Μια βόλτα στην άγνωστη Θεσσαλονίκη που πρέπει να βάλεις στο πρόγραμμα
Μία μαγική βόλτα στα δυτικά!
Εικόνες: Δέσποινα Αθανασιάδη
Μπορεί τις φθινοπωρινές ημέρες με βροχερό καιρό να θέλεις να κάτσεις στο κρεβάτι σου επί ώρες, σε ένα μαραθώνιο σειρών και ταινιών, αλλά είναι ωραίο όταν σου προτείνεται να ανακαλύψεις την ιστορία και την αρχιτεκτονική μερικών διαμαντιών της πόλης (σου).
Με αφορμή τη δράση του Open Walk, που εντάσσεται στις παράλληλες δράσεις του Open House Thessaloniki 2018, περπατήσαμε αυτό το Σάββατο διάφορα κτίσματα της Β’ Κοινότητας Θεσσαλονίκης και μάθαμε περισσότερα για την ιστορία τους, με τη βοήθεια των κατάλληλα καταρτισμένων ξεναγών.
Διαβάστε σχετικά: Μια υπέροχη απογευματινή βόλτα στη Θεσσαλονίκη. Να την κάνεις οπωσδήποτε!
Αφού βρεθήκαμε λοιπόν, στην πλατεία των Αγίων Αποστόλων, το πρωί του Σαββάτου, ξεκίνησε η μαγευτική αυτή βόλτα, μια διαδρομή που σας προτείνουμε να δοκιμάσετε ανά πάσα ώρα και στιγμή, μόνοι ή με φίλους, στη Θεσσαλονίκη:
Οι 12 Απόστολοι
Στα δυτικά τείχη της πόλης βρίσκεται ο ναός των 12 Αποστόλων. Είναι ένα σημαντικό μνημείο της βυζαντινής Θεσσαλονίκης και χτίστηκε την περίοδο από το 1310 – 1314 από τον Πατριάρχη Νήφωνα τον Α’. Ο ναός θεωρείται ότι ήταν αφιερωμένος στην Θεοτόκο. Ο πυλώνας που υπάρχει στα νότια αλλά και η κινστέρνα μαρτυρούν ότι πρόκειται για καθολικό μονής. Το 1520 με 1530 μετατρέπεται σε τζαμί και παίρνει την ονομασία Σοούκ Σου Τζαμί δηλαδή τζαμί του κρύου νερού. Όταν μετατράπηκε σε τζαμί, όλες οι τοιχογραφίες που έχει μέσα και τα ψηφιδωτά αφαιρέθηκαν ή καλύφθηκαν με επίχρισμα. Έτσι το 1926 και μετά όπου πλέον είχε πάρει ήδη το όνομα του «12 Απόστολοι» από τον 10ο αιώνα άρχιζαν να αφαιρούνται τα επιχρίσματα και να φαίνεται ο χρωματικός πλούτος. Το 1978 έγιναν κάποιες εργασίες ενίσχυσης λόγω του σεισμού και το 2002 πλέον έχουμε την πλήρη αποκάλυψη των ψηφιδωτών.
Ληταία Πύλη
Εκεί που η Αγίου Νέστορα βρίσκει την Αγίου Δημητρίου με κάθετη την Αγίας Ειρήνης βρίσκεται η Ληταία Πύλη. Ονομάστηκε έτσι από την πόλη Λητή στην οποία οδηγούσε ο δρόμος έξω από τα τείχη. Η πόλη είχε πάρει την ονομασία της από την ομώνυμη πόλη της αρχαιότητας που είχε χτιστεί πάνω στα ερείπια της. Στην οδό της Αγίας Ειρήνης περνούσε ρέμα πράγμα το οποίο μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί λόγω της κλίσης. Η Ληταία Πύλη, ήταν η μία από τις δύο διπλές πύλες των δυτικών τειχών. Ο χώρος μεταξύ της εξωτερικής και της εσωτερικής πύλης χρησίμευε για την άμυνα των τειχών. Πολύ εκθαμβωτική καθώς είχε ψηφιδωτό τόξο το οποίο είχαν ζωγραφίσει οι Οθωμανοί. Bonus: Η θρησκεία λέει ότι οι δύο Άγιοι, Δημήτριος Μυροβλύτης και Νέστορας ο Αθλητής μαρτύρησαν την πίστη τους στη συμβολή των ομώνυμων δρόμων.
