Θεσσαλονίκη: Οι άλλες, λιγότερο γνωστές, “Ομπρέλες” του Ζογγολόπουλου και η ιστορία τους

Ενώ οι περισσότεροι γνωρίζουν τις «Ομπρέλες» σύμβολο του Γιώργου Ζογγολόπουλου που κοσμούν την Νέα Παραλία και αποτελούν σταθμό για όσους βγουν μία βόλτα στην πόλη ή επισκέπτονται τη Θεσσαλονίκη, λιγότεροι είναι αυτοί που γνωρίζουν πως υπάρχουν «Ομπρέλες» στη Θεσσαλονίκη από τον ίδιο εικαστικό και σε άλλο σημείο, πολύ παλιότερες μάλιστα από τις διάσημες της παραλίας.

Από την άλλη βέβαια, δε ξεχνάμε και το τρίτο εμβληματικό γλυπτό του εικαστικού, το «Cor-Ten» που στέκει αγέρωχο στη ΔΕΘ και στήθηκε εκεί το 1966, αλλά και το γλυπτό Μνημείο Κυριάκου Μάτση που τοποθετήθηκε στην πίσω πλευρά της Αίθουσας Τελετών το 1976, έργα σύμβολα το καθένα στο σημείο που τοποθετήθηκε,

Όσοι βρεθούν όμως στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ( άλλοτε Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) εντός της ΔΕΘ, θα σταθούν μπροστά στις υπέροχες άλλες… «Ομπρέλες» του Ζογγολόπουλου και θα μαγευτεί από την αριστοτεχνική του εικαστικού και την διαχρονικότητα της έμπνευσης του. Θα καταλάβουν λοιπόν, πως οι ομπρέλες που γνώρισαν και αγάπησαν δίπλα από τον Θερμαϊκό, δεν είναι οι μόνες που κοσμούν τη Θεσσαλονίκη, αλλά υπάρχουν κι αυτές, το ίδιο όμορφες και… γιατί όχι, εξίσου ινσταγκραμικές.

Σύμφωνα με το Μουσείο, οι «Ομπρέλες» του Momus είναι δωρεά των Πρόδρομου Εμφιετζόγλου και Αίνης Μιχαηλίδου.

Οι υδροκίνητες, σύμφωνα με την ορθή λειτουργία τους, ομπρέλες από ανοξείδωτο χάλυβα τοποθετήθηκαν το 1993 ως δωρεά του καλλιτέχνη προς το μουσείο με διαστάσεις 610 Χ 750 Χ 250 εκ.. Όποιος τις επισκεφτεί θα δει πως είναι τοποθετημένες πάνω σε ράβδους (σωληνώσεις) που μετακινούνται κανονικά όταν πέφτει νερό επάνω τους, δίνοντας μάλιστα την ψευδαίσθηση της κίνησης της βροχής πάνω σε μια ομπρέλα. Ο συνδυασμός της εικόνας και του ήχου που κάνει το νερό, δίνει μια μαγική αίσθηση σε ένα από τα ωραιότερα γλυπτά της πόλης. Κάτι που αυτό το διάστημα δυστυχώς δεν συμβαίνει, καθώς δεν υπάρχει νερό στο γλυπτό, συνεχίζοντας ωστόσο να είναι το ίδιο εντυπωσιακό.

Στο έργο «Χωρίς τίτλο, κατασκευή με ομπρέλες» στη συλλογή του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, που βρίσκεται στην είσοδο του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, καθοριστικά στοιχεία δομής είναι το φως, η διαφάνεια και το νερό. Οι ομπρέλες χάνουν την υλική τους υπόσταση, γίνονται διαφανείς μεμβράνες που αφήνουν το φως να περνά και να παιχνιδίζει χαϊδεύοντας το μέταλλο. Η ροή του νερού εξάλλου διαφοροποιεί μορφολογικά τη σύνθεση δημιουργώντας νέες σχέσεις μεταξύ των μεταλλικών στοιχείων και το έργο ζητά τη συμμετοχή του θεατή προσφέροντάς του τη δυνατότητα πολλαπλής ανάγνωσης ανάλογα και με το σημείο θέασης.

Την ομπρέλα τη συναντάμε πρώτη φορά το 1987 στο εικαστικό λεξιλόγιο του Γιώργου Ζογγολόπουλου. Η ομπρέλα, ένα οικείο καθημερινό αντικείμενο προστασίας του ανθρώπου απέναντι στα καιρικά φαινόμενα, γίνεται το εικαστικό θέμα που θα απασχολήσει τον καλλιτέχνη αρκετά στα επόμενα χρόνια. Η έμπνευση προήλθε πιθανότατα από ομώνυμο έργο της συζύγου του, Ελένης Πασχαλίδου.

