To Αλφαβητάριο ενός αιώνα: Η Θεσσαλονίκη από το Α έως το Ω
Η πορεία µιας πόλης που άκµασε και παρήκµασε, οι άνθρωποι, τα γεγονότα και τα µνηµεία της, σε έναν οδηγό-εξπρές που πρέπει να έχουµε µαζί µας στο µέλλον.
Εκατό χρόνια σε διαρκή µετάβαση. Η πορεία µιας πόλης που άκµασε και παρήκµασε, οι άνθρωποι, τα γεγονότα και τα µνηµεία της, σε έναν οδηγό-εξπρές που πρέπει να έχουµε µαζί µας στο µέλλον. Και επειδή εκατό είναι πάντα εκατό, όσα δεν χώρεσαν, παραλείψαµε ή απλά εσείς βρήκατε πως λείπουν από αυτή τη λίστα, συµπληρώστε τα στη δική σας χειραποσκευή ασφαλείας, στο ταξιδι µε το όχηµα του Χρόνου που έρχεται.
1. Άγιος ∆ηµήτριος (αρχική φώτο μετά την πυρκαγιά)
Η εκκλησία µνηµείο της Θεσσαλονίκης χτίστηκε για πρώτη φορά την περίοδο 412 µ.Χ. – 413 µ.Χ., λεηλατήθηκε, κάηκε δύο φορές και αναστηλώθηκε στη σηµερινή της µορφή το 1949. Στο εσωτερικό της φυλάσσονται τα λείψανα του Αγίου, ενώ στο υπόγειο βρίσκεται ο τόπος µαρτυρίας του Αγίου ∆ηµητρίου και σήµερα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος.
2. Αγγελάκας Γιάννης- Τρύπες
Από το 1985 µέχρι το 2001 η Θεσσαλονίκη χόρεψε παρέα µε τις Τρύπες, ακούγοντας τους στίχους του Γιάννη Αγγελάκα και τη ροκ – πολλές φορές πειραµατική – µουσική του Γιάννη Καρρά. Το συγκρότηµα σάρωσε τη δεκαετία του ’90 στην ελληνική ροκ σκηνή ηχογραφώντας συνολικά επτά δίσκους και µαζί µε τις υπόλοιπες ροκ µπάντες της δηµιούργησε µια διέξοδο για ένα εναλλακτικό κοινό που έψαχνε τρόπο έκφρασης. Μάλιστα, οι δύο ιδρυτές του συγκροτήµατος όταν τελείωσε η ηχογράφηση του πρώτου τους άλµπουµ (1985) στο στούντιο Αγροτικόν του Νίκου Παπάζογλου, αναρωτιόντουσαν εάν θα τους δινόταν ποτέ η ευκαιρία να ηχογραφήσουν ξανά. Η πρώτη χρυσή εποχή του συγκροτήµατος συνδέθηκε µε την εταιρεία δίσκων του Γιώργου Τσακάλιδη Anokato Records.
3. Ακρόαµα
Τα θρυλικά «µπουζούκια» της πόλης στα φόρτε τους. Από την Αρετσού µετακόµισε επί της Αγγελάκη στον αριθµό 25 και από την πίστα του πέρασε η Μαρινέλλα, ο Πάριος, ο Μακεδόνας, ο Λαζόπουλος και σχεδόν όλα τα αστέρια του λαϊκού πενταγράµµου. Ο δηµιουργός του ∆ηµήτρης Φίστας πρωτοστάτησε αργότερα στα θρυλικά Lala’s και Κόκκινο φιλί στο στόµα. Τα λουλούδια στο ναό έπεφταν βροχή από τις διάσηµες και όχι µόνο παρέες και στα τραπέζια διέκρινες τον Γκάλη, τον Γιαννάκη, τον Φιλίππου και τ’ άλλα παιδιά. Σπουδαίες στιγµές γνώρισε και το θερινό στην περιοχή του αεροδροµίου, όπου γινόταν πανδαιµόνιο.
