Γιατί όλοι νοσταλγούν τα 90’s, ακόμα κι αυτοί που δεν τα έζησαν

2024. Ζούμε την τεχνολογική εξέλιξη στο έπακρο. Τεχνητή νοημοσύνη, διαδίκτυο – παντοπωλείο, κοινωνία της πληροφορίας αλλά κυρίως κοινωνία της εικόνας. Ο δυτικός τρόπος σκέψης έχει καταφέρει αναμφισβήτητα πάρα πολλά, έχει καταφέρει να εφαρμόζει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, ακόμα κι αν συζητάμε για κάποια πράγματα που μας ανησυχούν (βλ. άνοδο ακροδεξιάς και Ευρωεκλογές 2024, πολέμους κ.ό.κ.).

Παρόλα αυτά, μιλώντας για την καθημερινότητα, όλα είναι διαφορετικά. Για άλλους σχεδόν δυστοπικά, για άλλους φουτουριστικά. Παρόλα αυτά, ο άνθρωπος είναι και παραμένει να είναι ένα νοσταλγικό ον. Λένε ότι η νοσταλγία έγκειται στο τι νιώθαμε τη στιγμή που γινόταν κάτι και όχι απαραίτητα στη στιγμή καθαυτή. Και όντως, βγάζει νόημα. Γιατί, μπορεί στο παρελθόν τα πράγματα να μην ήταν τέλεια- και σίγουρα ούτε και τώρα- αλλά, όπως και να ‘χει, το νοσταλγούμε.

Είναι η διείσδυση του ίντερνετ σε κάθε στιγμή, είναι το γεγονός ότι πια η πραγματικότητα είναι άνθρωποι μπροστά από μια οθόνη; Είναι οι ταχύτατοι ρυθμοί, οι κρίσεις (οικονομικές, κοινωνικές); Ό, τι κι αν είναι, η νοσταλγία διέπει την ανθρώπινη ύπαρξη και την κοινωνία. “Εμείς παλιά ό, τι θέλαμε το λέγαμε, φλερτάραμε, τσακωνόμασταν”, η κοινωνία παλιά ήταν πιο απλή, δεν υπήρχαν τόσα προβλήματα”. Κάπου εδώ να αποσαφηνίσουμε ότι υπήρχαν, απλά η κοινωνική συνοχή επέβαλε να μη συζητούνται όλα, θες η ιεραρχία, θες ο “σεβασμός”, θες η ντροπή;

Αυτό όμως που είναι αρκετά οξύμωρο και περίεργο, είναι η νοσταλγία μιας γενιάς που δεν έζησε κάποια πράγματα. Τι σημαίνει αυτό; Αν βγεις μια βόλτα έξω, θα δεις πολλά παιδιά 20 χρονών ντυμένα με έναν τρόπο μιας εποχής που δεν έζησαν. Θα φορούν ακουστικά τελευταίας τεχνολογίας, αλλά η μουσική δε θα είναι τωρινή, θα είναι μιας παλιότερης εποχής. Θα ακούσεις νέους να συζητούν για το πόσο απλό ήταν το φλερτ σε μια εποχή που, δεν έζησαν. Σειρές, ταινίες, που βγήκαν όταν ήταν αγέννητοι.

Σήμερα, λοιπόν, συζητάμε για 90′ s, την περίφημη δεκαετία του ’90 που έμελλε να χαραχτεί ανεξίτηλη στη μνήμη όσων την έζησαν. Και να θεωρείται μια ουτοπία για αυτούς που δεν την έζησαν. Τι παίζει με τα 90’s και είναι τόσο ελκυστικά;

Ε, δεν είναι όπως παλιά…

Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πολιτικοοικονομικά, τα 90’s δεν ήταν και η καλύτερη περίοδος εγχώρια. Ένας βαθύς δικομματισμός στο ελληνικό γίγνεσθαι, με ΝΔ και ΠΑΣΟΚ να παίζουν μπάλα μόνοι τους. Ρουσφέτια, διορισμοί της πλάκας, το Δημόσιο εφικτό για όλους (όπα κάτσε, μήπως τελικά ήταν καλά;). Σε παγκόσμιο επίπεδο, πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, μετατόπιση δεξιά, αύξηση ακροδεξιού στοιχείου, περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες. Από την άλλη, με την πτώση της Ένωσης μιλάμε και για το τέλος του Ψυχρού Πολέμου- τουλάχιστον με τους όρους που ήταν τότε- για ειρήνη, για χειραφέτηση.

