ΑΥΤΟΨΙΑ στο Γεντί Κουλέ: Ανατριχίλα στον τόπο των ομαδικών τάφων (ΕΙΚΟΝΕΣ-ΒΙΝΤΕΟ)

Εικόνες: Κώστας Αργύρης, Χάρης Δημαράς

Βίντεο: Αστέρης Καρατζάς

Ρίγος συγκίνησης και ανατριχίλα σε διαπερνούν με το που πατάς στα χώματα, στον τόπο, όπου από τον περασμένο Νοέμβριο, βρέθηκαν τα πρώτα οστά εκτελεσμένων κομμουνιστών, σε έκταση πίσω από το Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ).

Η ατμόσφαιρα μουντή. Ταιριάζει με το ειδεχθές, αδιανόητο έγκλημα που συντελέστηκε εκεί. 400 και πλέον εκτελέσεις κρατούμενων, την περίοδο 1945-΄55, με αστήρικτες κατηγορίες. Σκαμμένοι λάκκοι όπου τους πετούσαν μέσα, όλους μαζί, νεκρούς, αφού τους είχαν βγάλει τα ρούχα.

Σου έρχονται στο μυαλό εικόνες αποτρόπαιες, μαρτυρικές, απάνθρωπες. Το ποτισμένο από τον ιδρώτα και το αίμα των μελλοθάνατων, τα όνειρα που ματαιώθηκαν, το θάρρος μπροστά στο θάνατο, ένας αγώνας χαμένος ή και όχι, μέσα στο χρόνο. Η ματιά που ταξιδεύει στο άπειρο λίγο πριν η σκανδάλη πατηθεί και η σφαίρα καρφωθεί στο σώμα. Εκεί που η λήθη θα νικούσε την αξία της μνήμης, αν δεν προέκυπταν όλα αυτά τα συνταρακτικά στοιχεία.

Η διαδρομή από το Γεντί Κουλέ μέχρι τον τόπο των εκτελέσεων και της ταφής δεν είναι πάνω από χιλιόμετρο. Κι όμως, πρόκειται για τη διαδρομή της Κόλασης, προς έναν άδοξο και μαρτυρικό θάνατο, έγκλημα από κρατικά χέρια, που για πολλά χρόνια είχε αποσιωπηθεί. Κάποιοι το γνώριζαν, αλλά οι φωνές τους δεν ακούγονταν.

Το συννεφιασμένο απόγευμα που βρέθηκα, μαζί με το κλιμάκιο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, στο σημείο της εκτέλεσης και της ομαδικής ταφής, ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία.

Μα το σημαντικότερο είναι αυτό που πρέπει να γίνει από εδώ και πέρα.

Ο τόπος του εγκλήματος όχι μόνο δεν πρέπει να μείνει μυστικός, αλλά πρέπει να γίνει γνωστός σε όλους, να γίνει επισκέψιμος απ’ όλους, ώστε να αναγνωριστεί ως ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία του τόπου. Με στόχο να μην ξανασυμβεί ποτέ κάτι ανάλογο.

Η περιοχή πρέπει να ανακηρυχθεί «ιστορικός τόπος», κάτι που αρνείται όπως φαίνεται, το Υπουργείο Πολιτισμού. Και φυσικά η προσπάθεια για να ταυτοποιηθούν τα οστά που έχουν βρεθεί αλλά και να συνεχιστούν οι ανασκαφές, θα πρέπει να στηριχθεί (οικονομικά και ηθικά από την Πολιτεία).

Το ενδιαφέρον του BBC, γερμανικών καναλιών, του Associated Press κι άλλων ειδησεογραφικών πρακτορείων για την ανακάλυψη των ομαδικών τάφων ήταν έντονο όλους αυτούς τους μήνες, έγινε σειρά από ρεπορτάζ στο σημείο. Ωστόσο η ελληνική κυβέρνηση παραμένει αμέτοχη, δεν έχει αναφέρει το παραμικρό ως τώρα, γι΄αυτήν ήταν σα να μην συνέβη τίποτα προφανώς.  Μία στάση που προκαλεί εύλογες απορίες.

Οι ανακαλύψεις είναι συγκλονιστικές και ανατριχιαστικές.

Ο πρώτος ομαδικός τάφος ανακαλύφθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, στο πλαίσιο εργασιών για ανάπτυξη πρασίνου με πρόγραμμα ΕΣΠΑ στο Δήμο Νεάπολης Συκεών (το μεγαλύτερο έργο ΕΣΠΑ στην ιστορία του Δήμου, της τάξης των 15 εκ ευρώ).

