Ο Δρόμος έχει την δική του Ιστορία: Οδός Βενιζέλου
Ο δρόμος που αποτέλεσε μήλο της έριδος των κυβερνήσεων που του άλλαζαν όνομα, αποτελεί ξανά σημείο διαμάχης, αυτή την φορά για τα αρχαία που βρέθηκαν κατά τα ανασκαφικά έργα του μετρό.
Μια πόλη, μεγάλοι δρόμοι και οι ιστορίες που κρύβουν εντός τους. Καταστήματα, κτίρια, γεγονότα μικρά και μεγάλα που σημάδεψαν τον ρου της ιστορίας. Οι ποιητές και συγγραφείς που τους μνημόνευσαν στα έργα τους, οι άνθρωποι που περπάτησαν και περπατούν πάνω τους, η καθημερινότητα μιας πόλης που συνεχίζει μέσα στα χρόνια, γράφοντας την δική της ιστορία.
Το όνομα Βενιζέλου το συναντάμε σε κάθε ελληνική πόλη. Δεν υπάρχει καμία που να μην έχει δώσει έστω και σε ένα μικρό δρομάκι το όνομα του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ο Βενιζέλος ήταν Έλληνας πολιτικός. Γεννήθηκε στην Κρήτη το 1864. Πολιτεύτηκε και αγωνίστηκε για την ένωσή της με την Ελλάδα. Ονομάστηκε Εθνάρχης. Διετέλεσε πρωθυπουργός της Κρητικής Πολιτείας και επτά φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ως πολιτικός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτημα, καθώς και στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδας, από το 1910 έως τον θάνατό του το 1936.
Η οδός Βενιζέλου άλλαξε πολλές φορές όνομα στην διάρκεια της ιστορίας. Το 1898 ονομάστηκε οδός Σαμπρί Πασά, επί της θητείας του οποίου το 1967 έγινε η διάνοιξη της οδού, συνολικού μήκους 1,5 χιλιομέτρου, ενώνοντας την τότε πλατεία Ολύμπου με το Διοικητήριο. Όταν η Θεσσαλονίκη έγινε ελληνική πόλη, η οδός ονομάζεται Βενιζέλου. Το 1920, ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές και η νέα κυβέρνηση ονομάζει τον δρόμο Ερμού μέχρι το 1922, όπου της αποδίδεται ξανά το όνομα Βενιζέλου, αλλά και αυτό μέχρι το 1936, όταν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και του Μεταξά την ονομάζει Βασιλέως Κωνσταντίνου, μέχρι τις 24 Σεπτεμβρίου 1945, που με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου θα πάρει οριστικά το όνομα που κατέχει μέχρι και σήμερα.
Ο δρόμος που αποτέλεσε μήλο της έριδος των κυβερνήσεων που του άλλαζαν όνομα, αποτελεί ξανά σημείο διαμάχης, αυτή την φορά για τα αρχαία που βρέθηκαν κατά τα ανασκαφικά έργα του μετρό. Ο σταθμός Βενιζέλου θα είναι ο τελευταίος που θα ανοίξει και αυτό όχι νωρίτερα από το 2024, όπως λένε οι προβλέψεις. Το μεγάλο ερώτημα για την πόλη είναι με ποιον τρόπο θα γίνει αυτό. Τα σημαντικά ευρήματα που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές άνοιξαν μια μεγάλη πληγή στο κέντρο της πόλης, με τα αρχαία της πόλης να βρίσκονται σε κίνδυνο. Πρόσφατα ο δρόμος ήταν κλειστός για δύο μήνες, διογκώνοντας το κυκλοφοριακό πρόβλημα. Τα καταστήματα στις γωνίες Βενιζέλου με Εγνατία θυμίζουν πόλη φάντασμα και μια ολόκληρη γενιά, τα παιδιά που είναι σήμερα 10 και 15 ετών, δεν έχουν αναμνήσεις της Βενιζέλου χωρίς λαμαρίνες.
