Τεχνητή Νοημοσύνη: Κάποιες σκέψεις ως εναύσματα προβληματισμού

Λέξεις: Ιωάννης Μαρκόπουλος

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), με τους τεράστιους ρυθμούς εκθετικής της ανάπτυξης, τα ήδη σύγχρονα σημαντικά της επιτεύγματα – για παράδειγμα στις επιστήμες της Ιατρικής και της Φαρμακευτικής – αλλά και το πολλά υποσχόμενο μέλλον των εφαρμογών της σε κάθε είδους ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι λογικό να πρωτοστατεί πλέον στον ανθρώπινο βίο, και μάλιστα πλανητικά.

Ωστόσο, η ανθρώπινη ιστορία, αλλά και η πραγματικότητα γενικότερα, είναι οντολογικά και κοινωνικό-ιστορικά συνυφασμένη με προβληματικές αμφισημίες και αντιφατικότητες. Γεγονός που αναπόφευκτα οδηγεί, ώστε τα διάφορα οφέλη και ευεργετικά αποτελέσματα της κάθε προόδου να συντροφεύονται από δυσεπίλυτες προκλήσεις, δυσμενείς καταστάσεις και τρομακτικούς, ακόμη, για την ανθρωπότητα κινδύνους. Και αντιστρόφως, βέβαια.

Στην σύντομή μου κριτική προσέγγιση, επιτρέψτε μου να αναφέρω συνοπτικά, τα εξής:

Το τζίνι βγήκε ήδη από το λυχνάρι. Η ΤΝ ήρθε για να μείνει, και κάθε απλουστευμένη, εντελώς απαισιόδοξη, τεχνοφοβική, ή και υπεραισιόδοξη, από την άλλη πλευρά, αντιμετώπισή της, δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φρόνιμη. Στο ίδιο αυτό πλαίσιο, επιχειρήματα – από τη πλευρά κυρίως μιας υπεραισιόδοξης θεώρησής της απέναντι σε έναν τεχνολογικό σκεπτικισμό – του είδους ότι κάθε φορά η ανθρωπότητα αντιδρούσε φοβικά μπροστά σε παρόμοιες εξελίξεις και χρήσεις της τεχνολογίας (τραίνα, αεροπλάνα κ.λπ.), δεν είναι μόνο άτοπα, στην πολύ συγκεκριμένη αυτή περίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά θα μπορούσαν και να αυξήσουν δυστυχώς τη δυσπιστία και τον φόβο μας, για μια υπεύθυνη αντιμετώπιση του πρωτοφανούς αυτού εγχειρήματος της ΤΝ.

Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης προτρέχει ωστόσο ανεξέλεγκτα και με τέτοιους ρυθμούς, που κανένα ερευνητικό κέντρο, κανένας ειδικός της ΤΝ δεν είναι σήμερα σε θέση να προβλέψει υπεύθυνα τα οφέλη αλλά πολύ περισσότερο και τους κινδύνους που εγκυμονεί η εκθετική της ανάπτυξη. Πόσο μάλλον που η ανάπτυξη αυτή, δυστυχώς θεσμικά και κοινωνικά ανέλεγκτη, βρίσκεται, ως φαίνεται, υπό τον πλήρη έλεγχο μιας πάρα πολύ μικρής οικονομικής ελίτ και ενός πνεύματος οικονομισμού, τεχνοκρατίας και τεχνοκρατικού ντετερμινισμού.

Αυτά που θα έρθουν θα είναι, όπως όλα δείχνουν, ανατρεπτικά, για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, πρωτόφαντα, μοναδικά. Μία ατέλειωτη σειρά ευεργετημάτων για τον άνθρωπο, ενόσω βέβαια αυτός θα παραμένει άνθρωπος. Πράγματι, δεν μπορούμε να φανταστούμε το μέγεθος και το εύρος των αλλαγών. Δεν θα είμαστε όμως τόσο αποσβολωμένα απορημένοι, όσο θα ήταν ένας άνθρωπος της αρχαίας εποχής, αν τον φέρναμε στη ζωή και του δείχναμε, λόγου χάριν, μια τηλεόραση ή ένα κινητό. Κι αυτό, γιατί, λίγο πολύ έχουμε ήδη εξοικειωθεί όλοι μας με τέτοιες εικόνες, τόσο από το διαδίκτυο, όσο, πολύ περισσότερο θα έλεγα, και από τον κινηματογράφο, το Hollywood, τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας, τους διακτινισμούς, το Star Trek και το Interstellar.

