Η Θεσσαλονίκη είχε κάποτε Χρυσή Πύλη και αυτή είναι η ιστορία της

Στη σημερινή Πλατεία Δημοκρατίας στο Βαρδάρη, δέσποζε από τον 1ο – 2ο αιώνα μ.Χ και έως το 1874, η Χρυσή Πύλη της Θεσσαλονίκης.

Θριαμβική, αψιδωτή, αποτελούσε την κεντρική πύλη των τειχών της Θεσσαλονίκης στα ρωμαϊκά, βυζαντινά και οθωμανικά χρόνια.

Στα λατινικά ονομαζόταν Porta Aurea (χρυσή πύλη), ενώ κατά την οθωμανική περίοδο έγινε γνωστή ως Πύλη του Βαρδαρίου ή Πύλη του Αξιού από τον ομώνυμο ποταμό στην τοποθεσία του οποίου οδηγούσε.

Χρυσή, Λητιαία, Κασσανδρεωτική και Νέα Χρυσή ήταν οι τέσσερις μεγαλύτερες πύλες από το πλήθος που διέθετε η πόλη κατά μήκος των τειχών της.

Η Χρυσή ήταν η κεντρικότερη και με τη μεγαλύτερη χρήση. Αυτοκράτορες, αξιωματούχοι, επίσημοι περνούσαν από εκεί, όπως ακριβώς συνέβαινε και στην Κωνσταντινούπολη με την αντίστοιχη Χρυσή Πύλη που υπήρχε εκεί.

Αποτελούσε το «σημείο μηδέν» του κύριου δρόμου της πόλης του Decumanus Maximus. Προχωρώντας περνούσε κάτω από την αψίδα του Γαλερίου και έφτανε μέχρι την Κασσανδρεωτική πύλη.

Κοντά στην Χρυσή Πύλη βρισκόταν και το παλαιοχριστιανικό Οκτάγωνο, ο μνημειώδης οκταγωνικός ναός της Θεσσαλονίκης.

Έως το 1880 η τοποθεσία της αρχαίας Χρυσής Πύλης ήταν αταυτοποίητη, όμως αναγνωρίστηκε από τον Μιχαήλ Χατζηιωάννου πως η πύλη του Βαρδάρη επρόκειτο για την Χρυσή Πύλη.

Σημείο εορτασμού και διασκέδασης για αιώνες

Η Χρυσή Πύλη ήταν το σημείο στο οποίο η πόλη γιόρταζε τα «Δημήτρια» προς τιμήν του προστάτη της πόλης.

Μια μεγάλη εμποροπανήγυρη αιώνων, με το χώρο να μετατρέπεται σε σημείο συνάντησης για όλη την πόλη που διασκέδαζε και ψυχαγωγούνταν από μίμους και γελωτοποιούς της εποχής, από θεατρικές παραστάσεις αρχαιοελληνικού δράματος, αλλά και διαλέξεις φιλοσόφων και λόγιων.

Αλλά και σημείο τραγωδιών

Στην Ελληνική Πατρολογία υπάρχει ο προσδιορισμός της πύλης ως ο τόπος εκτέλεσης του Νέστορα, συντρόφου του Αγίου Δημητρίου, από τους Ρωμαίους.

Ο Ιωάννης Καμινιάτης στο χρονικό του για την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακήνους το 904, σημειώνει ότι οι κάτοικοι στην προσπάθεια να ξεφύγουν εγκλωβίστηκαν στην πύλη με τους πολιορκητές να τους εκτελούν μαζικά.

Αναφορά υπάρχει και από τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης κατά την Νορμανδική άλωση όπου οι τοξότες ήταν στην πύλη στοχεύοντας το στρατόπεδο των πολιορκητών εκτός των τειχών.

Στην Πύλη Αξιού (Χρυσή Πύλη) κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Οθωμανοί σκότωσαν Έλληνες κατοίκους κατά τις σφαγές που έγιναν σε πολλές περιοχές της πόλης (όπως τη Ροτόντα, το Καπάνι κ.α.).

Πώς έμοιαζε η Πύλη

Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα ακολούθησαν διάφορες σύντομες περιγραφές όπως αυτή του Βρετανού Έντμουντ Ληκ (Edmund Leake) το 1806 ο οποίος ανέφερε πως η πύλη ήταν διακοσμημένη με κεφαλή ταύρου, κάτι που δεν συναντάται στις υπόλοιπες περιγραφές. Γνωστή είναι η αναπαράσταση του Εσπρί-Μαρί Κουζινερύ (Esprit-Marie Cousinéry) στην οποία δείχνει την πύλη μαζί με τα κτήρια του τελωνείου στην είσοδο της πόλης, και περιγράφει πως πριν την αψίδα υπήρχε προτείχισμα από το οποίο γινόταν η είσοδος στην πόλη, και περνούσε κάτω από την αψίδα η οποία βρισκόταν σε πολύ κοντινή απόσταση.

Η αναλυτικότερη περιγραφή για την Χρυσή Πύλη καταγράφεται από τον Γάλλο αρχαιολόγο Λεόν Εζέ και τον αρχιτέκτονα Ονορέ Ντωμέ που είχαν βρεθεί στη Θεσσαλονίκη το 1861, κατέγραψαν τα όσα είδαν και τα δημοσίευσαν στο Mission archéologique de Macédoine το 1876.

