Lamina/2021: Το δεύτερο βραβείο του διαγωνισμού ανάπλασης της Αριστοτέλους

Η parallaxi παρουσιάζει τις προτάσεις του διαγωνισμού ανάπλασης της Αριστοτέλους που βραβεύτηκαν. Σήμερα η πρόταση που έλαβε το δεύτερο βραβείο, αυτή των Γουρδούκη, Τρυφωνίδου, Τσαουσίδου, Παπασπύρου, Νέστωρα, Αντωνιάδη.

Lamina / 2021

Πρόταση για τον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ανασχεδιασμού της Πλατείας και του Άξονα της Αριστοτέλους

Η Αριστοτέλους αποτελεί το αστικό κέντρο της σύγχρονης πόλης της Θεσσαλονίκης˙ το σημείο όπου αυτή ‘ανοίγει’ και εκτονώνεται στη θάλασσα. Είναι ένα σημείο αναφοράς, με έντονο συμβολικό βάρος. Όσο σημαντική όμως είναι η πλατεία για τη σημερινή μορφή της πόλης, άλλο τόσο σημαντική είναι και η ιστορία που κρύβεται πίσω της – ή από κάτω της.

Η πρόταση λοιπόν επιλέγει να αναφερθεί στη σύγχρονη πλατεία και να της προσδώσει ένα νέο, επίκαιρο χαρακτήρα χρησιμοποιώντας ακριβώς ως αναφορά το παρελθόν της περιοχής όπου τώρα βρίσκεται η πλατεία και ο άξονας της Αριστοτέλους και κατ’ επέκταση το παρελθόν και την ιστορία ολόκληρης της πόλης. Προσπαθεί να εκθέσει στην επιφάνεια της επέμβασης μία σειρά διαφορετικών στοιχείων που προέρχονται από την ιστορία της πόλης ενεργοποιώντας τη σημερινή υπόστασή της. Έτσι οδηγός του σχεδιασμού γίνονται τα ίχνη αυτού του παρελθόντος τα οποία αποκαλύπτονται και έρχονται στην επιφάνεια˙ το ένα πάνω ή δίπλα στο άλλο. Το βάθος του ιστορικού χρόνου δίνει τη θέση του στην εμμένεια της αστικής επιφάνειας.

Το πεδίο / Η πόλη της φωτιάς Η πρώτη σχεδιαστική κίνηση της πρότασης είναι να ορίσει το σύνολο του χώρου επέμβασης – από την Εγνατία ως τη θάλασσα – ως ένα ομοιογενές, συνεχές και αρχικά αδιαφοροποίητο πεδίο. Μία ενιαία επιφάνεια από μέτωπο σε μέτωπο που συμπεριλαμβάνει και όλους τους δρόμους που συναντάει ο άξονας οι οποίοι γίνονται ανισόπεδοι και αποκτούν το υλικό της υπόλοιπης διαμόρφωσης. Ο χώρος της επέμβασης γίνεται κατ’ αρχάς ένας.

Η αρχική αυτή επιφάνεια μετατρέπεται στον καμβά πάνω στον οποίο προβάλλεται το ίχνος του ιστού της πόλης που υπήρχε στο σημείου που βρίσκεται σήμερα η πλατεία Αριστοτέλους, πριν από την πυρκαγιά του 1917. Η Αριστοτέλους, ως αποτέλεσμα του σχεδιασμού του Hébrard, αντικατέστησε τα ερείπια που άφησε πίσω της η μεγάλη πυρκαγιά που έκαψε ένα σημαντικό μέρος τη πόλης το 1917. Ο νέος άξονας αναδιέταξε όχι μόνο το χώρο της πόλης, αλλά και την κοινωνική, ταξική και πληθυσμιακή της διαστρωμάτωση. Λειτούργησε ως τομή στην ιστορία της σε πολλαπλά επίπεδα.

Στο ενιαίο χυτό δάπεδο λοιπόν, προστίθενται ένθετα γραμμικά μαρμάρινα στοιχεία σε διάφορα μεγέθη και διαφορετικές κλίσεις. Η διαφοροποίηση των ένθετων στοιχείων συμβαίνει ομοιότροπα μέσα στο νοητό χώρο των διαφορετικών τετραγώνων και δρόμων που παλιού ιστού, με αποτέλεσμα το συνολικό pattern να σχηματίζει αφαιρετικά τον προ του 1917 ιστό. Η επιφάνεια λοιπόν φορτίζεται από το ιστορικό παρελθόν και επαναφέρει συμβολικά αυτό που η αρχική χάραξη της Αριστοτέλους είχε σβήσει.

