Όσλο: Λίγο πριν τα Χριστούγεννα στη Νορβηγική πρωτεύουσα

Λέξεις, εικόνες: Στέργιος Μήτας

Το Νορβηγικό σπίτι που με φιλοξενεί είναι συνήθως διαθέσιμο και μου αρέσει να το επισκέπτομαι τόσο το καλοκαίρι όσο και τον χειμώνα. Η χώρα είναι πανέμορφη τους θερινούς μήνες, όμως και τον χειμώνα – παρά τις δυσκολίες – αποκτά μια ατμόσφαιρα εντελώς διαφορετική από την δική μας.

Μεγάλες νύχτες, λίγο φώς ακόμη και μέσα στην μέρα, θερμοκρασίες που στην καλύτερη περίπτωση αγγίζουν το μηδέν και συνεχόμενη βροχή η χιόνι. Μπορεί όλα αυτά να σου φαίνονται βαριά ή ξένα, όμως έχουν την δική τους ομορφιά. Είναι η ομορφιά ενός πλανήτη που, όπου κι αν βρεθείς, έχει πάντα μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα για να σε γοητεύσει.

Εξάλλου όπως λένε και οι Νορβηγοί δεν υπάρχει άσχημος καιρός – μόνο ακατάλληλα ρούχα.

Όσλο, ας δούμε λίγο την ιστορία της πόλης

Ιδρύθηκε γύρω στο 1040 από τον βασιλιά Χάραλντ Χαρντράντα και αναφέρεται στις μεσαιωνικές σάγκες σαν σημαντικό εμπορικό και ναυτικό κέντρο. Στον Μεσαίωνα ήταν η πρωτεύουσα της Νορβηγίας, όμως η τύχη της σημαδεύτηκε από μεγάλες καταστροφές, με πιο καθοριστική τη φωτιά του 1624. Τότε, ο Δανός βασιλιάς Χριστιανός Δ΄ αποφάσισε να την ανοικοδομήσει κοντά στο φρούριο Άκερκους, δίνοντάς της το όνομα Christiania.

Για σχεδόν τρεις αιώνες η πόλη έζησε κάτω από Δανική και αργότερα Σουηδική κυριαρχία. Το 1925, η πόλη εγκατέλειψε οριστικά το όνομα Christiania και επέστρεψε στο αρχικό της, Όσλο. Ήταν μια χειρονομία ταυτότητας. Η Νορβηγία είχε πλέον χαράξει τη δική της ανεξάρτητη τροχιά και η πρωτεύουσά της όφειλε να σταματήσει να έχει το όνομα μιας ξένης δυναστείας.

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, το Όσλο διαμορφώνεται σαν βιομηχανική και εργατική πόλη. Η ανάπτυξη ακολουθεί τον άξονα του λιμανιού, ενώ η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από λιτότητα και κοινωνική λειτουργικότητα. Δεν είναι μια πόλη επίδειξης, αλλά ανάγκης.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Όσλο μπαίνει σε φάση βαθιάς ανασυγκρότησης. Ο μοντερνισμός κυριαρχεί με μεγάλα οικιστικά σύνολα, πράσινους διαδρόμους, σαφή διαχωρισμό κατοικίας εργασίας και αναψυχής. Η πόλη επεκτείνεται, αλλά ταυτόχρονα προστατεύει τα φυσικά της όρια.

Η δεκαετία του ’60 και του ’70 φέρνει ραγδαία οικονομική αλλαγή. Η ανακάλυψη πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα μεταμορφώνει τη Νορβηγία και το Όσλο. Η πόλη γίνεται κέντρο διοίκησης, χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και πολιτικών αποφάσεων. Παρά τον πλούτο που εισρέει, το Όσλο δεν επιλέγει τη λεωφόρο της μεγαλοπρέπειας. Επενδύει στη δημόσια παιδεία, στις μεταφορές, στο κοινωνικό κράτος και στην ποιότητα του καθημερινού χώρου.

Από τις αρχές του 21ου αιώνα, η πόλη στρέφεται αποφασιστικά προς το νερό, επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση της με το φιόρδ μέσα από μια αρχιτεκτονική προσβάσιμη, ανοιχτή, ενταγμένη στο σώμα της πόλης.

Το Όσλο σήμερα

Είναι πολύ εύκολο να το περπατήσεις το κέντρο του και να βιώσεις την ατμόσφαιρα της πόλης. Είναι μια πόλη που κινείται διακριτικά ανάμεσα στην ιστορία και τη σύγχρονη σκανδιναβική ταυτότητα. Δεν θα σε εντυπωσιάσει με μεγαλειώδη αρχιτεκτονική όπως το Παρίσι και η Ρώμη, εδώ θα δεις ένα συνδυασμό παλαιών κτιρίων με πολύ σύγχρονα.

Το Όσλο θεωρείται πρότυπο βιώσιμης πόλης. Το κέντρο της πόλης έχει σε μεγάλο βαθμό αποδεσμευτεί από το ιδιωτικό αυτοκίνητο, ενώ οι μετακινήσεις γίνονται με τις δημόσιες συγκοινωνίες, τα ποδήλατα και το περπάτημα. Η Νορβηγία έχει το υψηλότερο ποσοστό ηλεκτρικών αυτοκινήτων στον κόσμο – κατέχει βέβαια σημαντικό μερίδιο της αυτοκινητοβιομηχανίας Tesla, με επένδυση 12 δις δολάρια.

