Η ιστορία των τριών σημείων της Θεσσαλονίκης που θα αναπλαστούν προσεχώς

Την ένταξη τριών σημαντικών έργων για τη Θεσσαλονίκη, την ανάπλαση της Πλατείας Αριστοτέλους, την ανάπλαση της Πλατείας Διοικητηρίου και την επέκταση του παλιού παραλιακού μετώπου, επί της Λεωφόρου Νίκης, στη νέα προγραμματική περίοδο ΕΣΠΑ 2021 – 2027 ανακοίνωσε την Δευτέρα 25 Μαΐου ο περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολος Τζιτζικώστας, μετά από συνάντηση με τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνο Ζέρβα.

Με αφορμή λοιπόν τις πολυαναμενόμενες αναπλάσεις, ανατρέχουμε στην ιστορία των τριών επίμαχων σημείων της πόλης:

Πλατεία Αριστοτέλους

Πήρε το όνομά της από τον Έλληνα φιλόσοφο Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής και υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα. Το 343, ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος του ανέθεσε την αγωγή του γιού του και μετέπειτα βασιλιά Αλέξανδρου. Υπήρξε ένας από τους πολυγραφότερους φιλοσόφους και θεωρείται ο θεμελιωτής πολλών επιστημών. Το άγαλμά του βρίσκεται τοποθετημένο στην δεξιά πλευρά της πλατείας ανάμεσα από την Λ. Νίκης και τη Μητροπόλεως.

Ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ερνέστ Εμπράρ, σχεδίασε την πλατεία, αμέσως μετά την πυρκαγιά του 1917. Σύμφωνα με τα τότε σχέδια, που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, η ονομασία της πλατείας θα έφερε το όνομα του στρατηλάτη Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μια πύλη στα πρότυπα Ευρωπαϊκών πόλεων (Παρίσι, Βερολίνο, Βαρκελώνη) στην αρχή της πλατείας, ένα σιντριβάνι και ένα μεγάλο άγαλμα του Αλέξανδρου θα ολοκλήρωναν την εικόνα. Πάνω από την Εγνατία θα χτιζόταν το Δικαστικό Μέγαρο. Με την ανακάλυψη σημαντικών αρχαιοτήτων και της αρχαίας αγοράς το σημείο, διαμορφώθηκε ως αρχαιολογικός χώρος, το Δικαστικό μέγαρο δεν έγινε ποτέ, παρόλα αυτά έμεινε η ονομασία πλατεία Δικαστηρίων. Μέχρι την μεταφορά των τερματικών σταθμών προς τον Σιδηροδρομικό Σταθμό και τα ΚΤΕΛ για την αποσυμφόρηση του κέντρου, τα λεωφορεία από τα δυτικά είχαν ως τέρμα τους την πλατεία Δικαστηρίων. Σήμερα κάποια από τα λεωφορεία των δυτικών συνοικιών συνεχίζουν να έχουν ως τερματικό σταθμό την οδό Αριστοτέλους, στο πέταλο κάτω από την Εγνατία, εκεί όπου από τα αριστερά ξεκινά η Άθωνος και από τα δεξιά το Καπάνι.

Η οριστική διαμόρφωση της Αριστοτέλους ολοκληρώθηκε το 1960, ενώ αργότερα έγινε η πεζοδρόμησή της, σχηματίζοντας μια μεγάλη πλατεία με νησίδα πρασίνου. H Πλατεία Αριστοτέλους είναι μία από τις πιο κεντρικές πλατείες της Θεσσαλονίκης και αποτελεί ένα δημοφιλές σημείο για τους τουρίστες και τους ντόπιους. Στα παλαιότερα χρόνια αποτέλεσε τον κύριο χώρο πολιτικών συγκεντρώσεων. Πλήθος κόσμου συνέρρεε από την παραλία μέχρι και την Εγνατία για να ακούσει τον Παπανδρέου, τον Μητσοτάκη και τον Καραμανλή. Η πλατεία αποτέλεσε χώρο καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, κυρίως ανοιχτών συναυλιών.

Στην αρχή της οδού Αριστοτέλους, πρωταγωνιστούν δύο εντυπωσιακά γωνιακά κτίρια, το Ολύμπιον, που χτίστηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1950 και αποτελεί σήμερα την έδρα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και σταθερό προορισμό των σινεφίλ, μιας και μένει ανοιχτό όλο το χρόνο, φιλοξενώντας φεστιβάλ, αφιερώματα και ταινίες πρώτης προβολής, και το ξενοδοχείο Ηλέκτρα Παλλάς, που χτίστηκε την δεκαετία του 1960 από τον αρχιτέκτονα Ζακ Μοσέ, ένα από τα πιο κλασικά και αγαπημένα της πόλης. Στην πλατεία, για χρόνια συνέρρεαν τα καλοκαίρια όσοι επέλεγαν τα θερινά σινεμά για την διασκέδασή τους.

