Υπέροχα κτίρια της πόλης που η τύχη τους αγνοείται

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα κτίρια της Πολιτιστικής, σύμφωνα με τη σύμβαση του έργου τους, εξακολουθούν να λειτουργούν στην πολιτιστική χρήση που τους είχε οριστεί. Ο κανόνας βέβαια έχει και τις εξαιρέσεις του.

Νεότερα μνημεία:  Από τα νεότερα μνημεία που αποκαταστάθηκαν πλήρως, το Κτίριο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, η παραμυθένια έπαυλη Αχμέτ Καπαντζή δια χειρός Πιερό Αριγκόνι, στην Βασιλίσσης Όλγας που παραχωρήθηκε προς τον Οργανισμό Πολιτιστικής, μετά την αποκατάστασή της, για να στεγάσει τις κεντρικές του υπηρεσίες το 1997, πωλήθηκε στον ρώσο επιχειρηματία Ιβάν Σαββίδη, το 2014 και μέχρι τώρα παραμένει κλειστή.

Στην Άνω πόλη πέρα από τον ανασχεδιασμό ολόκληρων διαδρομών και περιοχών εξαγοράστηκαν από τον Οργανισμό και αποκαταστάθηκαν πλήρως 12 κτίρια χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα. Από αυτά η τριώροφη μουσουλμανική οικία που χρονολογείται από το 1850 επί της οδού Θεοφίλου 13, είχε παραχωρηθεί μετά την πλήρη αποκατάστασή του στο Λογοτεχνικό Αρχείο Θεσσαλοvίκης (ΛΑΘ) και το τµήµα Θεσσαλονίκης του Ελληvικού Λογοτεχvικού και /στορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ). Μετά την αποχώρηση του ΕΛΙΑ στο κτίριο συνέχισε να στεγάζεται ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βορείου Ελλάδος και η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων.

Το καλοκαίρι του 2012, η Κτηματική Υπηρεσία ζήτησε από των ΣΕΒΕ και την ΕΔΙΑ να εγκαταλείψουν το κτίριο αφού η σύμβαση με το Υπουργείο Πολιτισμού από το 1998 αφορούσε στο ΕΛΙΑ το οποίο πλέον έχει μεταφερθεί. Τρία χρόνια αργότερα κι ενώ παρέμενε κλειστό πουλήθηκε μέσω ΤΑΙΠΕΔ σε ιδιώτη.

Λίγο πιο πάνω στο νούμερο 25, το διατηρητέο ανακατασκευάστηκε για να στεγαστεί η Αντιδημαρχία Πολιτισμού. Εδώ και αρκετά χρόνια έχει μεταφερθεί η έδρα της και στο κτίριο εδώ και 2 χρόνια λειτουργεί ΚΕΠ, στον ισόγειο χώρο του. Στη οδό Σαχτούρη 34Α, ένα εξαιρετικό τριώροφο από τα μέσα του 19ου αιώνα, εξαγοράστηκε και ανακατασκευάστηκε για να στεγάσει την Πολιτιστική Ολυμπιάδα. Σήμερα και αφού παρέμεινε σφραγισμένο για πολλά χρόνια τελεί υπό αυθαίρετη κατάληψη.

Οι γείτονες μας είπαν ότι οι νέοι αυθαίρετοι ένοικοί του είναι τρεις νεαρές κοπέλες που έχουν κλείσει με λουκέτο την καγκελόπορτα ώστε κατέστη αδύνατον να πλησιάσουμε στο κτίριο. Το διώροφο στην οδό Γοργούς 11, από τα ελάχιστα που παρέμεναν στη ζώνη πρασίνου των τειχών βρισκόταν βορειοανατολικά της Πλατείας Καλλιθέας και μετά την πλήρη αποκατάστασή του είχε παραχωρηθεί στην αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και είναι άγνωστο από πότε περέμενε χωρίς χρήση. Πριν λίγες βδομάδες κάηκε ολοσχερώς από άγνωστη αιτία, το κουφάρι του είναι μια από τις πιο θλιβερές εικόνες της πόλης.

Τα υπόλοιπα 9 κτίρια της Πολιτιστικής στην Άνω Πόλη διατηρούν τις χρήσεις που προβλεπόταν. Στην Άνω πόλη επίσης αποκαταστάθηκαν οι όψεις από 25 χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα που ανήκαν σε ιδιώτες, ενώ συντάχθηκαν τεχνικοί φάκελοι για άλλα 20. Αρκετά από αυτά βρίσκονται σε άσχημη κατάσταση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό στη Θεοφίλου 18 που κατεδαφίστηκε προ 2 ετών από τις Τεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου λόγω επικινδυνότητας.