Έχει 30 τμ πράσινο ανά κάτοικο. Το 98 % των κατοίκων έχουν ένα πράσινο χώρο πολύ κοντά τους. Η πόλη δεν περιορίζεται σε λίγα πάρκα αλλά συνδυάζει δάση, φιόρδ, λίμνες και φυσικούς βιότοπους, κάτι που αυξάνει την ποιότητα ζωής.

Θα σε εντυπωσιάσει επίσης ο τεράστιος αριθμός από κάμερες στην πόλη, υπάρχουν παντού. Το κράτος λέει ότι δεν έχουν κατασταλτικό χαρακτήρα αλλά προληπτικό. Έχεις όμως μια αίσθηση ότι όλα παρατηρούνται και εσύ μαζί. Η Νορβηγία έχει ένα από τα αυστηρότερα πλαίσια προστασίας προσωπικών δεδομένων στην Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα των καμερών είναι πανταχού παρούσα και για μένα ενοχλητική.

Θα είσαι επίσης σε ένα περιβάλλον σχεδόν αποστειρωμένο, έτσι κάθε μικρή ατέλεια γίνεται έντονη, αν σου πέσει κάτι στο δρόμο ας πούμε, χαλάει την εικόνα. Η πόλη αφήνει ελάχιστο περιθώριο στο απρόβλεπτο και αυτό πρέπει να το συνηθίσεις.

Όπερα και μουσείο Μουνκ

Αυτά τα δύο κτίρια κυριαρχούν στο κέντρο της πόλης δίπλα στο φιόρδ. Στέκονται αντικριστά σαν δύο διαφορετικές προτάσεις για το τι σημαίνει σύγχρονη πόλη, αρχιτεκτονικά και συναισθηματικά.

Η Όπερα απλώνεται και δεν υψώνεται. Λευκό μάρμαρο που κυλά από τη στεριά προς το φιόρδ, με μιά επιφάνεια που σε καλεί να την περπατήσεις, όχι μόνο να την κοιτάξεις. Το λιγοστό φως αντανακλάται απαλά στο άσπρο μάρμαρο και το κτίριο χαμηλώνει τους τόνους.

Δίπλα το μουσείο Μουνκ στέκεται όρθιο και εσωστρεφές. Ένας σκοτεινός, γκριζωπός όγκος που μοιάζει να στρέφεται ελαφρά προς το φιόρδ, σαν να παρατηρεί την πόλη με απόσταση. Η αρχιτεκτονική του είναι κάθετη, σχεδόν αυστηρή και δημιουργεί ένα αίσθημα έντασης και εσωτερικότητας, ίσως αντάξιο της ψυχικής φόρτισης του ίδιου του Μουνκ.

Η Όπερα του Όσλο

Εγκαινιάστηκε το 2008 και φτιάχτηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Snοhetta της Νορβηγίας. Η κατασκευή της ήταν το πρώτο μεγάλο βήμα για τη συνολική αστική ανάπλαση μιας παλιά λιμενικής και βιομηχανικής ζώνης, σε νέο πολιτιστικό πυρήνα.

Η κεντρική ιδέα ήταν ένα κτίριο που αναδύεται από τη θάλασσα. Η γεωμετρία είναι καθαρή, κοφτή, σχεδόν παγετώδης, εμπνευσμένη από το σκανδιναβικό φως και τα φυσικά τοπία. Είναι φτιαγμένο από λευκό μάρμαρο Carrara – πανάκριβο μάρμαρο- και νορβηγικό γρανίτη στη στέγη. Χιλιάδες μαρμάρινες πλάκες κομμένες με ελάχιστες αποκλίσεις για να αντέχουν παγετό, νερό και έντονη χρήση. Οι γυάλινες όψεις του φτάνουν σε ύψος έως 15 μέτρα.

Η κεντρική αίθουσα χωράει περίπου 1400 άτομα, με μια ακουστική από τις καλύτερες στον κόσμο, σχεδιασμένη έτσι ώστε ο ήχος να αγκαλιάζει ομοιόμορφα το κοινό.

Μπορείς να κάνεις βόλτα στην ταράτσα της όπερας

Θα είσαι παρέα με πολλούς γλάρους που έχουν όνομα στο πόδι τους και θα περπατήσεις το κτίριο γύρω γύρω αλλά και στην ταράτσα του. Η στέγη λειτουργεί σαν μια δημόσια πλατεία, περπατιέται ελεύθερα, μέρα και νύχτα.

Στον σχεδιασμό της Όπερας του Όσλο οι αρχιτέκτονες της Snohetta έβαλαν έναν ριζοσπαστικό στόχο, η όπερα να μην είναι προορισμός μόνο για όσους μπαίνουν μέσα, αλλά τόπος καθημερινής διέλευσης για όλους. Νομίζω τον πέτυχαν τον στόχο τους γιατί η ταράτσα έχει πάντα κόσμο.