Όπως και να ‘χει, κάπως έτσι μπαίνουμε στα 90’s. Την εποχή που έχει ίσως αγιοποιηθεί, την εποχή που με 1000 δραχμές έπαιρνες φαΐ, ποτό και είχες και ρέστα. Η Ελλάδα, βέβαια, είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, αφού γενικότερα οι ρυθμοί ανάπτυξης πάντα ήταν περίεργη, πάντα τρέχαμε να προλάβουμε τις εξελίξεις και συνέβαιναν πράγματα που δεν είχαν ωριμάσει, αλλά έπρεπε να γίνουν.

Τέλος πάντων, σήμερα δεν συζητάμε πολιτικά. Το θέμα είναι ότι, ό, τι έγινε τα 90’s, έχει άλλο νόημα για όλους. Μερικά από αυτά που ακούμε: Η παγκόσμια επιτυχία ενός καλλιτέχνη είχε μεγαλύτερη αξία, οι σειρές τότε είχαν αισθητική, κανείς δεν μπορεί να φτάσει τα supermodels των 90’s, οι ποδοσφαιριστές έπαιζαν με ψυχή, με άλλα κριτήρια, ο κόσμος φλέρταρε, όλα είχαν χαρακτήρα και, προ πάντων, δεν ήταν όλοι στις οθόνες.

Πράγματι, οι επιτυχίες του τότε τείνουν να μνημονεύονται διαφορετικά από αυτές του τώρα. Κάπως σαν να νιώθουμε ότι τώρα, όλα είναι πιο εύκολα, έυκολα κάνεις επιτυχία, γίνεσαι viral, trend με ένα κλικ ο Νεοζηλανδός ακούει ρεμπέτικο. Τότε ήταν αλλιώς.

Οι σειρές, τα “Φιλαράκια” και οι ταινίες

Για όποια σειρά και να μιλήσεις σήμερα “ε, δεν είναι και σαν τα “Φιλαράκια”. Δεν το κρίνω, συχνά είμαι αυτός ο τύπος. Μια σειρά που έμελλε να σημαδεύσει την παγκόσμια κουλτούρα, με επιρροή από το πώς αντιλαμβανόμαστε την φιλία, τις ανθρώπινες σχέσεις, την μόδα. Ποιος δε θέλει μια φιλία σαν αυτή του Τζόι και του Τσάντλερ, μια σχέση σαν του Ρος και της Ρέιτσελ, μια φίλη σαν την Φοίμπι, μια οικοδέσπινα σαν την Μόνικα; Η επιτυχία στα “Φιλαράκια” έγκειται στο γεγονός ότι εστίασε στις ανθρώπινες σχέσεις, σε μια παρέα πολύ διαφορετική, αλλά τόσο αγαπημένη. Το στυλ της Ρέιτσελ επηρεάζει μέχρι και σήμερα τις στυλιστικές επιλογές, το no bra στυλ μένει αξιοθαύμαστο σε πολλούς για “εκείνη την εποχή”. Υιοθεσία, παρένθετη μητρότητα, εξωσωματική. Κι άλλα τόσα, που κατατάσσουν τα “Φιλαράκια” σε μια σειρά που αποτυπώνει έντονα το τότε αλλά ταυτόχρονα είναι “μπροστά από την εποχή του”.

Στην Ελλάδα, Απαράδεκτοι, Τρεις Χάριτες, Δυο Ξένοι, Εγκλήματα. Σειρές που μνημονεύονται μέχρι σήμερα, με εκατοντάδες χιλιάδες προβολές στο YouTube. Κάθε μεσημέρι, εν έτει 2024, ο Έλληνας θα δει Κωνσταντίνου κι Ελένης. Είναι τρομερό πως αυτές οι σειρές έχουν επιβιώσει τόσα χρόνια και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία.

Στη μεγάλη οθόνη, Fight Club, Τιτανικός, Pretty Woman. Αναρίθμητες ταινίες, σταρ του σινεμά με διαχρονική αξία. Και όχι μόνο αυτό. Πόσες ταινίες του σήμερα αποτελούν σίκουελ των τότε ταινιών; Πόσες ταινίες και σειρές ξαναζωντάνεψαν στις οθόνες από τότε; Αλλά δεν είχαν την ίδια επιτυχία. Πόσες σειρές και ταινίες γυρίζονται και εκτυλίσσονται στην τότε εποχή; Υπήρχε κάτι χαρακτηριστικό στο τότε.