Δυτικά τείχη
Τα Δυτικά τείχη άρχισαν να κατασκευάζονται με την ίδρυση της πόλης τον 3ο αιώνα π.Χ ενώ τον 7ο αιώνα έγιναν κάποιες εργασίες ενίσχυσης της άμυνας κατά Αβάρων και Σλάβων. Το σημερινό μήκος των τειχών είναι περίπου 4 χιλιόμετρα ενώ η αρχική περίμετρος τους ήταν γύρω στα 8 χιλιόμετρα με ύψος 10 – 12 μέτρων. Το τείχος για πολλούς αιώνες περιέβαλλε την πόλη, περιλαμβάνοντας στη νοτιοδυτική πλευρά προς το Θερμαϊκό κόλπο παραθαλάσσια τείχη, τα οποία όμως σήμερα δεν υπάρχουν. Στη βορειοανατολική πλευρά ανεβαίνει προς τα υψώματα, περιλαμβάνοντας ακρόπολη, μέσα στην οποία βρίσκεται και το αμυντικό σύμπλεγμα του Επταπυργίου. Στο δυτικό και ανατολικό μέρος των τειχών υπήρχαν τριγωνικοί πρόβολοι ενώ στα υψώματα και κυρίως εκεί που ενωνόταν η Ακρόπολη με την πόλη υπήρχαν ή 3 ή 4 ορθογώνιοι πύργοι για λόγους προστασίας. Ο διάκοσμος τους ήταν κυρίως θρησκευτικά σύμβολα ή σύμβολα της αρχαιότητας όπως ρόμβοι και απεικονίσεις του ηλίου. Παρόμοιος διάκοσμος παρουσιάστηκε και στα βυζαντινά τείχη στην Κων/Πόλη που σώζονται μέχρι και σήμερα. Τα Δυτικά τείχη έχουν χαρακτηριστεί ως μνημείο πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO.
Πλατεία Δημοκρατίας – Χρυσή Πύλη
Είναι η συνέχεια του άξονα των τειχών, τα οποία ξεκινάνε από την Άνω Πόλη και φθάνουν στην οδό Αγίας Ειρήνης μέχρι τα Δικαστήρια και μέχρι την θάλασσα. Η Πλατεία Δημοκρατίας ή Βαρδαρίου κατά το Βυζάντιο είχε τελείως διαφορετική μορφή από ότι έχει τώρα καθώς από το κέντρο της σχεδόν ξεκινούσε η Χρυσή Πύλη και αποτελούσε την κεντρική είσοδο της Δυτικής πλευράς της Θεσσαλονίκης. Η Χρυσή Πύλη ήταν επίσης διπλή με εσωτερικό και εξωτερικό κομμάτι για την άμυνα της πόλης. Ήταν από μάρμαρο και δεν είχε δεχθεί ιδιαίτερες φθορές μέχρι και την στιγμή που καταστράφηκε το 1873 μαζί με την κατεδάφιση των τειχών. Κατά τη διάρκεια των αιώνων πήρε διάφορα ονόματα όπως Πύλη Αξιού ή Πύλη Βαρδάρη. Έξω από την πύλη υπήρχαν αγροικίες και περιοχές όπου γινόντουσαν συνήθως καλλιέργειες. Η χρυσή πύλη κατεδαφίστηκε το 1874 από τον Μιδάτ πασά για να μην εμποδίζεται η κυκλοφορία της Εγνατίας που είχε διαπλατυνθεί το 1868.
Βίλα Πετρίδη
Είναι ένα από τα ομορφότερα κτίρια που δεσπόζουν στην δυτική πλευρά της Θεσσαλονίκης. Χτίστηκε το 1907 με 1909 πιθανών από ιδιοκτήτη βουλγάρικης καταγωγής και χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την φιλοξενία προξένων. Γλίτωσε από την πυρκαγιά του 1917 και το 1927 πέρασε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Πετρίδη που ήταν και η κατοικία τους μέχρι το 1965 ενώ 1969 έγινε κατάλυμα για άστεγους. Το 1984 το Υπουργείο Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη το χαρακτήρισε ως έργο τέχνης για να το διασώσει και να μην καταστραφεί. Γενικά δεν μπορεί να μπει σε κάποιο αρχιτεκτονικό ρεύμα γιατί εκείνοι την εποχή υπήρχαν ποικίλα συμφέροντα και ιδεολογίες. Η βίλα έχει επιβλητικό ύφος έντονο διάκοσμο γλυπτικό και έντονη κατακορυφότητα. Έχει δεχθεί επιρροές Art Nouveau και την κοσμούν πολλά στοιχειά της φύσης χωρίς ρεαλιστική απεικόνιση. Extra: Τα τρία δέντρα έξω από την βίλα. με την μελέτη αποκατάστασης του περιβάλλοντος χώρου, δεν είναι τυχαία τοποθετημένα. Σηματοδοτούν ένα κτήριο που υπήρχε και γκρεμίστηκε. Περισσότερα: Ο Χάρτης της πόλης: Το στολίδι της Δυτικής εισόδου.