Η απόφαση να μπορεί κανείς να περπατά γύρω και πάνω στο κτίριο γεννήθηκε από την ιδέα ότι το έδαφος της πόλης δεν πρέπει να διακόπτεται από την αρχιτεκτονική, αλλά να συνεχίζεται μέσα από αυτή. Γι’ αυτό η στέγη δεν σχεδιάστηκε σαν στέγη, αλλά σαν επέκταση της αστικής επιφάνειας, μια κεκλιμένη πλατεία που αναδύεται από το φιόρδ. Το βρήκα εξαιρετική αρχιτεκτονική άποψη.

Η θέα στην πόλη και το φιόρδ επίσης είναι πολύ εντυπωσιακή από εδώ επάνω, όπως και η θέα του γειτονικού κτιρίου, του μουσείου Μουνκ, που από εδώ μπορείς να το φωτογραφίσεις πολύ καλά.

Το μουσείο του Έντβαρντ Μουνκ

Αυτό το ψηλό, αυστηρό, σχεδόν απόκοσμο κτίριο από την μία με εντυπωσιάζει και από την άλλη μου δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα.

Οι Νορβηγοί ήθελαν να εντυπωσιάσουν με αυτό το μουσείο και το πέτυχαν, δεν ξέρω βέβαια προς ποια κατεύθυνση.

Ο Μουνκ είναι ο πιο γνωστός Νορβηγός ζωγράφος. Ένας καλλιτέχνης που ταυτίστηκε με την υπαρξιακή αγωνία, τη μοναξιά, τον φόβο και τον έρωτα, θεματικές βαθιά συγγενείς με το βόρειο φως και τη σιωπή.

Με τη διαθήκη του, δώρισε στο Δήμο του Όσλο ολόκληρο το έργο του, χιλιάδες πίνακες, σχέδια, χαρακτικά και σημειώσεις. Γι’ αυτό και η πόλη αισθάνθηκε την ανάγκη να του αφιερώσει κάτι περισσότερο από ένα απλό μουσείο. Έτσι έφτιαξαν αυτό το πολύ ιδιαίτερο μουσείο που άνοιξε το 2021, δίπλα στην Όπερα.

Έχει τη μεγαλύτερη συλλογή έργων του Μουνκ παγκοσμίως. Πάνω από 26.000 έργα, ζωγραφική, σχέδια και χαρακτικά. Θα δεις πολλαπλές εκδοχές του πιο διάσημου πίνακά του της Κραυγής. Να πω βέβαια ότι την εκδοχή που ξέρουμε όλοι την έχει η Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας. Θα δεις επίσης ξυλογραφίες και λιθογραφίες του Μουνκ που θεωρείται πρωτοπόρος της σύγχρονης εικαστικής αναπαραγωγής, όπως και πολλά προσωπικά αντικείμενα, ημερολόγια και σημειώσεις.

Aker Brygge

Χρειαζόμουν ένα γρήγορο περπάτημα για να ζεσταθώ και κατευθύνθηκα στην καινούργια περιοχή Aker Brygge που είναι μισή ώρα με τα πόδια από τα μουσεία. Είναι μια σύγχρονη μοντέρνα περιοχή.

Στην περιοχή υπήρχε ένα μεγάλο ναυπηγείο που έκλεισε το 1982. Μετά άρχισε μια ριζική αναμόρφωση της περιοχής με έναν συνδυασμό αρχιτεκτονικής που να θυμίζει την ιστορία τού τόπου. Έτσι παλιά εργοστάσια-αποθήκες αναπαλαιώθηκαν, άλλα κρατώντας το αυθεντικό τους ύφος και άλλα με πιο σύγχρονη άποψη με τζάμι και μέταλλο.

Έχει επίσης πρόσβαση με το φιόρδ και ξύλινες αποβάθρες για να ρθείς με το σκάφος σου το καλοκαίρι, τότε που το φιόρδ είναι γεμάτο με παντός είδους πλεούμενα. Οι Νορβηγοί αγαπάνε πολύ την θάλασσα και λόγο της εξαιρετικής τους οικονομικής επιφάνειας έχουν πάρα πολλά σκάφη. Οι μαρίνες δίπλα στο Όσλο είναι γεμάτες με έναν απίστευτο αριθμό από ιστιοπλοϊκά.

Το Aker Brygge σήμερα είναι ένα πολυσύνθετο hotspot, με εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια και καφέ, κατοικίες, γραφεία, πολιτισμό και θάλασσα. Αν θες να κάνεις βόλτα, να φας, να πιεις, να χαλαρώσεις, ή να βγεις το βράδυ το Aker Brygge προσφέρει επιλογές για όλα τα γούστα.

Μου άρεσε πολύ στην πλατεία που βλέπεις, η ανισόπεδη τοποθέτηση στις πλάκες από γρανίτη, που δημιουργεί ένα υπέροχο μωσαϊκό. Η περιοχή είναι πολύ κεντρικά και έχει εύκολη πρόσβαση με μέσα μαζικής μεταφοράς.

Είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα πώς ένα παλιό βιομηχανικό λιμάνι μπορεί να μεταμορφωθεί σε μοντέρνα, ευχάριστη και λειτουργική αστική ζώνη, κάτι σπάνιο.