Από το σκάψιμο προκύπτουν οστά και ευρήματα τα οποία ξεκάθαρα παραπέμπουν στις ομαδικές εκτελέσεις και ταφή κομμουνιστών και πολιτικών κρατούμενων την περίοδο 1945-1955.  Τα συμβάντα περιγράφονται στο βιβλίο του δημοσιογράφου-συγγραφέα Σπύρου Κουζινόπουλου, ο οποίος έχει ασχοληθεί επισταμένα με το Επταπύργιο και τις φυλακές του Γεντί Κουλέ.

Η πρόσφατη συνέντευξή του στην parallaxi έδωσε κι άλλα συγκλονιστικά στοιχεία της σκοτεινής υπόθεσης.

Η αυτοψία που κάναμε στο σημείο προκαλεί ανατριχίλα. Είναι αυτό που λέμε άλλο να το διαβάζεις ή να το ακούς κι άλλο να το βλέπεις. Το ενδιαφέρον των Αρχαιολόγων είναι μεγάλο. Ταξίδεψαν από την Αθήνα ο πρόεδρος Κώστας Πασχαλίδης και η αντιπρόεδρος Δέσποινα Κουτσούμπα, συνοδευόμενοι από τα μέλη του Τοπικού Παραρτήματος Βορείου Ελλάδος, Γιάννη Καρλιάμπα και Τάσο Κεραμάρη.

Έδωσαν το παρών ο Δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών Σίμος Δανιηλίδης ο Σπύρος Κουζινόπουλος, ενώ παρευρέθηκε και ο  Γεώργιος Γεωργίου, Διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου.

Δείτε το βίντεο στο οποίο μιλούν οι κ.κ. Δανιηλίδης και Κουζινόπουλος, παρόντων των Αρχαιολόγων.

Η επίσκεψη φυσικά δεν ήταν τυπική, ούτε συμπτωματική. Έγινε ώστε να αποδοθεί φόρος τιμής στους εκτελεσθέντες, αλλά και να αρχίσει μία συνεργασία ώστε ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων να διεκδικήσει σεβασμό στην ιστορική μνήμη με όσα θεσμικά και ηθικά προβλέπονται για να συμβάλει στη συνεργασία με άλλους φορείς στην κατεύθυνση αυτή.

«Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έκανε μια πρόχειρη χρονολόγηση και είπε ότι τα οστά που βρέθηκαν είναι λιγότερα των 100 χρόνων, από 70 ως 90 χρόνων και όχι των τελευταίων 10. Θα συνεχίσουμε την ανασκαφή με την βοήθειά της. Τέλη Νοεμβρίου έγινε η πρώτη ανασκαφή. Έχουμε την πίεση και από το ΕΣΠΑ, διότι αφορά έργο ανάπλασης της βόρειας περιοχής, από τη λεωφόρο Επταπυργίου», αναφέρει ο κ. Δανιηλίδης.

H ιστορία κρύβει αδιανόητες λεπτομέρειες. Οι κομμουνιστές κρατούμενοι στο Γεντί Κουλέ, με αστήρικτες κατηγορίες, μεταφέρονταν στο σημείο και εκτελούνταν με συνοπτικές διαδικασίες. Μάλιστα μετά την εκτέλεση τους έβγαζαν τα ρούχα, τα οποία και πουλούσαν, και τους έθαβαν όλους μαζί σε μεγάλους λάκκους, τους οποίους έσκαβαν άλλοι ποινικοί κρατούμενοι.

Ο Δανιηλίδης λέει ότι σε αρκετά κρανία που βρέθηκαν υπήρχαν τρύπες, κάτι που σημαίνει ότι σε αρκετές περιπτώσεις τους έδιναν και τη χαριστική βολή. Μάλιστα έφεραν και… παπά για να τους διαβάζει. Μεταξύ των εκτελεσθέντων ήταν πολλές γυναίκες, ακόμη και μία μαθήτρια. Ενώ υπήρξε και ένα συγκλονιστικό εύρημα: Μία γόβα γυναίκας…

Πρόσφατα ανακαλύφθηκε και ο έκτος ομαδικός τάφος, ενώ τα οστά έχουν παραδοθεί όλα στην αστυνομία, ώστε σε συνεννόηση και με συγγενείς εκτελεσμένων που έχουν εκφράσει ήδη ενδιαφέρον να προχωρήσει η διαδικασία της ταυτοποίησης μέσα τεστ DNA.

Ο δήμαρχος Νεάπολης Συκεών σημειώνει ότι απευθύνθηκε στο  Πανεπιστήμιο Κομοτηνής και το Τμήμα Ανθρωπολογίας, συνομιλώντας με την κ. Παπαγεωργοπούλου ώστε να προχωρήσουν οι διαδικασίες της ταυτοποίησης DNA, όμως λόγω φόρτου εργασίας του τμήματος (μελετούν 4.500 σκελετούς από όλη την Ελλάδα), παραπέμφθηκε στο ιατροδικαστικό τμήμα της Θεσσαλονίκης και στην κ. Κοβάτση.