Υπάρχει όμως δυστυχώς, και η άλλη πλευρά του νομίσματος, οι αμφισημίες, οι αντιφατικότητες και οι κίνδυνοι, που προαναφέραμε, και που όσο περνάει ο καιρός προτάσσονται διεθνώς όλο και πιο εμφατικά, από όλο και μεγαλύτερο πλήθος διαπρεπών ερευνητών και πανεπιστημιακών, τεχνικών επιστημόνων, φιλοσόφων και κοινωνιολόγων. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της ΤΝ, το μέλλον περικλείει, για πρώτη και μοναδική ίσως φορά στην ανθρώπινη ιστορία – εκτός βέβαια από τις θαυμαστές μελλοντικές εικόνες πλανητικής προόδου, ουσιαστικής κοινωνικής ευημερίας και ιατρικής θεραπείας και πρόληψης – τόσο πολλές ανατρεπτικές εικόνες κοινωνικών και εργασιακών αλλαγών, και πολύ πιο τρομακτικά βέβαια, εικόνες ανθρώπινης ύβρεως, όπως εικόνες καταστατικής αλλοτρίωσης του ανθρώπου, υβριδοποίησης ανθρώπου-μηχανής, αλλαγής της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης (δημιουργία Cyborgs, διανθρωπισμός), ή ακόμη και της ίδιας της αυτοκαταστροφής μας, με τη δημιουργία του ριζικά μετουσιωμένου, πλήρως ρομποτικοποιημένου μετα-ανθρώπου (μετα-ανθρωπισμός), ή πιθανόν και με τη δημιουργία μίας κατά πολύ ανώτερής μας, ανέλεγκτης νοημοσύνης, της υπερ-νοημοσύνης.

Όπως εξάλλου και από άλλες θέσεις έχω αναφέρει, για τον κοινωνικοπολιτικό γενικότερα χώρο, η τρομακτική ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης, και ιδιαίτερα τώρα της ΤΝ, με τη συλλογή, αποθήκευση και την κατά βούληση, ανεξέλεγκτη χρήση των μεγαδεδομένων (Big Data) από τους διάφορους κρατικούς και όχι μόνο οργανισμούς, γρήγορα θα οδηγήσει διεθνώς σε μία διολίσθηση και εξίσωση όλων των πολιτευμάτων προς αντιδημοκρατικές πρακτικές παρακολούθησης και χειραγώγησης, αφού εύκολα πλέον θα υποκύπτουν, όλες οι κρατικές εξουσίες, στους πειρασμούς του Μεγάλου Αδελφού. Υπό το ίδιο καθεστώς των τεράστιων δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης, σε όλα τα επίπεδα, διερωτώμαι επίσης, γιατί άραγε ο σύγχρονος ημιδιαφωτισμένος, αλαζών άνθρωπος δεν θα αισθάνεται Θεός, όταν σήμερα ήδη, στις μέρες μας, ΚΑΙ αυτός πλέον μπορεί να ποιεί «πρωτόπλαστους», εικονικούς έστω, ανθρώπους και ολογράμματά τους, αφού και αυτά θα είναι «κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν» (Γένεση 1:26).

Στο δρόμο για μία ασφαλή και ευεργετική για την ανθρωπότητα περαιτέρω ανάπτυξη και χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, σε όλους τους τομείς, επιτακτικά σήμερα απαιτείται ένας τεράστιος φόρτος πολύπλευρα, αυστηρά και υπεύθυνα οργανωμένης εργασίας, που πρωτίστως θα πρέπει θεσμικά να εξασφαλίζει τον κοινωνικοπολιτικά ρυθμισμένο της χαρακτήρα και έλεγχο, με τη σύγχρονη δημιουργία των απαιτούμενων προϋποθέσεων για τη σωστή κοινωνική αποδοχή και χρήση της, όπως και για τη βελτίωση και την ανάπτυξή της προς ασφαλείς για το μέλλον της ανθρωπότητας κατευθύνσεις. Για το σκοπό αυτό, μία εκ θεμελίων, ριζοσπαστική εκ-παιδευτική [σας παρακαλώ με παύλα] μεταρρύθμιση είναι επιτακτικά αναγκαία σε όλες τις βαθμίδες της εκ-παίδευσης, με την κατάλληλη εκ-παιδευτική πολιτική, την γενναία αναβάθμιση του ρόλου των εκ-παιδευτικών, σε όλες τις βαθμίδες της εκ-παίδευσης, από την προσχολική αγωγή μέχρι την ανώτατη εκ-παίδευση, τη ριζική αλλαγή όλων των εκ-παιδευτικών προγραμμάτων, του όλου επίσης εξεταστικού συστήματος, αλλά και της κατάλληλης υλικοτεχνικής υποδομής. Με τη ριζοσπαστική εκ-παιδευτική μεταρρύθμιση, σίγουρα πάντως δεν εννοώ την προώθηση μίας αλγοριθμοποιημένης εκπαιδευτικής [εδώ σας παρακαλώ δίχως παύλα] διαδικασίας, και μάλιστα από την προσχολική αγωγή και το Δημοτικό σχολείο. Τουναντίον.

*Ο Ιωάννης Ν. Μαρκόπουλος, καθηγητής της Τεχνολογίας και της Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης, στο ΑΠΘ