Η προβλήτα του Aker Brygge

Εδώ θα ρθείς να περπατήσεις πάνω στο ξύλινο deck δίπλα στο φιόρδ και να καθίσεις στα παγκάκια, που είναι βαμμένα σε αυτό το πανέμορφο έντονο πορτοκαλί χρώμα- signal orange – που με ενθουσίασε. Η προβλήτα του Aker Brygge είναι το παραλιακό πέρασμα, ένα βασικό κομμάτι της αρχιτεκτονικής αφήγησης της περιοχής και ένας από τους πιο πετυχημένους αστικούς δημόσιους χώρους του Όσλο.

Το deck είναι από ξύλο ανθεκτικό στο θαλάσσιο περιβάλλον, σκανδιναβικής λογικής, επεξεργασμένο για υγρασία και χαμηλές θερμοκρασίες.

Η επιλογή ξύλου δεν είναι διακοσμητική, μαλακώνει την κλίμακα της αρχιτεκτονικής, ζεσταίνει τον δημόσιο χώρο και κάνει τη μετάβαση από τη στεριά στο νερό πιο φυσική.

Δεν πρόκειται για μια ευθεία προβλήτα, είναι σπασμένη σε τμήματα, με μικρά ανοίγματα, πλάτωμα, σκαλοπάτια προς το νερό και σημεία στάσης. Αυτό δημιουργεί ρυθμό στην κίνηση και ενθαρρύνει τον περίπατο χωρίς βιασύνη.

Σε πολλά σημεία το deck κατεβαίνει σχεδόν στο επίπεδο της θάλασσας, έτσι έχεις μια άμεση οπτική αλλά και σωματική εγγύτητα με το Oslofjord. Το καλοκαίρι, το ξύλινο deck γίνεται σχεδόν κάτι σαν αστική πλαζ, οι άνθρωποι ξαπλώνουν, κάθονται, τρώνε, πίνουν τις μπύρες τους η το κρασί τους και συζητάνε.

Η Χριστουγεννιάτικη αγορά του Όσλο

Πήρε να βραδιάζει, δεν θέλει και πολύ, στις τρείς το απόγευμα έχει ήδη βραδιάσει. Επιστρέψαμε στο κέντρο της πόλης σε ένα σημείο που στήνουν για τα Χριστούγεννα αυτή την τεράστια ρόδα, εξαιρετικά φωτισμένη το βράδυ. Κάτω από την ρόδα διαμορφώνεται η Χριστουγεννιάτικη αγορά.

Έχει ξύλινες καλύβες – καταστήματα που πουλάνε χειροποίητα είδη, παραδοσιακά νήματα, ζεστά ρούχα, χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις, δώρα και ενθύμια. Θα βρεις επίσης παραδοσιακές νορβηγικές λιχουδιές, γλυκίσματα, καραμελωμένα αμύγδαλα, ζεστά ροφήματα όπως το glοgg, κρασί-ρόφημα με μπαχαρικά για να ζεσταθείς.

Στο κέντρο της αγοράς υπάρχει και ένα παγοδρόμιο που μπορείς να κάνεις πατινάζ δωρεάν αν έχεις τα δικά σου παγοπέδιλα. Αν ανέβεις στην μεγάλη ρόδα θα έχεις πανοραμική θέα του Όσλο και καλύτερη αίσθηση του κρύου.

Οι χορωδίες των Χριστουγέννων

Τραγούδι έξω στο κρύο στους μηδέν βαθμούς δεν είναι και το πιο εύκολο.

Το κτίριο είναι το Εθνικό Θέατρο του Όσλο.

Χτίστηκε στο τέλος του 19ου αιώνα και είναι σχεδιασμένο σε νεοκλασικό ύφος, με σαφή αναφορά στον Αρχαίο Ελληνιστικό κόσμο.

Οι χορωδίες στον εξωτερικό χώρο είναι μέσα στην παράδοση του Όσλο. Τούς αρέσει να τραγουδούν έξω, χωρίς σκηνή, μπροστά σε θεσμικά κτίρια με τον κόσμο όρθιο, σιωπηλό, σαν να συμμετέχει άτυπα.

Ωραία είπα μέσα μου, αλλά γιατί έξω μέσα στο κρύο ? Οι Νορβηγοί πιστεύουν ότι ο πολιτισμός δεν πρέπει να αποσύρεται τον χειμώνα. Η φωνή χρησιμοποιείται για να “γεμίσει” το σκοτάδι. Το τραγούδι στον ανοιχτό χώρο είναι πράξη συμμετοχική στην κοινότητα, όχι παράσταση. Το ότι οι τραγουδιστές στέκονται στα σκαλιά και όχι σε υπερυψωμένη σκηνή λέει επίσης πολλά.

Την περίοδο των Χριστουγέννων τέτοιες υπαίθριες χορωδίες εμφανίζονται στο Όσλο καθημερινά και γεμίζουν το σκοτάδι με μια γλυκιά ζεστή ατμόσφαιρα.

Το Νορβηγικό σπίτι

Ήμασταν έξω όλη μέρα και τώρα χρειαζόμασταν την ζεστασιά του Νορβηγικού σπιτιού. Δύο από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία που έχει το παραδοσιακό Νορβηγικό σπίτι είναι η μεγάλη μαντεμένια ξυλόσομπα και η γάτα.

