Να ανανεώσουμε το δημοκρατικό φαντασιακό

Με αφορμή τη φετινή επέτειο των πενήντα χρόνων από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ζητήσαμε από \επιστήμονες που εκτιμούμε τη σκέψη τους να γράψουν για τους αναγνώστες της parallaxi τι σημαίνει αυτή η επέτειος.

Να ανανεώσουμε το δημοκρατικό φαντασιακό – Λέξεις: Α. Γαλανόπουλος

Το «συμβάν» της Μεταπολίτευσης είναι για την ελληνική κοινωνικο-πολιτική ζωή ένας συμβολικός τόπος μεγάλης αξίας. Δημιούργησε αφηγήσεις και ταυτίσεις που επηρέασαν ανθρώπους που γεννήθηκαν πολύ μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Γιατί η Μεταπολίτευση συγ-κινεί πολιτικά.

Το «συμβάν» της Μεταπολίτευσης έχει μακρά διάρκεια, δεν είναι ένα γεγονός και δεν μπορεί να περιοριστεί στη θεσμική διαδικασία αποκατάστασης της δημοκρατίας με την επιστροφή της εξουσίας από τους στρατιωτικούς στους πολιτικούς και τον σχηματισμό της κυβέρνησης Καραμανλή. Η αλυσίδα γεγονότων που παγιώνουν την Μεταπολίτευση σε σύμβολο ξεκινά από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 και καταλήγει στη νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981.

Αυτή η αλυσίδα γεγονότων οδηγεί στην έκρηξη της πολιτικοποίησης της περιόδου εκείνη. Αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως υπερ-πολιτικοποίηση, μας κάνει να ξεχνάμε μια σημαντική και επίκαιρη παρατήρηση: η πίστη στην πολιτική και η πίστη στη δημοκρατία συνδέονται απολύτως, είναι αλληλοεξαρτώμενες.

Την περίοδο της κρίσης, η Μεταπολίτευση έγινε πεδίο ιδεολογικής διαμάχης. Η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης θεωρήθηκε έκφραση μιας πολιτικής παθογένειας και μπήκε στη λίστα των υπεύθυνων για την κρίση. Κάθε τόσο ορισμένοι διακήρυσσαν το «τέλος της Μεταπολίτευσης». Ήταν το πρώτο μνημόνιο, η συγκυβέρνηση , η πρωθυπουργία Παπαδήμου, ο διπλός εκλογικός σεισμός του 2012 και η κατάρρευση του παραδοσιακού μεταπολιτευτικού δικομματισμού, η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, το δημοψήφισμα, ο συμβιβασμός του ΣΥΡΙΖΑ, η οριζόντια αποδοχή της λογικής των μνημονίων; Διάφορα γεγονότα διαβάζονταν ως το τέλος της «Μεταπολιτευτικής κανονικότητας».

Η «Μεταπολίτευση», όμως, επέμεινε. Δεν ήταν ανθεκτική, όπως συνηθίζεται να λέμε με το μοντέρνο λεξιλόγιο της resilience. Ήταν επίμονη και πολιτικά παραγωγική μέσα στην δρώσα μνήμη των κοινωνικών κινημάτων της περιόδου.

Συνεχίζει όμως να επιμένει και σήμερα;

Στις πρόσφατες εκλογές του Ιουνίου σημειώθηκε η χαμηλότερη συμμετοχή στις εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολίτευσης. Είναι ένα στατιστικό στοιχείο άσχετο από το μέλλον της δημοκρατίας μας; Από την υπερ-πολιτικοποίηση της δεκαετίας του ’80 έχουμε περάσει σε μια από-πολιτικοποίηση, με μεγάλα τμήματα του πληθυσμού να αποξενώνονται από την θεσμική πολιτική, τα κόμματα και τις εκλογές. Η κρίση της πολιτικής δεν μπορεί να ιδωθεί ξεχωριστά από την κρίση της δημοκρατίας.

Η κρίση αντιπροσώπευσης που συνόδευσε με διάφορες εκφράσεις την οικονομική κρίση των προηγούμενων ετών φαίνεται να κορυφώνεται στις μέρες μας. Ίσως είναι η πολιτική κληρονομιά της κρίσης χρέους και των μνημονίων. Μια τέτοια κρίση αντιπροσώπευσης, όπου οι πολίτες νιώθουν πως κανείς δεν τους εκπροσωπεί, που πολλοί και πολλές ψηφίζουν με βαριά καρδιά και άλλοι απομακρύνονται από τη θεσμική πολιτική καθώς δεν βρίσκουν νόημα ή δεν προσδοκούν καμία αλλαγή υπονομεύει τα αξιακά θεμέλια της δημοκρατίας.

Η αλληλεπίδραση πολιτικής και οικονομικής σφαίρας σφραγίζεται από την εντεινόμενη ολιγαρχικοποίηση, δηλαδή τη συγκέντρωση του πλούτου και τη μεγαλύτερη επιρροή των ελίτ πάνω στις κρίσιμες αποφάσεις. Οι προκλήσεις είναι μπροστά μας: ένταση των οικονομικών ανισοτήτων, στεγαστική κρίση, αίσθημα ανασφάλειας για το μέλλον, ματαίωση προσδοκιών, άνοδος ακροδεξιάς, αυταρχικοποίηση, κλιματική κρίση. Η απάντηση στο πολιτικό πεδίο δεν μπορεί να είναι η αντικατάσταση της πολιτικής από την τεχνοκρατία, ο περιορισμός της πολιτικής δράσης σε μια κομματική γραφειοκρατία για την αναπαραγωγή κομματικών δομών και στελεχών ή η μετατροπή της πολιτικής ζωής σε ένα θέαμα για τις πρωινές εκπομπές και το Tik Tok.

Από τη δημοκρατική πολιτική αφαιρείται το οξυγόνο της: η λαϊκή συμμετοχή.

Μισό αιώνα μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα, έχει έρθει η ώρα να δώσουμε νέο νόημα στον συμβολικό τόπο της Μεταπολίτευσης.

Είναι η ώρα να ανανεώσουμε το δημοκρατικό φαντασιακό.

*Ο Αντώνης Γαλανόπουλος είναι Ερευνητής, Υποψήφιος. Διδάκτορας ΑΠΘ