Κτήριο ΟΣΕ
Χτίστηκε το 1900 για την κατοικία του διευθυντή των ανατολικών σιδηρόδρομων και με το πέρασμα των χρόνων στέγασε πολλές υπηρεσίες. Το 1990 αποφασίστηκε να μην κατεδαφιστεί αλλά να μεταφερθεί 40 μέτρα νότια. Το εγχείρημα ήταν πάρα πολύ δύσκολο γιατί στην Ελλάδα θα γινόταν πρώτη φορά κάτι τέτοιο. Την διαδικασία αυτή ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Δημήτριος Κορρές. Το κτήριο ζυγίζει 2.100 τόνους, έχει ύψος 14 μέτρα και το τοποθέτησαν για να το μετακινήσουν πάνω σε 130 ξύλινους δοκούς και σε 8 ράγες.
Παλιός σιδηροδρομικός σταθμός
Η κατασκευή της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής έδωσε τεράστια ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Ο σιδηρόδρομος ήταν η αρχή μιας σειράς μεγάλων αλλαγών για την οικονομία που οδήγησαν στον εκσυγχρονισμό της πόλης και έδωσαν στην Θεσσαλονίκη τα αστικά χαρακτηριστικά μιας ευρωπαϊκής πόλης. Η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή έφτασε στη Θεσσαλονίκη το 1878 και συνέδεσε τη Θεσσαλονίκη με τη διαδρομή Σκόπια-Mητροβίτσα-Θεσσαλονίκη. Στις αρχές του 20ού αιώνα η Θεσσαλονίκη είχε συνδεθεί με τα Δυτικά Βαλκάνια και την Ευρώπη, αλλά και την Κωνσταντινούπολη χάρη στο σιδηρόδρομο. Η Θεσσαλονίκη δεν ήταν πλέον μόνο το σημαντικότερο λιμάνι της Μακεδονίας, ήταν ταυτόχρονα και το κυριότερο σιδηροδρομικό κέντρο. Ο Σιδηροδρομικός σταθμός Θεσσαλονίκης, που κατασκευάστηκε ονομαζόταν σιδηροδρομικός σταθμός της Ανατολής ή σταθμός των ανατολικών σιδηροδρόμων. Σήμερα είναι γνωστός ως ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός. Περισσότερα: Η Θεσσαλονίκη παλιά: Παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός.
Κτήριο Μύλος
Μετά την κατασκευή του σιδηρόδρομου ακολούθησε η βιομηχανική εποχή. Τότε άρχισαν να χτίζονται πολυώροφα κτήρια με πυρασφάλεια. Το κτήριο Μύλος Κατασκευάστηκε το 1924 από τους πρόσφυγες Χατζηγιαννάκη και Αλτιναλμάζη και άρχισε να χρησιμοποιείται με το όνομα αλευροκυλινδρόμυλος Γ. Χατζηγιαννάκη – Μ. Αλτιναλμάζη για περίπου 30 χρόνια. Μετα τον θάνατο του Χατζηγιαννάκη πέρασε στην εταιρεία Αλλατίνη. Το 1990 το συγκρότημα των κτηρίων εκμισθώθηκε από τις επιχειρήσεις θεαμάτων χώρων και διασκεδάσεων και πολιτισμού και από το 1991 λειτουργεί ως χώρος ψυχαγωγίας εστίασης και πολιτισμού. Το κτήριο αποτελεί ένα παράδειγμα ευρωπαϊκής βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 20 αιώνα και διακρίνεται κυρίως από τα πλαίσια των ανοιγμάτων και γωνιόλιθους στις γωνίες. Το εσωτερικό του κτηρίου είναι κατασκευασμένο παραδοσιακά με ξύλινα δάπεδα. Απέναντι ακριβώς είναι το νέο κτήριο της περιφέρειας και το τελευταίο διάστημα γίνονται πολλές ενέργειες για να αναπτυχθεί η περιοχή.