Η ξυλόσομπα είναι απαραίτητη για λόγους φυσικά ζέστης, αλλά και ατμόσφαιρας, κάθεσαι και βλέπεις την φωτιά πίνοντας μια κούπα τσάι και φεύγει το κρύο από μέσα σου.

Οι γάτες είναι πολύ αγαπητές στους Νορβηγούς, σχεδόν κάθε σπίτι έχει μία γάτα. Σου δίνουν την δική τους ζεστασιά και αγάπη. Η όμορφη γατούλα στην φωτογραφία είναι η Πέρλα, μπλε Ρωσίας. Αυτές οι γάτες με το διάσημο “blue” γκρίζο-ασημί τους χρώμα, τα πράσινα μάτια και την αριστοκρατική ηρεμία σε γοητεύουν αμέσως. Εδώ δίπλα στο δάσος μπαινοβγαίνει ελεύθερα στο σπίτι και στον κήπο και απολαμβάνει ανέμελα την ζωή και την φύση.

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο τέτοια εποχή δεν λείπει από κανένα σπίτι. Οι Νορβηγοί στολίζουν εξαιρετικά όμορφα τα σπίτια τους και μέσα αλλά και έξω και όταν κάνεις βόλτα δεν ξέρεις πιο να πρωτοθαυμάσεις.

Τα Νορβηγικά παραδοσιακά σπίτια είναι διώροφα ξύλινα σπίτια κοντά η μέσα στο δάσος. Έχουν εξωτερική επένδυση με ξύλινες σανίδες, μεγάλα παράθυρα δίχως παντζούρια με διπλά τζάμια για μόνωση και κεκλιμένη δίρριχτη στέγη για το χιόνι. Το πρώτο πράγμα που νιώθεις μπαίνοντας σε ένα τέτοιο σπίτι είναι η αντίθεση, έξω υγρασία, χιόνι, σιωπή, μέσα μυρωδιά ξύλου, θαλπωρή, φωτιά που καίει αργά και μια γάτα που τρίβεται στα πόδια σου.

Στο σχολείο

Στη Νορβηγία κοιμάσαι νωρίς και ξυπνάς νωρίς, νύχτα κοιμάσαι, νύχτα ξυπνάς. Μετά τις πρωινές μου ασκήσεις στο σπίτι έβγαινα την πρώτη βόλτα της ημέρας. Κοντά στο σπίτι ήταν το σχολείο της γειτονιάς και έβλεπα τα παιδιά να βγαίνουν από τα σπίτια για να πάνε στο σχολείο μόνα τους. Δίχως πανικοβλημένους γονείς να τα συνοδεύουν. Ηταν χαρούμενα, γελούσαν, μιλούσαν , αστειευόντουσαν, πήγαιναν με χαρά στο σχολείο. Γιατί?

Το νορβηγικό σχολείο δεν στηρίζεται στην γνώση, αυτή θα την αποκτήσεις κάποτε και είναι το εύκολο. Το δύσκολο είναι να θεμελιώσεις άλλου είδους συμπεριφορές που θα καθορίσουν την ζωή σου. Την κοινωνική συμπεριφορά, την ενσυναίσθηση και τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, την υπευθυνότητα απέναντι στο περιβάλλον και την κοινότητα. Σε αυτά επενδύει το Νορβηγικό σχολείο και κάνει την διαφορά.

Το νορβηγικό εκπαιδευτικό σύστημα θέλει όλα τα παιδιά, να έχουν ίδιες ευκαιρίες μάθησης, ανεξάρτητα από κοινωνικό, οικονομικό ή πολιτισμικό υπόβαθρο, σε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον.

Η νορβηγική εκπαίδευση βάζει το παιδί στο επίκεντρο της μάθησης, όχι απλώς να ‘’γεμίζει γνώση’’ αλλά να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες, κριτική σκέψη ,δημιουργικότητα και συνεργασία, αίσθηση υπευθυνότητας και συμμετοχής.

Το σχολείο θα βγάλει τα παιδιά στη φύση βρέξει χιονίσει, δεν τους ενδιαφέρει τι καιρό κάνει, τα παιδιά μια φορά την εβδομάδα θα πάνε στο διπλανό βουνό με τα πόδια, να ζήσουν και να βιώσουν την φύση. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για μένα γιατί ξέρω πόσο σημαντική είναι η άφοβη επαφή με την φύση και τι μπορεί να δώσει στον ψυχισμό σου όταν ξεκινάει από την παιδική ηλικία.

Δύο μικροί καλλιτέχνες

Ήρθαν σε πολύ μικρή ηλικία στην Νορβηγία μιας και οι γονείς τους έψαχναν για ένα καλύτερο αύριο μακριά από μια χώρα που τους έδιωχνε. Εδώ ενσωματώθηκαν πολύ γρήγορα σε μια κοινωνία που δεν ενδιαφέρεται από που είσαι και τι πιστεύεις. Το σχολικό σύστημα τους ενθάρρυνε να εκφράσουν τις καλλιτεχνικές τους ικανότητες και τους επιβράβευσε. Τι καλύτερο για να αισθανθείς δυνατός και να υποστηρίξεις τα πρώιμα καλλιτεχνικά σου βήματα.