Νεόδμητα κτίρια: Ανάμεσα στα πολλά μουσεία, θέατρα, βιβλιοθήκες και πολυκέντρα που κατασκευάστηκαν επί Πολιτιστικής ίσως θα πρέπει να μείνουμε σε ένα από αυτά που 20 χρόνια μετά παραμένει ημιτελές, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αδυναμίας υλοποίησης για λόγους που δεν είναι σαφείς. Πρόκειται για το Θέατρο και Πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Μενεμένης Θεσσαλονίκης.

«Η συγκεκριμένη περιοχή του Δήμου Μενεμένης μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας αποδιαρθρωμένος τόπος στις παρυφές ενός πυκνοδομημένου αστικού ιστού, διχοτομημένος από τις σιδηροδρομικές γραμμές και οριοθετημένος από τα έντονα όρια των οδών Μοναστηρίου και Δενδροποτάμου. Το έργο αφορούσε σε συγκρότημα δύο κτιρίων με χρήση κλειστού Θεάτρου, θερινού κινηματογράφου, και πολιτιστικού κέντρου πολλαπλών χρήσεων ειδικής μορφής και προδιαγραφών, συνολικής επιφάνειας 3150 m2.»

Πρόκειται ουσιαστικά για ένα «αδιαμόρφωτο κενό», με λίγες διάσπαρτες παλιές αποθήκες, το οποίο δίνει την αίσθηση ενός αχανούς βάθους, εντύπωση που ενισχύεται από την προοπτική των γραμμών, αλλά και την έλλειψη διακυμάνσεων του εδάφους. Αποτελεί μια περιχαρακωμένη και απροσπέλαστη νησίδα, με έντονα τα στοιχεία της εσωστρέφειας και της εγκατάλειψης.» αυτά έγραφε για την περιοχή το σκεπτικό της μελέτης των Νικηφορίδη – Κουόμο για το πολιτιστικό κέντρο που σχεδίασαν.

Το κέντρο μισο-έγινε και μισο-λειτούργησε για χρόνια μετά από μια δεύτερη προσπάθεια ολοκλήρωσης στεγάζοντας την Τεχνική Υπηρεσία του δήμου χρήση μακράν της αρχικής προβλεπόμενης.

«Η ανάθεση της μελέτης έγινε από τον ΟΠΠΕ Θεσσαλονίκη 97 και περιελάμβανε ένα ασφυκτικά μικρό οικόπεδο για Πολιτιστικό Κέντρο και Θέατρο και ένα μεγαλύτερο οικόπεδο για Πάρκο. Η ανάθεση προέκυψε εξαιτίας του Α’ Βραβείου στον ομοσπονδιακό ευρωπαϊκό διαγωνισμό EUROPAN 2», μας ενημερώνει ο αρχιτέκτονας του έργου κ. Πρόδρομος Νικηφορίδης. Και συνεχίζει: «To 1998 ξεκίνησε η κατασκευή του φέροντος οργανισμού, κοινώς τα μπετά. Η κατασκευή σταμάτησε και έμεινε ημιτελής για αρκετά χρόνια λόγω έλλειψης πρόσθετης χρηματοδότησης.. Ακολούθησε η δημοπράτηση της ολοκλήρωσης του Πολιτιστικού Κέντρου, που θα στεγαζόνταν πολυώροφο τριγωνικό τμήμα του κτιρίου. Προέκυψε η χρεωκοπία του αναδόχου και ξανά δημοπρατήθηκε. Ολοκληρώθηκε όπως όπως και στεγάστηκε η Τεχνική Υπηρεσία από όσο ξέρω. Το τμήμα του Θεάτρου και του υπαίθριου κινηματογράφου παραμένει από το1999 ως έχει. Η χρήση του δώματος του Θεάτρου ως υπαίθριος κινηματογράφος ήταν δική μας πρόταση που υιοθέτησε ο ΟΠΠΕ Θεσσαλονίκη 97».

Η Τεχνική Υπηρεσία εγκαταστάθηκε εκεί για αρκετά χρόνια μέχρι ότου, λόγω ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, για την κατασκευή του κτιρίου υπήρξε ένα πρόβλημα σχετικά με την μη προβλεπόμενη χρήση. Η χρήση προέβλεπε αποκλειστικά πολιτιστικές δραστηριότητες. ‘Ετσι η Υπηρεσία μετακόμισε και μετά από πρόσθετες εργασίες το 2006, το τριώροφο τριγωνικό τμήμα του Κτιρίου λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο. Το πάρκο που προέβλεπε το αρχικό σχέδιο δεν έγινε ποτέ, το ασφαλτόστρωσαν και έκαναν ένα χώρο στάθμευσης. Σήμερα στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργεί ΚΕΠ, στον 1ο όροφο γίνονται απογευματινά μαθήματα πολιτιστικού χαρακτήρα του δήμου, στον δεύτερο όροφο λειτουργεί βιβλιοθήκη και είναι η έδρα ενός Συλλόγου Μικρασιατών και τα γραφεία του Τμήματος Αθλητισμού. Στον τρίτο εδράζει η Δημοτική Αστυνομία. Το υπόλοιπο κομμάτι του συγκροτήματος κλειστό και ημιτελές μέχρι νεοτέρας.