Ο σταθμός Βενιζέλου μπορεί να γίνει πόλος έλξης επισκεπτών, μιας και κρύβει ένα κομμάτι της ιστορίας στα σπλάχνα του, αλλά και λόγω της επικείμενης δημιουργίας μουσείου στο κτίριο του Αλκαζάρ. Το Χαμζά Μπέη Τζαμί, ευρύτερα γνωστό στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης ως Αλκαζάρ, είναι τζαμί του 15ου αιώνα χτισμένο στη συμβολή της Εγνατίας οδού και της οδού Βενιζέλου, απέναντι από το Μπεζεστένι. Κτίστηκε το 1468, στη μνήμη του επιφανούς Οθωμανού στρατιωτικού Χαμζά Μπέη. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό, συνέχισε να λειτουργεί ως τζαμί μέχρι το 1925, όταν εγκατέλειψαν την πόλη και οι τελευταίοι μουσουλμάνοι. Έκτοτε, παρόλο που κρίθηκε διατηρητέο μνημείο, λειτούργησε αρχικά ως τηλεγραφείο, ενώ στη συνέχεια πέρασε στην κυριότητα Εβραίου επιχειρηματία και μετατράπηκε σε κινηματογράφο υπό την ονομασία Αλκαζάρ. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο επιχειρηματίας εξαναγκάστηκε να μεταβιβάσει την ιδιοκτησία του κτιρίου σε χριστιανό προσφυγικής καταγωγής, ενώ μεταπολεμικά στο τζαμί στεγάστηκαν εμπορικά καταστήματα. Αργότερα, το κτίριο εγκαταλείφθηκε καθώς κρίθηκε ακατάλληλο και πέρασε με δωρεά το 1977 στον Ερυθρό Σταυρό. Το 2006 πέρασε στην κυριότητα του υπουργείου Πολιτισμού και ξεκίνησαν οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασής του, με σκοπό να στεγαστούν στον χώρο τα αρχαιολογικά ευρήματα που αποκαλύπτονται από τις εργασίες του μετρό της Θεσσαλονίκης.
Διαβάστε επίσης: Ο Χάρτης της πόλης: Το Αλκαζάρ ελέω μετρό
Πίσω από το Αλκαζάρ, το Καραβάν Σαράι βρίσκεται και αυτό ανεκμετάλλευτο. Υπήρξε χώρος φιλοξενίας οικογενειών από τα χωριά της Μακεδονίας την περίοδο του 1946 -1949, ενώ μέχρι την ανέγερση του νέου Δημαρχείου φιλοξενούσε το δημαρχείο με όλες τις υπηρεσίες του. Λίγα μέτρα πιο κάτω, επί της της Βενιζέλου, συναντούμε το Μπεζεστενι, Οθωμανικό μνημείο, το οποίο κτίστηκε επί Σουλτάνου Μεχμέτ Β’. Η λέξη Μπεζεστένι προέρχεται από την τουρκική λέξη bezesten που σημαίνει αρχαιοπωλείο και την αραβική λέξη bez που σημαίνει ύφασμα. Εκεί πωλούνταν πολύτιμα αντικείμενα, φυλάσσονταν έγγραφα και περιουσιακά στοιχεία, γινόταν έλεγχος της ποιότητας των εμπορευμάτων και καθορίζονταν οι ισοτιμίες των νομισμάτων. Πριν την πυρκαγιά του 1917, που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης, το Μπεζεστένι αριθμούσε 113 καταστήματα. Μετά την πυρκαγιά περιμετρικά του κεντρικού χώρου, προστέθηκαν εξωτερικά καταστήματα. Τις δεκαετίες του 1980 και του 1990 έγιναν εργασίες στερέωσης του κτιρίου και μέχρι σήμερα λειτουργούν εντός του διάφορα υφασματοπωλεία. Δίπλα ακριβώς, η στοά Σαούλ, χτίστηκε το 1867, καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 1917 για να ξαναχτιστεί το 1929, σε σχέδια του Κάρολου Μοδιάνο, το νέο τμήμα της προς την οδό Βενιζέλου, στο οποίο κυριαρχούν στοιχεία Art Deco. Σήμερα στη στοά φιλοξενούνται μαγαζιά διαφόρων ειδών και καφέ-μπαρ.
Διαβάστε επίσης: Μπεζεστένι: Εμπορική στοά, ετών 600
Την οδό Βενιζέλου σφράγισε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της νεότερης ιστορίας, η δολοφονική επίθεση κατά του Γρηγόρη Λαμπράκη στις 22 Μαΐου 1963. Κατά την διάρκεια προγραμματισμένης ομιλίας του στο ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ στην Θεσσαλονίκη στις 22 Μαΐου του 1963, στην συμβολή των οδών Ερμού με Βενιζέλου, ο Λαμπράκης, αφού έχει τελειώσει την ομιλία του, διασχίζει τον δρόμο για να φύγει. Εκείνη την στιγμή, ένα τρίκυκλο πέφτει πάνω του και κάποιος τον χτυπάει με έναν λοστό στο κεφάλι. Στο τρίκυκλο επέβαιναν ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και Μανώλης Εμμανουηλίδης, που ήταν γνωστοί στον υπόκοσμο της πόλης και είχαν καταδικαστεί για πράξεις παρανομίας. Το τρίκυκλο καταδίωξε ο Μανώλης Χατζηαποστόλου και κατάφερε μετά από πάλη με τον Γκοτζαμάνη να τον ακινητοποιήσει. Ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο ΑΧΕΠΑ σε κωματώδη κατάσταση, αλλά δεν κατάφερε να ζήσει, πεθαίνοντας μια εβδομάδα μετά, στις 27 Μαΐου 1963. Η κηδεία του μετατράπηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Το 1988, μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό ο Δήμος Θεσσαλονίκης αναθέτει στο γλύπτη Βασίλη Δωρόπουλο την κατασκευή ενός γλυπτού στην μνήμη του, το οποίο και τοποθετήθηκε στην γωνία των δρόμων Βενιζέλου και Ερμού, όπου και δέχτηκε το δολοφονικό χτύπημα. Το μπρούτζινο αυτό άγαλμα είναι ένα σημείο συνάντησης και κατάθεσης στεφάνων την ημέρα της δολοφονίας του, την 1η Μαΐου καθώς και σε άλλες ημέρες εορτασμού της ειρήνης και της ομόνοιας των λαών.