Κάρολος Φιξ
Το 1888 ιδρύθηκε το εργοστάσιο Κάρολος Φιξ από τους Αλλατίνη, Μισραχή και Φερνάντεζ ως οινοπνευματοποιία και αργότερα ζυθοποιία ενώ μετά 1892 το κτήριο άλλαξε πάρα πολλές χρήσεις και πάρα πολλούς ιδιοκτήτες. Το 1991 αγοράστηκε από πλειστηριασμό ενώ το 1994 το υπουργείο πολιτισμού έκρινε τις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις ως διατηρητέες σώζοντας τες από βέβαιη καταστροφή και κατεδάφιση που είχαν κριθεί ότι χρειάζονται. Το 1995 πέρασε στα χέρια ιδιοκτήτων όπου λειτουργεί ως χώρος και κέντρο διασκέδασης. Το οικόπεδο έχει έκταση 48.000 τμ. και ερχόταν σε επαφή με τη θάλασσα. Όσο για το αρχιτεκτονικό του κομμάτι υπάρχουν καθαροί όγκοι, τοξωτά παράθυρα και σε συγκεκριμένα σημεία υπάρχουν ορισμένες σιδηρές πλάκες. Το εργοστάσιο δέχθηκε ποικίλες παρεμβάσεις. Η κύρια αιτία για την εικόνα και την καταστροφή μερικών κτηρίων του είναι η εγκατάλειψη, η φθορά και η υγρασία. Περισσότερα: Το έρημο εργοστάσιο ΦΙΞ από μέσα.
Μουσείο Ύδρευσης
Το συγκρότημα κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα (1890-94) σε απόσταση περίπου 1.500 μέτρων από τα δυτικά τείχη του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Τη διαχείριση και εκμετάλλευση του έργου της υδροδότησης της Θεσσαλονίκης είχε αναλάβει τότε η Οθωμανική Εταιρεία Υδάτων. Η κατασκευή του Κεντρικού Αντλιοστασίου ανήκει στα έργα της πρώτης φάσης, που περιέλαβε τα σημεία υδροληψίας από αρτεσιανά φρέατα στην πεδιάδα της Σίνδου -κοντά στο σημερινό Καλοχώρι-, καθώς επίσης εγκαταστάσεις άντλησης, μεταφοράς και δικτύου ύδρευσης. Περισσότερα: Ματιές μέσα στο Μουσείο Ύδρευσης της Θεσσαλονίκης.
Παλιά σφαγεία
Το 1896 το δημαρχιακό συμβούλιο αποφάσισε την κατεδάφιση των παλαιότερων σφαγείων και την ανέγερση νέων λόγω της ραγδαίας βιομηχανικής εξέλιξης. Το έργο ξεκίνησε γρήγορα και ένα χρόνο αργότερα είχε ήδη ολοκληρωθεί. Έτσι τα σφαγεία ξεκίνησαν αμέσως την λειτουργία τους. Τα παλαιά δημοτικά σφαγεία βρίσκονται σε οικόπεδο περίπου εννέα στρεμμάτων και σήμερα έχει διατηρηθεί το κεντρικό μαζί με μια προσθήκη, ένα νεότερο κτήριο. Τα σφαγεία λειτουργούσαν κανονικά μέχρι το 1978 που έγινε και ο σεισμός και το κτήριο τότε είχε υποστεί πολλές φθορές. Τον Ιούνιο του 1980 οι ζημίες αποκαταστάθηκαν. Το 1988 η λειτουργία του κρίθηκε ασύμφορη. Το 1990 προσπάθησε να γίνει αθλητικό κέντρο άλλα δεν τα κατάφερε διότι η επισκεψιμότητα του ήταν πολύ χαμηλή. Το 1994 κρίθηκε έργο τέχνης και ιστορικό μνημείο. Η αποκατάσταση ξεκίνησε το 2012 με σκοπό να γίνει ένας σύγχρονος πολιτιστικός πολυχώρος. Από τότε έχει ενταχθεί πλήρως στην σύγχρονη καθημερινή ζωή και σήμερα φιλοξενεί τη δράση Labattoir. Ανήκει στα βιομηχανικά κτήρια και χτίστηκε με ευρωπαϊκά πρότυπα. Πλήρως συμμετρικό, επίμηκες μονόχωρο, ισόγειο με πανομοιότυπες τις δυο απέναντι όψεις του. Περισσότερα: Ο Χάρτης της Πόλης: Τα Παλαιά Σφαγεία.
