Όταν διδάσκουμε το Χθες σε μαθητές του Αύριο

Λέξεις: Άγγελος Ροδαφηνός 

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η εκπαίδευση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) δεν είναι η ίδια η τεχνολογία – είναι η παγιωμένη αντίληψή μας για την ίδια την εκπαίδευση. Ενώ ακόμη διεξάγουμε ατέρμονες συζητήσεις για το αν πρέπει να επιτρέψουμε τη χρήση της ΤΝ στις τάξεις, οι μαθητές μας ήδη ζουν και αναπτύσσονται σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από αυτήν. Δεν περιμένουν την άδειά μας για να εξελιχθούν – αναζητούν ουσιαστική καθοδήγηση για το πώς να την αξιοποιήσουν με σύνεση και κριτική σκέψη. Όταν απλώς απαγορεύουμε τα εργαλεία ΤΝ, στέλνουμε ένα προβληματικό μήνυμα: ότι προτιμούμε να παραμείνουμε προσκολλημένοι σε ξεπερασμένες μεθόδους, αντί να προσαρμοστούμε και να μάθουμε να ευδοκιμούμε παράλληλα με την τεχνολογική πρόοδο.

Το Τέλος της Αποκλειστικής Συσσώρευσης Γνώσης

Στο παρελθόν, η εκπαίδευση στόχευε κυρίως στη συσσώρευση πληροφοριών και γνώσεων. Σήμερα, ωστόσο, η υπερβολική έμφαση στην αποστήθιση και στην αποκλειστική κατοχή γνώσεων μοιάζει όχι μόνο ξεπερασμένη, αλλά και επιζήμια. Στην εποχή της ΤΝ, οι δεξιότητες που θα ξεχωρίζουν είναι η ικανότητα να μαθαίνουμε, να ξεμαθαίνουμε και να επανεκπαιδευόμαστε με ευελιξία. Αντί να γεμίζουμε τα μυαλά με στείρα γεγονότα, οφείλουμε να τα απελευθερώσουμε από άκαμπτα πρότυπα σκέψης. Το μέλλον ανήκει όχι σε όσους γνωρίζουν περισσότερα, αλλά σε όσους μπορούν να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ταχύτερα.

Από την Εξειδίκευση στη Διεύθυνση Ορχήστρας

Οι αυριανοί ειδικοί δεν θα διακρίνονται απλώς για την εις βάθος γνώση του αντικειμένου τους – θα είναι μαέστροι μιας νέας συμφωνίας, όπου η ανθρώπινη και η ΤΝ συνυπάρχουν αρμονικά. Καλούνται να ενορχηστρώσουν ένα πολύπλοκο σύνολο από ιδέες, τεχνολογίες και ανθρώπινες δεξιότητες, συχνά πέρα από τα όρια της προσωπικής τους εξειδίκευσης. Αυτή η μεταμόρφωση σηματοδοτεί το τέλος της εποχής των “σόλο εμφανίσεων” και την έναρξη μιας νέας εποχής συνεργατικών κονσέρτων, όπου η επιτυχία θα εξαρτάται από την ικανότητά μας να συνδυάζουμε και να αξιοποιούμε αρμονικά τη γνώση, την ανθρώπινη διορατικότητα και τη δύναμη των αλγορίθμων.

Αναθεώρηση της Διδασκαλίας

Μια προκαταρκτική μελέτη στο Harvard (Kestin κ.α. 2024) αναδεικνύει τα πλεονεκτήματα της χρήσης δασκάλων ΤΝ στην εκπαίδευση. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι φοιτητές που διδάσκονται μέσω ενός AI tutor, ο οποίος έχει αναπτυχθεί με βάση τις καλύτερες διδακτικές πρακτικές, επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα σε λιγότερο χρόνο σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους ενεργής μάθησης. Επιπλέον, οι φοιτητές αισθάνονται πιο εμπλεκόμενοι και παρακινημένοι κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μάθησης. Προσοχή όμως, αυτό ισχύει μόνον όταν οι tutors χρησιμοποιούνται για καθοδήγηση (π.χ. με τη Σωκρατική μέθοδο) και όχι για άμεση παροχή απαντήσεων.

Ριζική Αναθεώρηση της Αξιολόγησης

Η χρήση της ΤΝ έχει αλλάξει θεμελιωδώς την εκπαιδευτική αξιολόγηση. Δεν πρόκειται πλέον για απλή ανίχνευση ή πρόληψη της χρήσης ΤΝ – απαιτείται μια ριζική αναδιαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο αξιολογούμε τη μάθηση. Ακόμη και η ψηφιακή παιδεία που διδάσκαμε μέχρι πρόσφατα έχει ξεπεραστεί: πλέον δεν αρκεί να διδάσκουμε τους μαθητές πώς να χρησιμοποιούν το λογισμικό – οφείλουμε να τους εκπαιδεύσουμε στο πώς να καθοδηγούν αποτελεσματικά την ΤΝ να αξιοποιεί τα ψηφιακά εργαλεία. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να προετοιμάσουν τους μαθητές για έναν κόσμο όπου η αποτελεσματική διαχείριση των εργαλείων ΤΝ αποτελεί θεμελιώδη δεξιότητα. Βέβαια, για να μπορέσουν να το κάνουν αυτό απαιτείται πρώτα να διαθέτουν οι ίδιοι αυτές τις δεξιότητες!

Σε αυτό το νέο περιβάλλον, η προσέγγιση των “δύο λωρίδων” στην αξιολόγηση δεν αποτελεί απλώς μια καλή πρακτική – είναι επιτακτική ανάγκη. Συγκεκριμένα:

· Λωρίδα 1: Πλήρως εποπτευόμενη και ελεγχόμενη αξιολόγηση

· Λωρίδα 2: Ανοιχτή αξιολόγηση που επιτρέπει* τη συνεργασία με την ΤΝ

* Στα μαθήματά μου επιβάλλεται η συνεργασία με την ΤΝ.