Η μουσική, το Hip Hop, το Grunge και τα ελληνικά 90’s party του σήμερα

Αν ανοίξουμε σήμερα το ραδιόφωνο, πέραν των εμπορικών επιτυχιών που σχεδόν επιβεβλημένα ακούγονται- άλλες οι συνεργασίες του σήμερα, υποχρεωτικά playlists και όχι επιλογή των ραδιοφωνικών παραγωγών- σίγουρα κάποια στιγμή θα πέσουμε σε κάποιο κομμάτι των 90’s. Τότε που ο Φοίβος και η Βανδή μεσουρανούσαν, τότε που το “γλέντι” ήταν ο ήχος. Τότε που η ροκ μουσική έχει χώρο στην ελληνική μουσική, Ξυλινά Σπαθιά, Τρύπες έχουν σημαντικό κοινό.

Σήμερα, ψάχνοντας πάρτυ στην πόλη, πολύ συχνά θα δούμε το Greek 90’s party, εκεί που η διασκέδαση είναι πιο έντονη από οτιδήποτε. Βίσση, Βανδή, Λεμπέσης, Αλκαίος, Γαρμπή συναντιούνται στα ηχεία και ο κόσμος παραληρεί. Μια γενιά που δεν έχει ζήσει αυτή τη δεκαετία κι αυτούς τους καλλιτέχνες, τους ακούει τρελά. Παρτάρει, ξεδίνει, χορεύει σαν να μην την νοιάζει τίποτα. Cult ή vintage;

Μια διαφορετικότητα ανθίζει. Στις αρχές του ’90 βγαίνει ένα παιδί με ξανθά μαλλιά, βουτηγμένο στα ναρκωτικά και στην αυτοκαταστροφικότητα, με ένα πολύ ιδιαίτερο ταλέντο και σαρώνει τα πάντα. Συστήνει στο μαζικό κοινό την grunge, την κάνει mainstream σε βαθμό που τον αποστρέφει. Ο Kurt Cobain και οι Nirvana δεν έκαναν απλά μουσική. Άλλαξαν τον χάρτη των μουσικών πραγμάτων. Αν πατήσεις aestetic στο Pinterest, λογικά η πρώτη φωτογραφία θα είναι ο Kurt Cobain. Και όλο αυτό, έμοιαζε αβίαστο για αυτόν τον άνθρωπο. Δεν πάσχισε να απασχολήσει, απλά το έκανε.

Στα υπερσύγχρονα ασύρματα ακουστικά, η μουσική που παίζει είναι συχνά 90’s. Μια άλλη κουλτούρα που εκτοξεύθηκε τότε; Η χιπ χοπ. Μπορεί να είχε γνωρίσει μεγάλη επιτυχία από τα 80’s, αλλά παρέμενε ακόμα underground μουσική. Στα 90’s, η χιπ χοπ βγαίνει από το υπόγειο και συστήνεται στο μαζικό κοινό. Tupac, Snoop Dogg, Eminem γίνονται ανάρπαστοι, τόσο για τον τρόπο ζωής όσο και για τη μουσική τους. “Κανείς δε μπορεί να φτάσει αυτό που έκαναν αυτοί” ακούμε σε κάθε κουβέντα. Και, μεταξύ μας, ισχύει και λίγο.

Η μόδα και τα supermodels

Το streetsyle είναι εδώ. Σε αντίθεση με την υψηλή ραπτική στις πασαρέλες, ο παλμός της δεκαετίας είναι ο “δρόμος”. Brands που κυριαρχούν και σήμερα, με μια αισθητική δρόμου είναι σχεδόν συνώνυμες λέξεις με τα 90’s. Για την ποπ κουλτούρα και τη μουσική, τα 90’s αποτέλεσαν μια δεκαετία ιδιαίτερα πρόσφορη. Τα τζιν μπαίνουν έντονα στο παιχνίδι, το grunge επέρχεται στη μόδα, η Britney Spears αποτελεί ίνδαλμα ντυσίματος, το pop star look γίνεται guitly pleasure. Μια απλότητα αλλά και εκρήξεις glam. To hip-hop look έχει επίσης απήχηση. Τα 90’s jeans αποτελούν και κατηγορία τζιν στα fast fashion καταστήματα, ενώ το thrift έχει εκτοξευθεί.