Ήθελαν και οι δύο να φωτογραφηθούν σε έναν πολύ ιδιαίτερο χώρο που τους αρέσει πολύ, το Ekebergparken. Είναι ένας δημόσιος χώρος γλυπτικής στον λόφο Ekeberg, κοντά στο κέντρο του Όσλο. Το πάρκο φιλοξενεί περισσότερα από 40 έργα τέχνης από σημαντικούς διεθνείς και Νορβηγούς καλλιτέχνες, τόσο σύγχρονους όσο και του 19ου αιώνα.

Εδώ ο Panos στέκεται μπροστά στο γλυπτό Chloe του Ισπανού καλλιτέχνη Jaume Plensa. Ο Panos διάλεξε αυτό το γλυπτό γιατί του δίνει μια εσωτερική ηρεμία μιας και είναι ένα παιδί με υπερβολική ενέργεια. Το γλυπτό από ανοξείδωτο ατσάλι είναι ένα πρόσωπο με κλειστά μάτια, που μοιάζει δυσδιάστατο γιατί έχει μικρό βάθος. Έτσι δεν ζητά να το περπατήσεις γύρω του, αλλά να σταθείς μόνο απέναντί του και να βιώσεις ηρεμία, στοχασμό και σιωπή. Η έκφραση της Chloé είναι σαν να βλέπεις κάποιον σε διαλογισμό, σου δίνει μια πρόταση για να διαλογιστείς μέσα στη φύση ή όπου αλλού θέλεις.

Τα linoprint του Panos

Ο Panos γεμίζει την μέρα του με σχέδια και χρώματα, η ζωή του είναι οι καμβάδες, τα πινέλα και οι μπογιές. Έχει επίσης μια εκπληκτική σχέση με την φύση και την αποτυπώνει στα καλλιτεχνικά του έργα. Είναι πολύ καλός ορειβάτης και γυρίζει με τις ώρες μόνος στα διπλανά βουνά. Όταν επιστρέψει στο σπίτι βάζει όλες αυτές τις εικόνες και την βιωματική εμπειρία της φύσης στα έργα του, με την τεχνική του linoprint.

Είναι μια μορφή χαρακτικής σε λινόλεουμ. Χαράζεις την επιφάνεια με ειδικά εργαλεία, αφαιρώντας το υλικό στα σημεία που δεν θέλεις να μελανωθούν. Το αποτέλεσμα τυπώνεται σε χαρτί με πιεστήριο ή ακόμη και στο χέρι. Αυτή η τεχνική τον ενθουσιάζει και την μαθαίνει στο καλλιτεχνικό σχολείο που πηγαίνει.

“The Leaf in Two Parts’’ έτσι ονόμασε αυτό το έργο του ο Panos που είναι εμπνευσμένο από το φθινόπωρο και τα φύλλα του δάσους. Είναι ένα διπλό linoprint τυπωμένο πάνω σε ακατέργαστο ύφασμα. Προσπάθησα να το αναλύσω όσο μπορούσα μιας και δεν μοιάζει με παιδική ζωγραφιά.

Δύο ορθογώνια κάδρα, τοποθετημένα δίπλα-δίπλα, σχεδόν σαν δίπτυχο, με το ίδιο μοτίβο, ένα φύλλο σε αρνητικό λευκό, πάνω σε έγχρωμο φόντο. Το φύλλο είναι απλοποιημένο και οι χαραγμένες γραμμές του νεύρου δεν είναι συμμετρικές, κάτι που δίνει την αίσθηση του τυχαίου.

Τα μικρά λευκά ‘’ίχνη’’ γύρω από το φύλλο μοιάζουν σαν θραύσματα κίνησης ή σπόροι στον αέρα. Το περιθώριο του υφάσματος, μεγάλο και ‘’άδειο’’, δουλεύει σαν σιωπή γύρω από την εικόνα. Το πανί το έραψε ο ίδιος στο χέρι γύρω-γύρω γι αυτό είναι ανισόπεδο.

Βαθύ πράσινο και σκούρο μπλε είναι τα χρώματα που διάλεξε και μου εξήγησε γιατί. Με το πράσινο ήθελε να δώσει την φύση και την Γή. Με το μπλε την νύχτα, το νερό, τη σιωπή. Ο ψυχισμός ενός παιδιού που αγαπάει την φύση νομίζω ότι βγήκε αυθόρμητος σε αυτό το έργο.

Ο Alkis και το Nordic Pixel Forest

Ο Alkis όποτε μπορεί πηγαίνει και παίζει κιθάρα μπροστά σε αυτή την εγκατάσταση στο Ekebergparken.

Το Nordic Pixel Forest είναι μια immersive εγκατάσταση τέχνης δημιουργημένη από την ελβετίδα καλλιτέχνιδα Pipilotti Rist. Χιλιάδες led φώτα μέσα σε γυαλί, κρέμονται από καλώδια στα δέντρα και δίνουν την αίσθηση ενός κινούμενου φωτεινού τοπίου με ήχους που συνοδεύουν την παράσταση. Τα led φωτάκια σχηματίζουν ένα μεγάλο φωτεινό δίκτυο ανάμεσα στα δέντρα, δημιουργώντας έτσι ένα πολυχρωματικό, ζωντανό θέαμα μέσα στο δάσος. Η εγκατάσταση αλλάζει συνεχώς χρώματα και ήχους.