Δείτε το πλήρες αφιέρωμα: Ο Δρόμος έχει την δική του Ιστορία: Αριστοτέλους

Λεωφόρος Νίκης

Γνωστή ως παραλιακή ή παλιά παραλία, η Λεωφόρος Νίκης, με ιστορία 150 χρόνων, είναι το παραλιακό μέτωπο της πόλης, που ως φυσική συνέχεια της οδού Κουντουριώτου, ξεκινάει από το λιμάνι για να καταλήξει στο τετράγωνο Λευκός Πύργος, Βασιλικό Θέατρο, ΕΜΣ και Λέσχη Αξιωματικών και το πάρκο του Ξαρχάκου εκεί που θα την διαδεχτεί η 30ης Οκτωβρίου (ημέρα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τα Γερμανικά στρατεύματα) και στη συνέχεια η λεωφόρος Μ. Αλεξάνδρου.

Πριν ονομαστεί Νίκης, αφιερωμένη στις νίκες του Ελληνικού στρατού και στην απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους και την είσοδο του στρατού έπειτα από τους Βαλκανικούς πολέμους από την αφετηρία της, ήταν γνωστή ως Λεωφόρος Μπεγιάζ Κουλέ (δρόμος του Λευκού Πύργου). Μετονομάστηκε σε λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου έως τον μεσοπόλεμο, για να γίνει η λεωφόρος της Νίκης. Η διάνοιξή της πραγματοποιήθηκε περίπου το 1870 και πάνω της περπάτησε η Στρατιά της Ανατολής, Τούρκοι, Εβραίοι, Βούλγαροι, Γερμανοί, αγωνιστές, επαναστάτες, κατακτητές. Την περπάτησαν εργάτες του λιμανιού, καροτσέρηδες, έμποροι, αχθοφόροι, καπετάνιοι, αριστοκράτες, κυρίες της υψηλής κοινωνίες, πρόσφυγες και μετανάστες. Μέχρι και σήμερα, είναι το πιο προσφιλές και οικείο σημείο για ντόπιους και ξένους. Από την λεωφόρο περνούσε και το τραμ, ιππήλατο και αργότερα ηλεκτροκίνητο.

Αρχικά ο δρόμος είχε νεοκλασικά κτίρια, πολλά από τα οποία δεν γλίτωσαν από την φονική πυρκαγιά του 1917, αλλά και αργότερα από την αντιπαροχή, που έκανε το μεγαλύτερο κακό στο κέντρο της πόλης, καταστρέφοντας αριστουργηματικά κτίρια και επαύλεις. 

Η ιστορία της έχει πολλές νίκες, αλλά και αίμα. Το 1876, μεταξύ λιμανιού και Πλατείας Ελευθερίας θα γίνει ο απαγχονισμός των υπευθύνων της σφαγής των Προξένων Γαλλίας και Γερμανίας, η σύλληψη ενός μέλους της ομάδας Βουλγάρων αναρχικών για βομβιστικές επιθέσεις, η συγκέντρωση στην πλατεία Ελευθερίας των Εβραίων πολιτών για το μαρτυρικό ταξίδι τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από εδώ θα περάσει το 1911 η πομπή του σουλτάνου Μεχμέτ Ρεσάτ Ε΄, αλλά και τα ελληνικά στρατεύματα με τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ το 1912, για να σημάνουν την απελευθέρωση της πόλης, αλλά και οι στρατιώτες της Αντάντ, καθώς και η νεκρική πομπή του Βασιλιά Γεωργίου που δολοφονήθηκε στην Θεσσαλονίκη. Από την παραλιακή οδό θα μπουν και τα Γερμανικά τεθωρακισμένα για να καταλάβουν την πόλη, αλλά και τα τμήματα του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

Η Νίκης ξεκινάει από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, ένα από τα μεγαλύτερα ελληνικά λιμάνια και ένας από τους μεγαλύτερους λιμένες της λεκάνης του Αιγαίου με συνολική ετήσια κυκλοφοριακή ικανότητα 16 εκατομμυρίων τόνων (7 εκατομμύρια τόνους ξηρού φορτίου και 9 εκατομμύρια τόνους υγρού φορτίου). Ως ελεύθερο λιμάνι, λειτουργεί ως σημαντική πύλη για την ενδοχώρα της Βαλκανικής και της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης περιέχει το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι εμπορευματοκιβωτίων στην Ελλάδα, μετά το λιμάνι του Πειραιά. Με την ανάπλαση και την αλλαγή χρήσης σε κάποιες από τις αποθήκες του, έγινε από τα πιο δημοφιλή σημεία συνάντησης όλης της πόλης.  Εντός του στεγάζονται το Μουσείο Κινηματογράφου, το Μουσείο Φωτογραφίας, το MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, η Ταινιοθήκη και οι αίθουσες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου που λειτουργούν όλο το χρόνο και στεγάζουν και τα δύο μεγάλα φεστιβάλ, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου και το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ.