Τα συμβάντα / Το μέσα-έξω Μέσα στο χυτό δάπεδο που ορίζει τον άξονα, η πρόταση χωροθετεί μία σειρά από ‘συμβάντα’. Το συνεχές πεδίο της επιφάνειας της Αριστοτέλους και του ίχνους του παλιού ιστού της πόλης διαφοροποιείται από ιδιαίτερα δάπεδα που δημιουργούν στάσεις και το υπόβαθρο για εναλλακτικές, τοπικές δραστηριότητες. Τα συμβάντα αυτά ορίζουν νησίδες μέσα στο πεδίο του ομοιογενούς χώρου. Το σχήμα τους προκύπτει από μία αφαιρετική αναφορά στα σχήματα των ακάλυπτων των τετραγώνων που βρίσκονται γύρω από την Αριστοτέλους. Σε συμβολικό επίπεδο αποκαλύπτει για δεύτερη φορά αυτό που είναι κρυφό: αν η πρώτη σχεδιαστική κίνηση έφερε στην επιφάνεια το κρυμμένο ίχνος της παλιάς πόλης, η δεύτερη κάνει φανερό τον ‘ιδιωτικό’, πίσω χώρο της πόλης. Σε ουσιαστικό επίπεδο φιλοδοξεί να πετύχει κάτι αντίστοιχο: να δημιουργήσει στάσεις, χώρους πιο προσωπικούς τους οποίους οι κάτοικοι μπορούν να οικειοποιηθούν έτσι ώστε να βρεθούν μεταξύ τους και να μπορέσουν τελικά να μεταφέρουν ίσως ένα μέρος της ζωής τους στον δημόσιο χώρο. Οι νησίδες αυτές λοιπόν είναι χώροι συνάντησης και επαφής.

Παράλληλα συνεχίζουν να αναφέρονται στην πόλη και το παρελθόν της: Τα δάπεδα, τα μοτίβα και τα χρώματά τους αποτελούν μεταγραφή διαφορετικών αρχιτεκτονικών στοιχειών από τα διάφορα αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης. Τσιμεντοπλακίδια που παραπέμπουν στα μοτίβα της τοιχοποιίας των «Λουτρών ο Παράδεισος». Κεραμικά δάπεδα που αποτελούν θραύσματα της δομής της οροφής της Ροτόντας. Πλακόστρωτα που έχουν τις ρίζες τους στα δάπεδα του γαλεριανού συγκροτήματος.

Οι φυτεύσεις κατά μήκος του άξονα γίνονται μέρος των στάσεων / συμβάντων, αποφεύγοντας να δημιουργήσουν ‘μέτωπα’ και μεγάλες συστοιχίες έτσι ώστε να μπορέσουν να αποτελέσουν μέρος περισσότερο της στάσης παρά της κίνησης που συμβαίνει στο μέσο του άξονα, χωρίς να συσχετίζονται ταυτόχρονα με το ισχυρό γραμμικό στοιχείο των όψεων. Ως βασικό είδος δέντρου προτείνεται η τζακαράντα (ακαράνδη η μιμηλήφυλλος), φιλοδοξώντας, πέρα από τη σκιά στους χώρους στάσης, να προσδώσουν και έναν εποχιακό χρωματικό χαρακτήρα. Ο αστικός εξοπλισμός ακολουθεί τις σχεδιαστικές αρχές των υπόλοιπων αρχιτεκτονικών στοιχείων προσπαθώντας να αποφύγει τυποποιημένες λύσεις και να ενισχύσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της επέμβασης.

Η πλατεία / πολλαπλότητα Ο άξονας της Αριστοτέλους καταλήγει στη θάλασσα σε μία μεγάλη τετράγωνη πλατεία, όπου οι γωνίες της ορίζουν ένα κενό χώρο στο εσωτερικό της. Ένας μεγάλος, ανοικτός χώρος έτοιμος να υποδεχτεί τις διάφορες εκδηλώσεις της πόλης. Η πλατεία ορίζεται από δύο μεγάλες μαρμάρινες πλάκες σε κάθε μία από τις τρεις γωνίες της, ενώ στην τέταρτη η απουσία τους σηματοδοτείτε από δύο σχισμές στο έδαφος με νερό.