Όλοι ψάχνουν το παλιό, το ξεχωριστό. Φούτερ, πουλόβερ με αισθητική 90’s. Γυαλιά ηλίου βγαλμένα από 90’s. “Ήταν αλλιώς η μόδα τότε, είχε χαρακτήρα”. Εν τω μεταξύ, η πραγματικότητα είναι ότι τότε η μόδα ήταν πιο ακανόνιστη.

Μια από τις αγαπημένες κατηγορίες νοσταλγίας των 90’s. Supermodels. Naomi Campbell, Linda Evnagelista, Kate Moss, Tyra Banks, Claudia Schiffer, Heidi Klum, Cindy Crawford, Christy Turlington και, στα late 90’s, η εμφάνιση της Gisele. Δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος που να ξέρω ή να έχω δει στα social media που να βρίσκει υπεροχή στα σημερινά μοντέλα σε σχέση με του τότε. Οι κυρίες που προαναφέρθηκαν αντιπροσώπευαν κάτι παραπάνω από ένα καλό περπάτημα, τέλειες αναλογίες και πρόσωπο. Αποτέλεσαν ρεύμα για την εποχή, ήταν εκκεντρικές, έδειχναν να είναι το κέντρο του κόσμου. “Βρες μου μια να περπατάει σαν την Naomi”, “δεν υπάρχει άλλη σαν την Gisele” κ.ά. είναι μερικά από αυτά που ακούμε συχνά σε τέτοιες συζητήσεις. Πάλι, οι φιγούρες των 90’s δείχνουν να είναι παραπάνω ανθεκτικές στον χρόνο.

Η τελευταία ευδιάκριτη δεκαετία

Παραπάνω αναλύσαμε πράγματα που “φωνάζουν” δεκαετία του ’90. Αυτός είναι και ο λόγος που έχουν τόση σημασία τα 90’s. Είναι μια περίοδος, μια δεκαετία εύκολα διακριτή στην ιστορία. Και, ορθότερα, η τελευταία τέτοια δεκαετία. Οι τάσεις, τα ρεύματα, η μουσική, τα πάντα αποτελούν συστατικά κομμάτια που διακρίνουν αυτήν την δεκαετία, κάτι που είναι πιο δύσκολο στα μεταγενέστερα χρόνια. Τα άλματα που σημείωσε η τεχνολογία, έχουν δημιουργήσει μια 20ετία που τα χαρακτηριστικά είναι πολύ ίδια. Τουλάχιστον πολιτισμικά.

Έτσι την χαρακτηρίζει και ο Chuck Klosterman στο νέο βιβλίο του που φέρει τον τίτλο, απαλλαγμένο από φραστικά τεχνάσματα, “The Nineties: A Book”. Στο βιβλίο τονίζεται ακριβώς αυτό, ότι δηλαδή η δεκαετία του ’90 είναι σημαντική και μόνο για το γεγονός ότι ήταν η τελευταία που μπορούμε να την αντιληφθούμε ως τέτοια, κάτι που είναι δύσκολο να κάνουμε αντιστοίχως για τις δύο δεκαετίες του εικοστού πρώτου αιώνα που βρίσκονται συγκεχυμένες στο μυαλό μας, ανακατεμένες σε μια θολούρα και σε μια ταραχή: «Είναι η τελευταία εποχή που μπορούσαμε να τεμαχίζουμε την πίτα της Ιστορίας σε ευκολοχώνευτα δεκαετή κομμάτια… Η τελευταία περίοδος στην αμερικανική ιστορία που η προσωπική και η πολιτική ανάμειξη ακόμα ήταν προαιρετική, το τέλος μιας εποχής που φαινόταν να ελέγχουμε εμείς την τεχνολογία και όχι το αντίστροφο…».

Άρα, μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, τι νοσταλγούν όσοι έζησαν τα 90’s και τι ονειρεύονται όσοι δεν τα έζησαν; Έχει τελικά να κάνει με την αίσθηση ότι πια, δεν είμαστε χρήστες της τεχνολογίας αλλά υπόδουλοι αυτής; Άραγε, αν ψάχνουμε έναν κόσμο χωρίς ίντερνετ, τότε γιατί τείνουμε να μεταφέρουμε αυτόν που υπάρχει, μέσα σε αυτό; Και, τελικά, ρομαντικοποιούμε τα 90’s και αγνοούμε τα στραβά τους μήπως;