Μετά το λιμάνι, ξεκινούν στην σειρά δεκάδες καφέ και εστιατόρια. Ένα από τα θρυλικότερα, το Όλυμπος Νάουσα, που άφησε εποχή, ξεκίνησε την λειτουργία του το 1927 και μέχρι το 1994, οπότε και έκλεισε, ενώ φιλοξένησε τα μεγαλύτερα ονόματα της ελληνικής πολιτικής σκηνής και όχι μόνο. Σήμερα, συνεχίζονται πυρετωδώς τα έργα αναστήλωσης και το νεοκλασικό κτίριο του Όλυμπος Νάουσα σύντομα θα λάμψει ξανά. Συνεχίζοντας την παραλιακή, συναντά κανείς παντού καφέ, κάποια καινούργια άλλα να κρατάνε δεκαετίες.

Στο τέρμα ο Λευκός Πύργος, οχυρωματικό έργο οθωμανικής κατασκευής του 15ου αιώνα (χτίστηκε πιθανόν μεταξύ 1450-70). Σήμερα θεωρείται χαρακτηριστικό μνημείο της Θεσσαλονίκης και είναι ό,τι έχει σωθεί από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης. Η σημερινή μορφή του πύργου αντικατέστησε βυζαντινή οχύρωση του 12ου αιώνα, για να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως κατάλυμα φρουράς Γενιτσάρων και ως φυλακή θανατοποινιτών. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και είναι ένα από τα πιο γνωστά κτίσματα-σύμβολα πόλεων στην Ελλάδα. Έχει έξι ορόφους, 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο.

Δείτε το πλήρες αφιέρωμα: Ο Δρόμος έχει την δική του Ιστορία: Λεωφόρος Νίκης

Πλατεία Διοικητηρίου

Η πλατεία Διοικητηρίου, γνωστή και ως “Λευκά Μάρμαρα”, κατασκευάστηκε το 1937, βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, ακριβώς απέναντι από το κτίριο του υπουργείου Μακεδονίας – Θράκης (Διοικητήριο), και ο χώρος αποτέλεσε στέκι συνάντησης για νέους και αθλητές.

Είναι μια από τις 11 πλατείες που σχεδιάστηκαν μετά το 1917 με συγκεκριμένο οργανωτικό ρόλο στο δίκτυο των πολεοδομικών χαράξεων της πόλης. Συνιστά εστιακό σημείο από το οποίο ξεκινούν ακτινωτά 10 δρόμοι. Η διαμόρφωση της πλατείας με τη μορφή που είχε ως την έναρξη του ανασκαφικού έργου ανάγεται στη δεύτερη μεσοπολεμική δεκαετία. Αποτέλεσε την μοναδική αρχιτεκτονημένη πλατεία της Θεσσαλονίκης σε επίπεδο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και με τη μνημειακή μορφή της εισήγαγε στην πόλη την ιταλική εκδοχή του Art Deco.

Στο βιβλίο του Β. Κολώνα, «Θεσσαλονίκη 1912-2012: Η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας» (University Studio Press), αναφέρεται ότι επί δημαρχίας Χαρίσιου Βαμβακά, 1931, τα παραπήγματα που υπήρχαν μπροστά στο Διοικητήριο κατεδαφίζονται με σκοπό τη δημιουργία μιας μεγάλης πλατείας. Τον Απρίλιο του 1931 ανακοινώνεται η πρόθεση του δήμου για προκήρυξη διαγωνισμού για την διαμόρφωση της πλατείας. 4 μήνες αργότερα το Γραφείο Σχεδίου Πόλεως αναγγέλλει τον διαγωνισμό “μετά ορίου μειοδοτικής δημοπρασίας” για την κατασκευή και διαρρύθμιση της Πλατείας. Την κατασκευή της Πλατείας που άρχισε τον Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς ανέλαβε το Τεχνικό Γραφείο των Αφών Κύρου, πολιτικών μηχανικών με σπουδές στην Γαλλία.

Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 αποφασίστηκε να κατασκευαστεί υπόγειο πάρκινγκ αλλά η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σπουδαία ευρήματα στην Πλατεία Διοικητηρίου. Πρόκειται για το αρχαίο διοικητικό κέντρο της πόλης με δημόσια κτίρια, πλατείες και δρόμους. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν τα ερείπια μεγάλου ρωμαϊκού οικοδομήματος (1 ος αι. π.Χ.) με περιστύλιο και τοιχογραφίες, θεμελιωμένου πάνω σε παλαιότερα ελληνιστικά κτίρια (τέλη 4 ου αι. π.Χ., με αξιόλογα κινητά ευρήματα). Από τότε οι όποιες προσπάθειες για ανάπλαση “πάγωσαν”.

Δείτε περισσότερα: Πλατεία Διοικητηρίου: Νεκρή πλατεία μέχρι πότε;

Πλατεία Διοικητηρίου: Μια ανοιχτή πληγή στην καρδιά της Θεσσαλονίκης