Οι τρεις πρώτες γωνίες της πλατείας αποτελούν και πάλι μία αναφορά στο παρελθόν και την ιστορία της πόλης: Η κάθε μία από αυτές αντιπροσωπεύει έναν από τους τρεις πληθυσμούς που καθόρισαν τον χαρακτήρα της πόλης στα νεότερα χρόνια: Τον Εβραϊκό, τον Μουσουλμανικό και τον Χριστιανικό. Για να το σηματοδοτήσουν αυτό οι πλάκες φέρουν ανάγλυφα και διατρήσεις που προέρχονται από την ιστορία και τα μνημεία της κάθε πληθυσμιακής ομάδας. Το ίχνος του εβραϊκού νεκροταφείου, ενός χάρτη των εβραϊκών γειτονιών μέχρι το 1940 και τα ανοίγματα της στοάς Χιρς στην γωνία που αντιστοιχεί στον εβραϊκό πληθυσμό. Χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία από το Μπέη Χαμάμ και το Γενί Τζαμί και το σχήμα της μουσουλμανικής ‘γειτονιάς’ πριν τη φωτιά στη γωνία που αντιστοιχεί στον μουσουλμανικό πληθυσμό. Οι αναλογίες και το σχήμα το αψίδων της κρύπτης του ναού της Αγίου Δημητρίου και της Αχειροποίητου καθώς και το περίγραμμα της χριστιανικής περιοχής για τη γωνία που αντιστοιχεί στον Χριστιανικό πληθυσμό.

Η τέταρτη γωνία – μέσω της απουσίας των πλακών – σηματοδοτεί τέλος κατά μία έννοια το μέλλον – ή αυτό που έχει να αντιμετωπίσει η πόλη της Θεσσαλονίκης στο σήμερα. Ο χώρος της πλατείας ανάμεσα σε όλα αυτά τα στοιχεία, ορίζεται στο δάπεδο από πολύχρωμα μαρμάρινα στοιχεία που παραπέμπουν στα ψηφιδωτά της πόλη και προσπαθεί να υπενθυμίζει τον πλούτο που προέκυψε μέσα από τη συνύπαρξη και την ώσμωση των διαφορετικών πληθυσμών. Όχι ως φόρο τιμής στο παρελθόν, αλλά ως υπόσχεση και παρακαταθήκη για το μέλλον. Σε μία εποχή που ο σεβασμός και η αποδοχή της διαφορετικότητας μοιάζει να έχει ιδιαίτερη σημασία και να μην είναι δεδομένος, η κεντρική πλατεία της πόλης ‘ανοίγει’ στην πολλαπλότητα συμβολίζοντας την πολυπολιτισμικότητα και τον κοσμοπολιτισμό, στοιχεία τα οποία ελπίζει να φιλοξενήσει, απέναντι σε κάθε έννοια ‘καθαρότητας’.

Ο κήπος / Το έξω-μέσα Τέλος, στο πάνω άκρο του άξονα βρίσκουμε μία συνθήκη που προσπαθεί να ξεφύγει από τον αστικό χαρακτήρα της υπόλοιπης πρότασης. Ένας κυκλικός, εσωστρεφής κήπος με έντονη φύτευση, υπενθυμίζει την ύπαρξη του φυσικού στοιχείου μέσα στην αστικότητα του άξονα. Παράλληλα δημιουργεί μία σχέση αντίστιξης με την τετράγωνη πλατεία στο κάτω άκρο της επέμβασης. Από τη μία ο κύκλος που στρέφετε προς το εσωτερικό του, περικλείει το πράσινο και αφήνει τον έξω χώρο σχεδόν άδειο και κενό – φέρνει κατά μία έννοια το έξω-μέσα. Από την άλλη το τετράγωνο, κενό στο εσωτερικό του που αφήνει το φυσικό στοιχείο εκτός του να το περιβάλει. Σηματοδοτούν και τα δύο την αρχή και το τέλος μίας κίνησης και μίας πορείας, μόνο που οι θέσεις αυτές, της αφετηρίας και του τερματισμού, μπορούν να εναλλάσσονται.

Σχεδιασμός: object-e | Δημήτρης Γουρδούκης & Κατερίνα Τρυφωνίδου + Χρύσα Τσαουσίδου, Εύα Παπασπύρου, Μαρίνα Νέστωρα, Γιάννης Αντωνιάδης

https://www.instagram.com/object.e

https://www.facebook.com/object.e

Δείτε επίσης:

W(E)AVE: To τρίτο βραβείο του διαγωνισμού ανάπλασης της Αριστοτέλους

Η πρόταση των Νικηφορίδη-Κουόμο για την ανάπλαση της Αριστοτέλους