Για τον Alki αυτό είναι ένα υπέροχο σκηνικό, κάτι σαν ‘’stage lighting’’ που τον μάγεψε και ήθελε να παίζει εδώ μπροστά την κιθάρα του και να φτιάχνει δικούς του ήχους, ανάλογα με το φώς που αλλάζει χρώματα. Από πολύ μικρός έδειξε την ευαισθησία του στην μουσική τραγουδώντας και χτυπώντας τον ρυθμό που άκουγε. Ξέρει πάρα πολλά τραγούδια με αγαπημένους τους Queen.

Παράλληλα με το σχολείο μαθαίνει κιθάρα σε ωδείο. Δεν λέει πολλά και είναι εξαιρετικά ευαίσθητος, αλλά όταν θελήσει να σου μιλήσει έχεις απέναντι σου μια μικρή μουσική οντότητα. Δεν μπορούσα να πιστέψω τις αναλύσεις που έκανε στην συναισθηματική πλευρά της μουσικής και πόσο τον επηρεάζει αυτό στην ζωή του. Έχει μια ήρεμη μινιμαλιστική άποψη για τον ήχο της κιθάρας και εκεί επάνω ακουμπάει τις νότες του.

Περπατώντας στο φρέσκο χιόνι

Είναι το αγαπημένο μου, να ρίχνει φρέσκο χιόνι και να περπατάω στο δάσος, με τις νιφάδες να χαϊδεύουν το πρόσωπό μου. Η σιωπή του χιονιού γίνεται εκκωφαντική μέσα μου.

Τα βήματα που τρίζουν πάνω στο φρέσκο χιόνι, ο ήχος από τις νιφάδες που δεν ακούγεται, η εσωτερική ηρεμία που αυξάνεται και η αίσθηση της υπαρξιακής μοναξιάς που γίνεται λευκή μαζί με το χιόνι, με συναρπάζουν. Συνήθως χάνομαι μέσα στην λευκή γοητεία του χιονιού και απλώς συνεχίζω να περπατάω.

Ο χρόνος για μένα, χάνει τη γραμμικότητά του μέσα στο χιόνι. Δεν υπάρχει πριν και μετά, μόνο το τώρα που απλώνεται σαν λευκό πεδίο μπροστά μου χωρίς σημάδια. Το σώμα μου αρχίζει να κουράζεται, τα χέρια παγώνουν, αλλά το μυαλό καθαρίζει από σκέψεις περιττές. Το χιόνι καλύπτει το τοπίο αλλά καλύπτει και ότι βαραίνει μέσα μου. Και όσο περπατάω καταλαβαίνω πως αυτή η μοναξιά δεν είναι έλλειψη, αλλά μάλλον μια μορφή συνάντησης με τον εαυτό μου.

Στη Νορβηγική σάουνα

Περπάτησες στο φρέσκο χιόνι, πάγωσες και τώρα ήρθε η στιγμή να ζεσταθείς και να χαλαρώσεις. Αυτό θα το κάνει και με το παραπάνω η σάουνα. Αυτή η πλωτή σάουνα μέσα στο ποτάμι δίπλα στο φιόρδ ήταν μοναδική εμπειρία. Το μεγάλο τζάμι μπροστά, σου έδινε άπλετη θέα στο ποτάμι και στο περιβάλλον.

Μέσα είχε 75 βαθμούς και σε λίγο ξαπλωμένος πάνω στα ξύλα άρχιζες να στάζεις ιδρώτα και αποτοξίνωση. Τώρα έπρεπε να πάρω την μεγάλη απόφαση και να μπω στο παγωμένο ποτάμι στους 4 βαθμούς, όπως το κάνουν οι Νορβηγοί και φυσικά το έκανα. Μπήκα και μούδιασα από ευχαρίστηση και από την παγωνιά του ποταμού που με κυρίευσε. Σε λιγότερο από πέντε λεπτά τα πόδια μου κοκάλωσαν και δεν μπορούσα να τα κουνήσω, βγήκα ακριβώς την στιγμή που έπρεπε να ξαναμπώ στην ζεστή αγκαλιά της σάουνας. Το έκανα άλλες δυο φορές.

Στη Νορβηγία η σάουνα συνδέεται με το ‘’friluftsliv’’, τη φιλοσοφία της ζωής είμαι έξω στη φύση όλο τον χρόνο. Η ιδέα είναι απλή – Αν αντέξεις το κρύο, αν σεβαστείς το σώμα σου, θα αντέξεις και τον κόσμο. Το βρήκα εξαιρετικό σαν ιδέα, αφού άντεξες τόσο κρύο τι μπορεί πια να κάνει ο κόσμος και να μην το αντέχεις?

Η παράδοση της σάουνας στη Νορβηγία ξεκίνησε από τις αγροτικές κοινότητες κυρίως στον βορρά, όπου η σάουνα ήταν χώρος καθαριότητας, χώρος ίασης, αλλά και τελετουργικός τόπος, εκεί γεννούσαν, φρόντιζαν ασθενείς, ακόμα και προετοίμαζαν νεκρούς. Ήταν ένα ιερό δωμάτιο, με σεβασμό και σιωπή.