4. Αλεξάνδρειο Μέλαθρο
Η ανέγερση του ξεκίνησε το 1959 µε χρηµατοδότηση της ΓΓ Αθλητισµού µέσα στην καρδιά της ∆ΕΘ. Η δυσκολία στην κατασκευή της στρογγυλής του στέγης έκανε την πολιτεία ν’ απευθυνθεί σε Γάλλους κατασκευαστές που είχαν φτιάξει το Palais des Sports de Gerland στη Λυών και έτσι του ‘µεινε το παρατσούκλι Παλαί ντε Σπορ. Φιλοξένησε τις δύο µεγάλες µπασκετικές οµάδες της πόλης, το Φεστιβάλ Τραγουδιού και αµέτρητες συναυλίες. Σήµερα είναι το γήπεδο του ΑΡΗ.
5. Ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά
Το 1966 αποκαλύπτεται ένας από τους πιο σηµαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Θεσσαλονίκης, η Αρχαία Ρωµαϊκή Αγορά στην πλατεία των ∆ικαστηρίων, η οποία αξιοποιείται τα τελευταία χρόνια για πολιτιστικές εκδηλώσεις.
6. Ανδρόνικος Μανόλης (1919 – 1992)
Οραµατιστής, φίλος της ποίησης, επίµονος ως επιστήµονας, ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος γεννήθηκε στην Προύσα αλλά µεγάλωσε σ’ ένα διαµέρισµα της Παπάφη στη Θεσσαλονίκη. Έστρεψε το παγκόσµιο ενδιαφέρον στη µικρή κωµόπολη Βεργίνα, όταν στις 8 Νοεµβρίου 1977 έφερε στο φως τον πρώτο ασύλητο µακεδονικό τάφο που πιθανολογείται ότι ανήκει στον Φίλιππο Β’, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Μανόλης Ανδρόνικος έδωσε νέα ώθηση στην καταγραφή της ιστορίας του Μακεδονικού Βασιλείου.
7. Αντιπαροχή – εκσυγχρονισµός!
Για τη Θεσσαλονίκη ο θεσµός της αντιπαροχής (1958) σήµαινε δεκαετίες άκρατης οικοδόµησης, χωρίς σχέδιο, προκειµένου να ικανοποιηθούν οι στεγαστικές ανάγκες της πόλης και οι οικονοµικές ορέξεις των ιδιοκτητών. Έτσι όταν ο συντελεστής δόµησης µεγάλωσε η Λεωφόρος των Εξοχών µετατράπηκε στην πολύβουη Βασιλίσσης Όλγας, το πράσινο έγινε τσιµέντο, οι ελεύθεροι χώροι εργοτάξια και τα διατηρητέα κτίρια κρίνονταν εν µία νυκτί ακατάλληλα και στη θέση τους υψώνονταν πολυώροφες οικοδοµές. Γενήτορας του ονείρου, ο Κωνσταντίνος Καραµανλής.
8. Ανωτάτη Βιοµηχανική Σχολή
Το 1957 ξεκινούν τα µαθήµατα στην Ανωτάτη Βιοµηχανική στην οποία εκπαιδεύτηκαν πολλοί από τους γνωστούς επιχειρηµατίες και οικονοµικούς παράγοντες της πόλης. Το 1990 αλλάζει και µετατρέπεται στο Πανεπιστήµιο Μακεδονία. Έδρα της για χρόνια το κτίριο της εκκλησίας απέναντι από τη Μητρόπολη. Το µόνο πανεπιστη µιακό ίδρυµα εκτός ΑΠΘ.
9. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης
Ιδρύθηκε το 1925 από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και άρχισε να λειτουργεί την επόµενη χρονιά µε πρώτη τη Φιλοσοφική Σχολή και αργότερα τη Φυσικοµαθηµατική και τη Νοµική και Οικονοµική Σχολή. Οι απόφοιτοι του συνδέθηκαν µε την εξέλιξη της πόλης και οι δάσκαλοι του κληροδότησαν ένα µεγάλο επιστηµονικό έργο. Ο ρόλος και η δράση του είχαν πάντα καταλυτική επίδραση στην πορεία της Θεσσαλονίκης. Είναι το µεγαλύτερο πανεπιστήµιο στα Βαλκάνια µε περισσότερους από 95 χιλιάδες φοιτητές.