Διαβάστε επίσης: Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Μνημείο Λαμπράκη του Βασίλη Δωρόπουλου
Η Βενιζέλου τελειώνει αφού διασχίσει τις οδούς Μητροπόλεως, Τσιμισκή, Ερμού, Εγνατία, Φιλίππου, Ολύμπου, φτάνοντας στο Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης, το παλιό Διοικητήριο. Για τον λόγο αυτό, πολλές πορείες διαμαρτυρίας με τερματισμό στο Υπουργείο ανηφορίζουν από την Βενιζέλου. Η αφετηρία στην παραλιακή οδό, η πλατεία Ελευθερίας, σήμερα είναι κλειστή λόγω έργων ανάπλασης. Διαμορφώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, και με την επέκταση της προκυμαίας σχεδιάστηκαν οι παράλληλοι δρόμοι της. Στην περιοχή της πλατείας Ελευθερίας εγκαταστάθηκαν εμπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες, ενώ με την κατασκευή του νέου λιμανιού στην περιοχή συγκεντρώθηκε το εμπόριο λαδιού, σιτηρών και αποικιακών. Στα τέλη του 19ου αιώνα, στην περιοχή άκμαζαν τράπεζες, κτίρια γραφείων και μοντέρνα καταστήματα, τα οποία καταστράφηκαν ολοσχερώς από την πυρκαγιά του 1917. Με τη σημερινή της μορφή, η πλατεία θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα της 28ης Μαρτίου 1963, ενώ ο κοινόχρηστος χώρος περιήλθε στην ιδιοκτησία του δήμου Θεσσαλονίκης. Παρ’ ότι σύμφωνα με το ισχύον γενικό πολεοδομικό σχέδιο, η πλατεία Ελευθερίας είναι χαρακτηρισμένη ως χώρος πρασίνου, στην πραγματικότητα ο χώρος λειτουργούσε ως πάρκινγκ από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα, που δόθηκε το πράσινο φως για την ανάπλασή της. Στην πλατεία Ελευθερίας, τον Ιούλιο του 1942, διατάχθηκαν να συγκεντρωθούν όλοι οι άνδρες Εβραίοι, ηλικίας από 18 έως 45 ετών. Εκεί, αφού υπέστησαν απερίγραπτα μαρτύρια από τους Ναζί, καταγράφηκαν και οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα. Για τον λόγο αυτό, έχει τοποθετηθεί στην γωνία Βενιζέλου με Νίκης το μνημείο του Ολοκαυτώματος. Η φλεγόμενη Μενορά, το μνημείο του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης, ύψους τριών μέτρων φτιαγμένο από χαλκό, αναπαριστά τις επτά λυχνίες της Μενορά, που ξεκινούν από τα αποτεφρωμένα κόκκαλα των θυμάτων του Ολοκαυτώματος και καταλήγουν σε φλόγες. Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος έγιναν στις 23/11/1997, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο. Κάθε χρόνο στις 27 Ιανουαρίου, στο Μνημείο συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου για τον εορτασμό της «Ημέρας Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος», που καταλήγει σε μια συμβολική πορεία προς τον παλιό σταθμό. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια το μνημείο έχει δεχτεί βανδαλισμούς και συνθήματα αντισημιτισμού.
Διαβάστε επίσης: Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Μνημείο Ολοκαυτώματος του Nandor Glid
Το 1917 η πλατεία Ελευθερίας φιλοξενούσε πυροπαθείς, ενώ το 1922 πρόσφυγες σε πρόχειρες ξύλινες παράγκες.
Τον Οκτώβριο του 1912 ο απελευθερωτικός στρατός έκανε την είσοδό του στην πόλη από την παραλία για να συγκεντρωθεί στην πλατεία Ελευθερίας. Το 1916 έγινε η υποδοχή του Ελευθερίου Βενιζέλου στην οδό που μέχρι σήμερα φέρει το όνομα του.