Τί κάνει η σάουνα στο σώμα σου και στον ψυχισμό σου. Στο σώμα, βελτίωση κυκλοφορίας, αποτοξίνωση, ανακούφιση μυϊκών πόνων, ενίσχυση ανοσοποιητικού. Στην ψυχική διάθεση, μειώνει το άγχος, έχεις καλύτερο ύπνο, επαφή με το σώμα, βαθειά χαλάρωση.

Στη Νορβηγία η σάουνα δεν θεωρείται “spa πολυτελείας” αλλά βασική φροντίδα εαυτού.

Βράδιασε στο Όσλο

Από ψηλά το Όσλο την νύχτα δεν δείχνει μεγαλούπολη, μοιάζει μικρότερο. Τα φώτα είναι χαμηλά, όχι επιδεικτικά, το φιόρδ λειτουργεί σαν μαύρος καθρέφτης που απορροφά τον θόρυβο, ενώ ο ουρανός είναι βαρύς, χαμηλός και λίγο πιεστικός. Στη Νορβηγία, το σκοτάδι δεν πολεμιέται, κατοικείται.

Οι Νορβηγοί δεν προσπαθούν να εξαφανίσουν το σκοτάδι που κρατάει ώρες. Μαθαίνουν να το διαχειρίζονται. Με ζεστό, χαμηλό φωτισμό, με ρουτίνες που δεν εξαρτώνται από τον ήλιο, με καθημερινή κίνηση έξω ακόμη κι όταν η μέρα τελειώνει νωρίς. Η σάουνα, το περπάτημα, το κερί στο παράθυρο δεν είναι μόνο αισθητικές επιλογές είναι τρόποι ψυχικής ισορροπίας. Το σκοτάδι εδώ δεν το βλέπεις σαν ‘’ασθένεια’’, είναι συνθήκη επιβίωσης.

Όταν πηγαίνω χειμώνα στην Νορβηγία χρειάζομαι λίγες μέρες για να προσαρμοστώ. Δεν ζω όλο τον χειμώνα στην Νορβηγία για να έχω βιωματική εμπειρία στο τέλος του χειμώνα, αλλά από ότι μου λένε θέλει μια καλή ψυχική διαχείριση για να βγεις στην άνοιξη με αισιοδοξία.

Οι Άλπεις από ψηλά

Φεύγοντας από την Νορβηγία πετούσα για την Ιταλία πάνω από μια Βόρεια Ευρώπη γεμάτη σύννεφα, όταν ξαφνικά πλησιάζοντας στις Άλπεις ο καιρός άνοιξε και μου έδωσε την ευκαιρία να θαυμάσω το μεγαλείο των Αλπικών βουνών. Αγαπημένος ορειβατικός προορισμός τον έχω ζήσει σε ακραίες θερμοκρασίες και εντυπωσιακές εικόνες.

Τώρα πετώντας πάνω από τις Άλπεις, το μάτι μου χάνεται σε αυτή την ομορφιά του πλανήτη. Τόσες πολλές κορυφές σε κάνουν να πιστεύεις ότι τίποτα εδώ δεν μπορεί να χαθεί. Έχω περπατήσει σε αυτά τα βουνά τον χειμώνα, πάνω σε παγετώνες που τότε έμοιαζαν ακλόνητοι.

Κάποιοι από αυτούς σήμερα δεν υπάρχουν. Όχι γιατί μετακινήθηκαν, αλλά γιατί έλιωσαν.

Από ψηλά, η ομορφιά του πλανήτη είναι συγκλονιστική. Από κοντά όμως είναι πολύ εύθραυστη. Αυτή η αντίφαση είναι το πιο ανησυχητικό στοιχείο, πιστεύουμε ότι κάτι μπορεί να μοιάζει αιώνιο, ενώ πλέον δεν είναι, χάνεται σιωπηλά πολύ σύντομα από δικό μας λάθος.

God Jul – Καλά Χριστούγεννα

Ο κόσμος ανήκει στα παιδιά και μέσα στην τρυφερή τους παιδική ψυχή αυτές οι μέρες έχουν μια ατμόσφαιρα που τους ενθουσιάζει και τους μαγεύει.

Αγαπημένο θέμα στις παιδικές Χριστουγεννιάτικες ζωγραφιές ο χιονάνθρωπος, το δέντρο, οι νιφάδες από το χιόνι και ο Άγιος Βασίλης που τρέχει να προλάβει, όπως σε αυτή την ζωγραφιά του Panos.

Το κάθε παιδί πρέπει να νοιώθει ότι αυτά δεν θα χαθούν. Να αισθάνεται σίγουρο ότι θα μπορεί να χαίρεται τα δέντρα, τα δάση, το χιόνι, να μπορεί να φτιάξει τον δικό του χιονάνθρωπο κάθε χρόνο. Έχουμε τεράστια υποχρέωση να αφήσουμε στα παιδιά ένα μέλλον που τους ανήκει, σε ένα βιώσιμο πλανήτη, για να μπορούν να είναι ευτυχισμένα και χαρούμενα στη ζωή τους.

Εδώ θα σου προτείνω να ακούσεις μια ιδιαίτερη Χριστουγεννιάτικη μουσική από έναν αγαπημένο μου συνθέτη τον Ryuichi Sakamoto που παίζει ο ίδιος στο πιάνο.

*Ο Στέργιος Μήτας είναι σκηνοθέτης