Για να επανεξετάσουμε τις παραδοσιακές μεθόδους αξιολόγησης, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να αναρωτηθούν:

· Αξιολογεί η τρέχουσα δομή των αξιολογήσεων δεξιότητες που αντανακλούν πραγματικές συνθήκες εργασίας – όπου πόροι και εργαλεία είναι άμεσα διαθέσιμα – ή βασίζεται κυρίως στην απομνημόνευση και την ανάκληση υπό χρονική πίεση;

· Υπάρχουν πτυχές του μαθήματος που δεν μπορούν να αναπαραχθούν από γρήγορες, ΤΝ-παραγόμενες απαντήσεις; Αν όχι, πώς μπορούν οι αξιολογήσεις να προσαρμοστούν ώστε να εκτιμούν καλύτερα την κριτική σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και τη δημιουργικότητα;

Το Παράδοξο της Ακαδημαϊκής Ακεραιότητας στην Εποχή της Αποδοτικότητας

Υπάρχει ένα θεμελιώδες παράδοξο μεταξύ των απαιτήσεων της αγοράς εργασίας και της παραδοσιακής εκπαίδευσης με την έμφασή της στην ακαδημαϊκή ακεραιότητα. Από τη μία πλευρά, η βιομηχανία απαιτεί συνεχώς αυξανόμενη παραγωγικότητα: ζητά να επιτυγχάνουμε περισσότερα, σε υψηλότερο επίπεδο, σε λιγότερο χρόνο, αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμο εργαλείο και τεχνολογία. Από την άλλη, η εκπαίδευση παραμένει προσκολλημένη στο δόγμα “δεν θα αντιγράψεις”, περιορίζοντας τη χρήση σύγχρονων εργαλείων στο όνομα της ακαδημαϊκής εντιμότητας.

Το αποτέλεσμα; Η επίσημη εκπαίδευση αποτυγχάνει να προετοιμάσει τους φοιτητές για την πραγματικότητα που θα αντιμετωπίσουν στην επαγγελματική τους ζωή. Οι απόφοιτοι εισέρχονται στην αγορά εργασίας χωρίς πρακτική εμπειρία στις τεχνολογίες και τα εργαλεία που κυριαρχούν στους διάφορους κλάδους σήμερα. Αντί να ευθυγραμμίζουν τα προγράμματα σπουδών με τις διαρκώς εξελισσόμενες απαιτήσεις της αγοράς, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα συχνά παραμένουν εγκλωβισμένα σε παρωχημένες πρακτικές. Η λύση ίσως βρίσκεται στη συνεχή εκπαίδευση, με σύντομα, περιεκτικά και ελκυστικά προγράμματα που γεφυρώνουν το χάσμα μεταξύ ακαδημαϊκής θεωρίας και επαγγελματικής πραγματικότητας.

Οι Επιπτώσεις στους Επαγγελματικούς Ρόλους

Η επαγγελματική επάρκεια επαναπροσδιορίζεται ριζικά:

· Η τεχνική γνώση μετατοπίζεται από την άμεση χρήση λογισμικού στην στρατηγική καθοδήγηση της ΤΝ

· Η επίλυση προβλημάτων εξελίσσεται από το “πώς το κάνω;” στο “πώς καθοδηγώ την ΤΝ να το κάνει βέλτιστα;”

· Η δημιουργικότητα μετασχηματίζεται από την τεχνική εκτέλεση στο όραμα και την στρατηγική κατεύθυνση.

Η Πρόκληση της Προσαρμογής Η μεγαλύτερη αποτυχία της εκπαίδευσης στην εποχή της ΤΝ είναι η αντίσταση στην αλλαγή. Το ζήτημα δεν είναι πλέον αν θα επιτρέψουμε τη χρήση της ΤΝ στις αίθουσες, αλλά πώς θα την ενσωματώσουμε ώστε να ενισχύσει την ουσιαστική μάθηση και την προσωπική ανάπτυξη. Η εκπαίδευση μετατρέπεται από απλή παροχή γνώσεων σε μια δυναμική διαδικασία συνεχούς προσαρμογής στις μελλοντικές ανάγκες.

Το Όραμα για το Μέλλον

Στόχος μας πρέπει να είναι η διαμόρφωση μιας γενιάς που αντιλαμβάνεται την ΤΝ ως εργαλείο και συνεργάτη, όχι ως απειλή. Όσο περισσότερο προσπαθούμε να διατηρήσουμε το παρελθόν, τόσο δυσκολότερο γίνεται να προετοιμάσουμε τους μαθητές για το μέλλον. Η ΤΝ προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε την εκπαίδευση, να απελευθερώσουμε τη δημιουργικότητα και να βοηθήσουμε τους μαθητές να αναπτύξουν τις δεξιότητες που απαιτεί ένας ταχέως μεταβαλλόμενος κόσμος.

*Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός είναι Αν. Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και διδάσκει Νέες Τεχνολογίες. Σπούδασε και εργάστηκε σε 13 πανεπιστήμια στην Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Ελλάδα. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει τα βιβλία «Οι Ηλίθιοι είναι ανίκητοι», «Από πρίγκιπας βάτραχος και… τούμπαλιν», και «Λογική και… παραλογική!» και 65 επιστημονικά άρθρα. Δημιούργησε το πρώτο διαδικτυακό μάθημα “Εργαλεία ΤΝ για εκπαιδευτικούς” και το “Εργαλεία ΤΝ για παραγωγικότητα”.