Να σημειωθεί ότι οι ανασκαφές θα πρέπει να επιβλέπονται από αρχαιολόγους, καθώς είναι σημαντικό να ακολουθείται μια αρχαιολογική μεθοδολογία, να μελετάται η στρωματογραφία, συνεπώς θα πρέπει να προσληφθούν αρχαιολόγοι.

Η ανάλυση DNA είναι πάντως μια χρονοβόρα και κοστοβόρα διαδικασία, η οποία πρέπει να στηριχθεί από την Ελληνική Πολιτεία, ανακηρύσσοντας τον τόπο εκτελέσεων ως «ιστορικό τόπο».

Κουτσούμπα: «Όπως με το Λαζαρέτο»

Η Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Δέσποινα Κουτσούμπα ήταν παρούσα στη συνάντηση και σημειώνει στην Parallaxi.

«Είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής που μπορεί να αποτίσει το ελληνικό κράτος, όπως έχει συμβεί και σε άλλες περιοχές, για παράδειγμα στη νησίδα Λαζαρέτο στην Κέρκυρα, ως ελάχιστη αναγνώριση και στοιχειώδης προστασία της περιοχής αυτής. Είναι μια ένδειξη σεβασμού και επιμένουμε σε αυτό, ειδικά μετά την απάντηση της κ. Μενδώνη. 

Η αναγνώριση της νησίδας Λαζαρέτο ως ιστορικού τόπου να σημειώσουμε ότι έγινε το 1992, επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Το αιτιολογικό έλεγε ότι αποτελεί μνημείο εθνικής αντίστασης, εθνικής συμφιλίωσης, στο χώρο όπου έπεσαν οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης την περίοδο 1946-’49, δηλαδή στην εμφυλιακή περίοδο. Ας αποτέλεσει παράδειγμα. 

Γι’ αυτό μας προκάλεσε αλγεινή εντύπωση ότι η νυν Υπουργός Πολιτισμού απάντησε ότι δεν έχει αρμοδιότητα για τους νεκρούς αυτούς, τους οποίους δυστυχώς αρνήθηκε να τους αναγνωρίσει. Μιλάμε για ακριβώς την ίδια περίοδο, την εμφυλιακή και μετεμφυλιακή». 

Η κ. Κουτσούμπα υπογραμμίζει την ανάγκη να υποστηριχθεί η προσπάθεια του Δήμου Νεάπολης-Συκεών, στον οποίο έχει πέσει όλο το ιστορικό βάρος.

«Το ελάχιστο που μπορεί να κάνει το Υπουργείο Πολιτισμού είναι να ανακηρυχθεί το σημείο ως ιστορικός τόπος, αφού ολοκληρωθεί η έρευνα και να αναλάβει το ελληνικό δημόσιο τα έξοδα της ταυτοποίησης των νεκρών (αναλύσεων DNA). Παράλληλα το Υπουργείο να βοηθήσει το Δήμο Νεάπολης Συκεών με το εξιδεικευμένο του προσωπικό στη δημιουργία ενός μουσείου και ενός τόπου μνήμης σε άμεση γειτνίαση με την έκθεση που λειτουργεί στο Γεντί Κουλέ σήμερα και η οποία χρειάζεται εμπλουτισμό και αναβάθμιση».

Το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης και των εκτελεσμένων

Λίγα μέτρα πιο βόρεια από τους ομαδικούς τάφους έχει στηθεί εδώ και χρόνια (από το 1997) το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, από το Δήμο Νεάπολης Συκεών. Μόνο τυχαία δεν ήταν η επιλογή του σημείου. Όλα ξεκίνησαν όταν ο Κώστας Μητσόπουλος, μέλος του Συλλόγου Συγγενών θυμάτων της Εθνικής Αντίστασης ανέφερε ότι ένας παπάς του αποκάλυψε ότι τον Οκτώβρη του ΄47 σε εκείνο το σημείο είχε εκτελεστεί ο αδερφός του, Νίκος Μητσόπουλος.

Μέχρι το ’60-’70 η περιοχή ήταν ακατοίκητη, μετά χτίστηκαν πολυκατοικίες, όμως σύμφωνα με μαρτυρίες οι εργολάβοι που έβρισκαν οστά ή κρανία, αντί να τα παραδίδουν τα έχωναν πιο βαθιά, ή τα πετούσαν στα σκουπίδια…

Δείτε κι άλλες φωτογραφίες