Η πύλη είναι κατασκευασμένη με λίθους διαφορετικών διαστάσεων, και οι μεγάλοι λίθοι διαχωρίζονται από άλλους μικροτέρων διαστάσεων, και ο τρόπος κατασκευής της είναι ψευδοισοδομικός.

Στις αναπαραστάσεις αποτυπώνεται η Χρυσή Πύλη μαζί με δύο ανάγλυφα ιππέων (που παρέπεμπαν στους Διόσκουρους η λατρεία των οποίων ήταν διαδεδομένη στη Θεσσαλονίκη), αλλά και ο τρόπος με τον οποίο ήταν διακοσμημένη η αψίδα με ρόδακες και ανθέμια.

Μετέπειτα εκτιμήσεις που έγιναν βάσει της αναπαράστασης των ιππέων, είναι πως η πύλη είναι ακόμα παλαιότερη και σε αυτή αναπαριστώνται οι Μάρκος Αντώνιος και Οκταβιανός Αύγουστος καθώς θεωρούνταν σωτήρες της πόλης μετά την μάχη των Φιλίππων έναντι του Βρούτου και Κάσσιου, και σε περιγραφές του 19ου αιώνα αναφέρεται και ως Αυγουστιαία πύλη.

Άλλο χαρακτηριστικό της που σημειώθηκε ήταν η ύπαρξη της λατινικής επιγραφής VIO, η οποία είναι άγνωστο αν αποτελούσε τμήμα ευρύτερης επιγραφής που δεν διασωζόταν ή ήταν μόνη της.

Οι πολιτάρχες και ο Απόστολος Παύλος

Στην δεξιά εσωτερική πλευρά της Πύλης υπήρχε επιγραφή στην οποία αναφέρονται τα ονόματα έξι πολιταρχών, οι οποίοι ήταν τοπικοί άρχοντες της πόλης.

Η δημιουργία της επιγραφής θεωρείται ταυτόχρονη με αυτήν την Πύλης, μιας και δύο εκ των ονομάτων των πολιταρχών είναι ρωμαϊκά.

Ωστόσο, η επιγραφή αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική και για το γεγονός ότι επιβεβαιώνει το ταξίδι του Απόστολου Παύλου στη Θεσσαλονίκη, όπως καταγράφεται στις πράξεις των Αποστόλων.

Η επιγραφή, που διασώθηκε αρχικά από τον ιεραπόστολο Πήτερ Κρόσμπι (Peter Crosby), και παραδόθηκε στον Βρετανό πρόξενο Τζον Ε. Μπλαντ (John E. Blunt) το 1874 μετά την κατεδάφιση της πύλης, στάλθηκε στο Λονδίνο και κατέληξε στο Βρετανικό Μουσείο το 1877 όπου εκτίθεται έκτοτε.

Το περιεχόμενο της επιγραφής

Των πολιταρχών Σωσιπάτρου της Κλεοπάτρας και του Λουκίου Ποντίου Σεκούνδου, Ποπλίου Φλαβίου Σαβείνου, Δημητρίου του Φαύστου, Δημητρίου του Νικοπόλεως, Ζωΐλου του Παρμενίωνος και του Μενίσκου, Γαΐου Αγιλληΐου Ποτείτου, Ταύρου της Αμμίας και του Ρήγλου, ταμία της πόλεως, Ταύρου της Αμμίας και του Ρήγλου, γυμνασιάρχη

Το τέλος της Πύλης και η νέα… χρήση της

Η πύλη κατεδαφίστηκε το 1874 καθώς από το 1868 είχε διαπλατυνθεί η κύρια οδός της πόλης στην οποία οδηγούσε και η είσοδος της πύλης ήταν μικρότερου μήκους και δημιουργούσε στενότητα.

Τα ερείπια της χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτες ύλες για την κατασκευή κτισμάτων στο λιμάνι της πόλης.

*με πληροφορίες από:

Χρυσή Πύλη της Θεσσαλονίκης – Wikipedia

Καζαμία-Τσέρνου, Μ. «Απόπειρα τοπογραφικής προσέγγισης της Θεσσαλονίκης του 1ου μ.χ. αιώνα». Μακεδονικά. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. σελ. 64.

 Frendo, David· Fotiou, Athanasios (1 Ιανουαρίου 2000). John Kaminiates – The Capture of Thessaloniki: Translation, introduction and notes. Leiden: BRILL. σελ. 174.

Palairet, Michael (8 Φεβρουαρίου 2016). Macedonia: A Voyage through History (Vol. 1, From Ancient Times to the Ottoman Invasions). Cambridge Scholars Publishing. σελ. 108.

L. A. Heuzey, H. Daumet, Mission archéologique de Macédoine, La Porte du Vardar 1876, Firmin-Didot, Paris, σελ. 272-273, 525

«Η Χρυσή Πύλη της Θεσσαλονίκης | ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ». photodentro.edu.gr.

Οι πύλες του τείχους της Θεσσαλονικης – The gates of Thessaloniki walls – Ιωάννης Αρτόπουλος YouTube