Μιλώντας πριν λίγους μήνες στην Parallaxi η Κατερίνα Κοσκινά, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης-Μουσειολόγος, η οποία επιμελήθηκε την έκθεση με έργα του εικαστικού στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, αναφέρει: «Ο Ζογγολόπουλος ήταν σημαντικός γλύπτης και ζωγράφος και νομίζω πως η ζωγραφική του υπηρέτησε την γλυπτική του, δηλαδή είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο […] Αυτό που απασχολεί τον Ζογγολόπουλο, είναι το πώς θα αποδώσει αισθητικά και εικαστικά την ιδέα του, την θεωρία του, την άποψη του. Μην ξεχνάμε πως μιλάμε για έναν άνθρωπο που έζησε 101 κλεισμένα χρόνια και στα χρόνια της δημιουργίας του, πέρασε διάφορες περιόδους σε έναν πολύ σημαντικό αιώνα με τεράστιες ανατροπές, με μεγάλες επιστημονικές κατακτήσεις αλλά και αλλαγές στην τέχνη. Σκεφτείτε τον 20ο αιώνα και σκεφτείτε πως ο Ζογγολόπουλος γνώρισε μεγάλους καλλιτέχνες που δρούσαν εκείνα τα χρόνια. Άλλωστε ήταν ένας διανοούμενος, δεν ήταν μόνο ένας εικαστικός. Ένας άνθρωπος πολύ ευφυής με πολύ ανοιχτούς ορίζοντες. Ένας άνθρωπος που παράτησε μία σίγουρη θέση στο Δημόσιο για να είναι ελεύθερος να παρακολουθήσει την τέχνη επί τόπου και να ταξιδέψει για να δει τέχνη, που συμμετείχε σε εκθέσεις από το ’50 και μετά, από την Μπιενάλε του Καΐρου μέχρι την Μπιενάλε της Βενετίας. Ήταν ένας κοσμοπολίτης με την καλή έννοια, που δεν έδωσε καμία σημασία ποτέ στην οικονομική του ευμάρεια».

Μιλάμε άλλωστε για έναν γλύπτη ο οποίος συνέβαλε στην εξέλιξη της παραγκωνισμένης ελληνικής γλυπτικής και πειραματίστηκε με την υδροκινητική γλυπτική με επιτυχημένα και αναγνωρισμένα αποτελέσματα και κατάφερε να στήσει το πιο πολυσυζητημένο έργο ελληνικής συμμετοχής στην Μπιενάλε της Βενετίας και να δώσει στο κοινό δημόσια έργα τόσο μοντέρνα όσο και καλαίσθητα.

Το πρώτο γλυπτό με το συγκεκριμένο θέμα είναι μια ομπρέλα που ελεύθερα αιωρείται στο χώρο και διαπερνάται από χαλύβδινες ευθείες. Ο καλλιτέχνης συνόδευσε το γλυπτό με έναν ευδιάκριτο συμβολισμό μιας ομπρέλας απέναντι στον πυρηνικό όλεθρο, μια ειρωνεία απέναντι στην αντιπυραυλική προστασία που ευαγγελιζόταν η Δύση απέναντι στην απειλή από την ατομική βόμβα των αντιπάλων καθώς ένα τέτοιο όπλο τελικά δεν κάνει διακρίσεις και διαπερνά κάθε άμυνα, όπως οι ράβδοι διαπερνούν την πρώτη αυτή Ομπρέλα.

Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος έδωσε στη Θεσσαλονίκη μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του. Γεννήθηκε το 1903 και πέθανε πλήρης ημερών 11 Μαΐου 2004. Ήταν απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Στο πρώτο διάστημα της καλλιτεχνικής του δημιουργίας χρησιμοποίησε ως κύρια υλικά το μάρμαρο και τον ορείχαλκο και ασχολήθηκε με προτομές και μνημεία. Το 1931 συμμετείχε ως γλύπτης στην αναδόμηση της πλατείας Ομονοίας, στην οποία και έζησε τα παιδικά του χρόνια. Το 1960 ανέλαβε την ανάπλαση της πλατείας Ομονοίας. Το 1966 θα φτιάξει ένα ακόμα σήμα κατατεθέν της πόλης, που σήμερα αποτελεί κλασική τουριστική εικόνα της Θεσσαλονίκης, το αφαιρετικό γλυπτό με τίτλο «Νίκη της Σαμοθράκης» που βρίσκεται στην κεντρική πυλη της Δ.Ε.Θ. Οι Ομπρέλες του κοσμούν την παραλία της Θεσσαλονίκης, την Δ.Ε.Θ., το μετρό της Αθήνας, το Ελ Αλαμέιν, τις Βρυξέλλες. Λίγο πριν τον θάνατό του, ίδρυσε το Ίδρυμα που φέρει το όνομα του και το οποίο είναι υπεύθυνο για την διαχείριση του έργου του.