Οθωμανικά μνημεία: Η ιστορία της αποκατάστασης των οθωμανικών μννημείων της πόλης είναι σχετικά καινούργια ιστορία. Η πόλη μετά την απελευθέρωση και ιδιαίτερα μετά την Μικρασιατική καταστροφή έμοιαζε να θέλει να σβήσει ένα παρελθόν που της θύμιζε τα χρόνια της υποδούλωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κατεδάφιση όλων των μιναρέδων της πόλης γύρω στα 1925 με μόνο διασωθέντα αυτόν της Ροτόντας (που δεν αποτελούσε καν αυθεντικό οθωμανικό μνημείο) και η χρήση του Χαμζά Μπέη Τζαμί (Αλκαζάρ) ως λαϊκό κινηματογράφο και αργότερα πορνοσινεμά για πενήντα χρόνια (1932-1980) σε μια πλήρη απαξίωση για δεκαετίες του τέμενους που αποτελεί τον παλαιότερο σωζόμενο ισλαμικό χώρο λατρείας που χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη. Η Λίλα Σαμπανοπούλου αρχαιολόγος στην ενοποιημένη Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, τονίζει ότι «Η Αρχαιολογική Υπηρεσία ουδέποτε διαχώρισε κανένα από τα μνημεία στο θέμα της προστασίας του σε σχέση με την ταυτότητά του».

Ο σεισμός του 1978 σήμανε την έναρξη μιας προσπάθειας αποκατάστασης των παραμελημένων μνημείων που όμως προχωρούσε με πολύ αργούς ρυθμούς και μεγάλα κενά χρηματοδότησης σε σύγκριση με τα υπόλοιπα μνημεία με κύρια αιτία το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς, αφού τα περισσότερα ανήκαν σε ιδιώτες. Σήμερα η Αίγλη ή Γενί Χαμάμ είναι το τελευταίο που εξακολουθεί να παραμένει σε ιδιωτικό ιδιοκτησιακό καθεστώς ενώ τα υπόλοιπα έχουν εξαγοραστεί.

Κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής οι επεμβάσεις πάνω στα Οθωμανικά Μνημεία ήταν περισσότερο προς την κατεύθυνση εξωραϊσμού του περιβάλλοντα χώρου, υποστηλώσεων και δημιουργία διαδρομών ή ανασχεδιασμό των μνημείων σε κτίρια εκδηλώσεων ή εκθεσιακών χώρων (Μπεζεστένι στον πρώτο όροφο, Αλατζά Ιμαρέτ και Γενί Τζαμί). Στο Χαμζά Μπέη Τζαμί έγιναν εργασίες στον περιβάλλοντα χώρο και πολύ αργότερα όταν το μνημείο περιήλθε στην υπηρεσία, το 2006,άμεσα αποξηλώθηκαν τα ίχνη των καταστημάτων του και του κινηματογράφου, ενώ πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης κυρίως του αιθρίου και των στοών του).

Στο Γιαχουντή Χαμάμ οι επεμβάσεις αφορούσαν κυρίως στον περιβάλλοντα χώρο με την απομάκρυνση των μικρομάγαζων που εφάπτονταν στο μνημείο (λουλουδάδικα) και την αποζημίωση των ιδιοκτητών, στο Μπέη Χαμάμ ή Λουτρά ο Παράδεισος έγινε απομάκρυνση των μπάζων, σχολαστικός καθαρισμό και ελαφρές εργασίες συντήρησης. Για τη Λίλα Σαμπανοπούλου η αποκατάσταση των Οθωμανικών μνημείων, όπως και κάθε μνημείου, απαιτεί χρόνο και ενδελεχή μελέτη πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση. Οι εργασίες εκείνων των χρόνων πάνω στα οθωμανικά μνημεία δεν πραγματοποιήθηκαν σε μια ολοκληρωμένη βάση και συχνά αποσκοπούσαν στο φαίνεσθαι.

Διαβάστε επίσης: 

Το γεγονός που η πόλη δεν χάρηκε

1997-2017: Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 20 χρόνια μετά

Είκοσι χρόνια μετά-Όσα θυμάμαι από την Πολιτιστική Πρωτεύουσα

Η χρονιά των προσδοκιών και των διαψεύσεων