10. Βελλίδης Ιωάννης (1909 – 1978)
Ένας από τους λιγοστούς παραδοσιακούς εκδότες που κατάφερε να µετατρέψει µια περιφερειακή εφηµερίδα σ’ ένα ισχυρό δηµοσιογραφικό συγκρότηµα µε µεγάλη επιρροή. ∆ιευθυντής της συντηρητικής Μακεδονίας το πρωί και της προοδευτικής Θεσσαλονίκης το απόγευµα, ο Ιωάννης Βελίδης κρατά µ’ αυτόν τον ασυνήθιστο τρόπο τις πολιτικές ισορροπίες της εποχής και κάνει την επιχείρηση του βιώσιµη, ενδυναµώνοντας τη θέση της πόλης στον δηµοσιογραφικό χάρτη. Ανέδειξε µερικούς από τους σηµαντικότερους δηµοσιογράφους της πόλης, δηµιούργησε ένα πανίσχυρο µονοπώλιο και έφυγε πριν δει την κατάρρευση του στα χέρια της κόρης του Κατερίνας.
11. Βιοµηχανική Θεσσαλονίκη
Το πρώτο µεγάλο εργοστάσιο στην πόλη ήταν οι αλευρόµυλοι Αλλατίνη που ιδρύθηκαν το 1883 και ακολούθησαν η σαπωνοποιΐα των αδελφών Γιάκου και η βιοµηχανία νηµάτων Ησαΐα, ενώ το 1900 ιδρύονται βιοµηχανίες επεξεργασίας καπνού. Η επόµενη βιοµηχανική έκρηξη γίνεται τη δεκαετία του ’60 µε την εγκατάσταση της Esso Pappas, της ΕΘΥΛ στη Σίνδο, της Hellenic Steel, τις Χηµικές Βιοµηχανίες Βορείου Ελλάδος, την Goodyear, τη Βάλκαν Εξπορτ, τα τσιµέντα ΤΙΤΑΝ και τα µικρότερα Βιαµύλ και ΥΦΑΝΕΤ, την Ελληνική Υφαντουργία, την Φίλκεραµ Τζόνσον, την Αλυσίδα, τη Σιδενόρ κ.α. Η βιοµηχανική ευφορία διαρκεί µέχρι το ’90, όταν οι περισσότερες βιοµηχανίες κλείνουν οριστικά µε τον πόλεµο της Γιουγκοσλαβίας και την αποµόνωση της πόλης.
12. Βυζαντινό Μουσείο
Σχεδιασµένο από τον αρχιτέκτονα Κυριάκο Κρόκο, το κτίριο του ΜΒΠ θεωρείται ένα από τα καλύτερα δείγµατα δηµόσιας αρχιτεκτονικής στη χώρα. Με το µινιµαλιστικό του χαρακτήρα ισορροπεί εξωτερικά µεταξύ των βυζαντινών επιρροών και του µεταµοντερνισµού της εποχής (1989), ενώ εσωτερικά διαθέτει σύγχρονους χώρους έκθεσης και εργαστηρίων, ενώ το καφέ – εστιατόριο του θεωρείται από τα καλύτερα της πόλης. Έχει κηρυχθεί διατηρητέο και ιστορικό µνηµείο από το υπουργείο Πολιτισµού και του απονεµήθηκε το «Βραβείο Μουσείου» του Συµβουλίου της Ευρώπης για το 2005.
13. Γεντί Κουλέ
Οι θρυλικές φυλακές του πολυτραγουδισµένου Γεντί Κουλέ, το κελί 33 και οι σιδερένιες πόρτες του κλείνουν οριστικά το 1989. Οι διαβόητες φυλακές ήταν τόπος µαρτυρίου και εγκλεισµού για όλο τον 20ο αιώνα καθώς και τόπος φυλάκισης πολιτικών κρατούµενων.
14. Γκάλης Νίκος
Τον Οκτώβριο του 1926, έπειτα από δύο αναβολές και αφού πέρασε από πολιτικές και οικονοµικές τρικυµίες, εγκαινιάζεται η πρώτη ∆ιεθνής Εµπορική και Βιοµηχανική Έκθεση, µε εµπνευστή της τον πολυσχιδή Νικόλαο Γερµανό. Επισκέψεις πολιτικών και εκφωνήσεις λόγων, εκθέτες απ’ όλη τη χώρα και το εξωτερικό, τουρίστες, παράλληλες εκδηλώσεις και ανάπτυξη σηµαδεύουν τη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέµου και των επόµενων δεκαετιών. Η γραφική ιστορία της συνδέθηκε στα ‘60ς µε την περίφηµη µαύρη µπίρα και το Λούνα Παρκ.
