίζεται δια της απώλειας του από τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Η συνεχόμενη εμφάνιση του δημιουργού στα social media επιδεικνύοντας τον τρόπο ύπαρξης του και ενδεχομένως προωθώντας το τρόπο αυτό, αναγάγει τον καλλιτέχνη σ’ έναν ιδιότυπο ήρωα και εξαναγκάζει το έργο να υπηρετεί την εικόνα του. Το σύστημα με αυτόν τον τρόπο κλείνει προς το εσωτερικό του μη αφήνοντας καμία ενδεχόμενη μετατόπιση ή αλλοίωση του έργου. Εν ολίγοις η μετατροπή του έργου στο αυτόνομο τρίτο πράγμα που υποστηρίζει ο Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ αδυνατεί να συμβεί.

Το τρίτο πράγμα είναι αυτό που βρίσκεται ενδιάμεσα στον καλλιτέχνη και το κοινό. Δεν ανήκει σε κανέναν και αποτελεί μια αυτόνομη οντότητα της οποίας το νόημα δεν το κατέχει κανείς αλλά κάθε φορά σημασιοδοτείται διαφορετικά και εκ νέου. Είναι ένα εν κινήσει έργο που εξαρτάται από το ιστορικό συγκείμενο του και από την πολιτική οντότητα που λέγεται άνθρωπος. Η ολοένα και εμμονική εμφάνιση του προσώπου του καλλιτέχνη επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα.

Η σημασία επενδύεται στο πρόσωπο και καταλήγουμε στην καταστροφική για την τέχνη περίπτωση της προσωπολατρίας ή στην ταύτιση ενός ιδεολογήματος με το δημιουργό χωρίς ενδεχομένως αυτό να το θέλησε ποτέ ο ίδιος. Στην κατάσταση απάθειας και μαλθακότητας που έχει υποπέσει η κοινωνίας μας αυτή η συνθήκη είναι κάτι παραπάνω από θεμιτή και ευπρόσδεκτη. Ό,τι δεν απαιτεί κριτική σκέψη ή μια συλλογιστική για την επένδυση νοήματος γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της συνειδησιακής ραστώνης του ατόμου μια απόλυτα ταιριαστή συνθήκη για το υπάρχον.

Ο καλλιτέχνης όμως, αυτός που σέβεται την τέχνη του, ως ένας άλλος τεχνίτης δουλεύει για να κατασκευάσει έναν κόσμο και αυτός ο κόσμος αναμένει να συμπληρωθεί στη σύσταση του από το κοινό. Δεν είναι κάτι άλλο (ο καλλιτέχνης) από έναν αδαή δάσκαλο που ωθεί το μαθητευόμενο του να περιηγηθεί στο δάσος των σημασιών του. (παράφραση αποσπάσματος του Χειραφετημένου θεατή του Ζακ Ρανσιέρ).

Ο δημιουργός κατασκευάζει κάτι που ούτε ο ίδιος κατέχει το νόημα του αλλά αυτό συντίθεται από τη συνάντηση του με το κοινό.

Ναι, δεν χρειαζόμαστε τα πρόσωπα αλλά τους ανθρώπους και τις σημασίες τους και αυτές εντυπώνονται στο μνημονικό μας δια μέσου των δημιουργημάτων. Τα πρόσωπα είναι μόνο για τους οικείους τους η τέχνη για όλο τον κόσμο.

Ναι, Θανάση σ’ ευχαριστούμε για τις άπειρες ώρες συναυλιών και έχεις δίκιο θα κρατήσουμε τα τραγούδια σου και εσένα θα σε ξεχάσουμε γιατί έχουμε την ποίηση σου, τις μελωδίες σου, τις μνήμες από τα live σου άρα και εσένα στη ψυχή μας και αποτελείς αναπόσπαστο κομμάτι στη φαντασιακή μας θεώρηση των πραγμάτων.

Άλλωστε πως να ξεχάσει κανείς τη ξεφτίλα να σου χαλάνε το όνειρο και εσύ να τους αφήνεις….