16. ∆ιεθνές Βιβλιοπωλείο Μόλχο
Το αρχαιότερο βιβλιοπωλείο της πόλης άνοιξε το 1888 από τον Ισαάκ Μόλχο και έµεινε για τρεις γενιές στην ίδια οικογένεια δικαιώνοντας τη εξαιρετική φήµη του στο αναγνωστικό κοινό. Σπάνια ξενόγλωσσα βιβλία, εφηµερίδες και ελληνική λογοτεχνία βρέθηκαν στα ράφια του. Ωστόσο, το βιβλιοπωλείο που επιβίωσε από την πυρκαγιά του ’17, το ναζιστικό διωγµό των Εβραίων της πόλης, το σεισµό του ’78, έπεσε θύµα της οικονοµικής κρίσης και έκλεισε το Μάιο του 2008, µετά από µια παράξενη και ατυχή σύµπραξη µε τον Παρατηρητή.
17. ∆ιεθνής Αερολιµένας Μακεδονία
Το αεροδρόµιο της Μίκρας, όπως είναι γνωστό στους παλαιότερους, κατασκευάστηκε το 1930 και το ’93 πήρε το σηµερινό του όνοµα. Εξυπηρετεί εσωτερικές και διεθνείς πτήσεις και παρά τη φηµολογία που είχε αναπτυχθεί περί µεταφοράς του στη δυτική πλευρά του νοµού, στο αεροδρόµιο γίνονται έργα επέκτασης του υφιστάµενου αεροδιαδρόµου προκειµένου να δέχεται µεγαλύτερα αεροσκάφη υπερατλαντικών πτήσεων.
18. ∆ιοικητήριο
Στο κτίριο που χτίστηκε το 1890 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι υπογράφηκε η συνθήκη απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης το 1912. Στο τριώροφο κτίσµα προστέθηκε ένας επιπλέον όροφος µε το χαρακτηριστικό αέτωµα το 1955. Εκεί στεγάστηκε η Γενική ∆ιοίκηση Μακεδονίας, η γερµανική διοίκηση στην κατοχή, η γενική γραµµατεία Μακεδονίας – Θράκης και σήµερα το υπουργείο Μακεδονίας και Θράκης µετά την επανασύσταση του.
19. ∆ολοφονία του Βασιλιά Γεώργιου Α’
Μυστήριο καλύπτει ακόµη τα κίνητρα του Σερραίου Αλέξανδρου Σχινά που δολοφόνησε µε περίστροφο τον Βασιλιά Γεώργιο Α’ το 1913 κατά τον απογευµατινό του περίπατο κοντά στο Λευκό Πύργο. Ο Γεώργιος, θέλοντας να στείλει ένα συµβολικό µήνυµα για την επικράτηση των ελληνικών δυνάµεων στην πόλη εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη µαζί µε τον διάδοχο Κωνσταντίνο. Μετά τη δολοφονία του έγινε προσπάθεια να συγκρατηθεί µια νέα πολιτική αποσταθεροποίηση, ενώ ορισµένοι υποστηρίζουν ότι µε την παρουσία του Γεωργίου θα είχε αποφευχθεί η διαφωνία Βενιζέλου – Κωνσταντίνου που οδήγησε στον εθνικό διχασµό.
20. ∆ολοφονία Λαµπράκη
Η δολοφονία του βουλευτή της Ε∆Α, Γρηγόρη Λαµπράκη, στη συµβολή των οδών Ερµού και Βενιζέλου, στιγµάτισε την πόλη το Μάιο του 1963 και έφερε στο φως τις σχέσεις της τότε χωροφυλακής µε το παρακράτος. Οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις ήταν ραγδαίες και η διεθνής κατακραυγή µεγάλη.
21. ∆ράκος στο Σέιχ Σου
Το φάντασµα του 28χρονου Αρίστου Παγκρατίδη, 44 χρόνια µετά την καταδίκη και τον τουφεκισµό του, πλανιέται πάνω από την πόλη και η ιστορία του ακόµη διχάζει: ήταν ο «∆ράκος» του Σέιχ Σου ή ένα εξιλαστήριο θύµα της εποχής; Προσωπικότητα αµφιλεγόµενη ο Άριστος, λαίκό παιδί της Τούµπας, πλήρωσε τις συναναστροφές του µε τον υπόκοσµο και την άγνοια του. «Ο γύρος του Θανάτου» του Θωµά Κοροβίνη φωτίζει την ιστορία του.
*Και η συνέχεια:
