Ανδρικές ομοερωτικές σχέσεις στην μεταπολεμική Ελλάδα

Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψηφίδες το νέο βιβλίο του καθηγητή Κώστα Γιαννακόπουλου που βασίζεται στις μακροχρόνιες εθνογραφικές και αρχειακές έρευνες του για τις ανδρικές (ομο)σεξουαλικότητες στην ελληνική κοινωνία τις δεκαετίες 1950-1970.

Το νέο βιβλίο του Κώστα Γιαννακόπουλου μέσα από την έρευνα του αφήνει μια πλούσια παρακαταθήκη για την ερωτική συμπεριφορά των δεκαετιών 1950 – 1970, επιπρόσθετα όμως αναλύει και εξηγεί πως οι συνθήκες και συγκυρίες στην Ελλάδα, στην επαρχία και τις μεγάλες πόλεις, ήταν αυτές που γέννησαν έναν τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που με τα χρόνια μετεξελίχθηκε σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα ως φεμινιστικό και ΛΟΑΤΚΙ κίνημα.

Πιάνει το νήμα από την εποχή που το φύλο και οι ερωτικές συμπεριφορές δεν νοούνταν με τον τρόπο που έχουμε συνηθίσει σήμερα.

Ως νεαρός έζησα το μεταίχμιο αυτής της αλλαγής. Ως τα τέλη του 1990 μια πολύ μικρή μερίδα ανθρώπων που επιβίωνε με τους κανόνες μιας άλλης εποχής ερχόταν σε κόντρα με την γέννηση του ΛΟΑΤΚΙ κινήματος στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

Τα βράδια στα στενά του Βαρδαρίου, ανάμεσα στις πιάτσες, τα μπουρδέλα και τα κέντρα διασκέδασης επικρατούσε ακόμα η αντίληψη πως ο σεξουαλικός διαχωρισμός δεν ήταν ζήτημα φύλου αλλά νοούνταν ως μια συνεύρεση ανάμεσα σε άντρα και θηλυκότητες (γυναίκες, τράνς γυναίκες, αδελφές) που ήταν πρόθυμες να αναλάβουν τον παθητικό ρόλο για να ικανοποιήσουν το ενεργητικό αρσενικό. Όπως αναφέρει και ο συγγραφέας : «στη μεταπολεμική ελληνική κοινωνία η σύγχρονη δυτική διάκριση ομοφυλοφιλίας/ ετεροφυλοφιλίας δεν αποτελούσε την κυρίαρχη λαϊκή, καθημερινή αντίληψη.

Αντί μιας μειονοτικής ομοφυλοφιλίας υπήρχε μια διάχυτη ομοσεξουαλικότητα στην οποία συμμετείχαν πολλοί «κανονικοί», «συνηθισμένοι» άνδρες. Η συμμετοχή αυτή δεν περιοριζόταν σε εφήμερες σεξουαλικές επαφές αλλά επεκτεινόταν και σε σχέσεις αγάπης και πάθους. Ωστόσο, οι σχέσεις αυτές δεν έμοιαζαν με εκείνες του σύγχρονου ζευγαριού και συχνά συγκροτούνταν στην καρδιά του ετερόφυλου γάμου και συγγένειας καθώς και της ανδρικής ομοκοινωνικότητας».

Τα κυρίαρχα αρσενικά δεν είχαν πρόβλημα να αναφέρουν στις παρέες για τις πολλαπλές ερωτικές τους εμπειρίες με γυναίκες, άντρες και τράνς χωρίς να στιγματίζονται ως ομοφυλόφιλοι ή να χάνουν την «γνήσια αντρική» τους ταυτότητα.

Η λογική αυτή ήταν γέννημα ενός τρόπου σκέψης που ήθελε τον άντρα κυνηγό που έπρεπε να εκτονώσει τις ορμές του με κάθε τρόπο αρκεί να είναι ο ενεργητικός.

Μέχρι το 1990 κυρίως στην επαρχία οι προγαμιαίες σχέσεις μεταξύ ενός ετερόφυλου ζευγαριού δεν ήταν ο κανόνας. Το σεξ θα προέκυπτε σε μια πιο μακροχρόνια σχέση η μετά από έναν αρραβώνα, μια σύμβαση που επισημοποιεί την ένωση αυτή.

Οι στρέιτ άντρες ως μοναχικοί κυνηγοί ή αφού αφήναν όπως μας έλεγαν την γκόμενα στο σπίτι, περνούσαν από πιάτσες και στέκια για να «ψωνίσουν καμιά αδελφή να φύγουν τα χοντρά». Δεν είχε ιδιαίτερη σημασία το φύλο όσο η εκτόνωση.

Υπήρξα μια από τις αδελφές που έζησα τις τελευταίες ημέρες αυτής της συνθήκης που έχει προ πολλού πεθάνει και ανασταίνεται πρόσκαιρα με την έλευση του κύματος μεταναστών και προσφύγων που οι συνθήκες τους «αναγκάζουν» όπως λένε να στραφούν σε ομόφυλο σεξ είτε απουσία γυναικών, είτε επειδή η κοινωνία τους βλέπει με επιφυλακτικότητα, είτε ως μέσο επιβίωσης κάνοντας σεξ επι πληρωμή. Η κατά συνθήκη ομοφυλοφιλία επιβιώνει ελάχιστα σε σχέση με το παρελθόν και σε κλειστές δομές όπως το στρατό και την φυλακή έναν κόσμο όπου υπάρχουν μόνο άντρες με το στρατό να μην είναι αυτό που ήταν κάποτε είτε ως προς τον εγκλεισμό είτε ως προς την διάρκεια.

Παράλληλα στα μέσα του 1990 το φεμινιστικό και ΛΟΑΤΚΙ κίνημα που ξεκινούσαν να γιγαντώνονται καλούσαν σε αλλαγές. Κάποιοι αντιστάθηκαν σθεναρά με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις δηλώσεις του Ντίνου Χριστιανόπουλου και του συγγραφέα Κώστα Ταχτσή πως ένα κίνημα των ΛΟΑΤΚΙ θα οδηγούσε στον στιγματισμό των στρέιτ αντρών που πάνε με αδελφές και την αποχή τους από τα στέκια και τις πιάτσες.

Το κίνημα επέμενε στην προβολή του πρότυπου του αρρενωπού αλλά παρ όλα αυτά ομοφυλόφιλου άντρα. Η μια πλευρά υποστήριζε πως ο στρέητ που πάει με άντρες παραμένει ετεροφυλόφιλος η άλλη πλευρά επέμενε στην ορατότητα και την προώθηση της ιδέας πως μπορεί να είναι κανείς και αρρενωπός και ομοφυλόφιλος.

Ο μεγάλος χαμένος σε αυτή τη μάχη ήταν οι θηλυκότητες – ο θηλυπρεπής – που δαιμονοποιημένος από ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας έγινε τώρα και στόχος απαξίωσης και εχθρότητας και από το ίδιο το νεοσύστατο ΛΟΑΤΚΙ κίνημα που επέμενε σε μια εικόνα συμβατή με τα ετεροφυλοφιλικά πρότυπα απαξιώνοντας οποιαδήποτε μη αρρενωπή συμπεριφορά και απορρίπτοντας την. Ως πρωταγωνιστής της μεγάλης αυτής αλλαγής παλινδρόμησα ανάμεσα σε δύο κόσμους με την ταυτότητα, την εμφάνιση, το φύλο και την σεξουαλικότητα μου να αμφισβητούνται από παντού.

Από τότε έχουν χυθεί τόνοι μελάνι, έχουν γίνει έρευνες, μελέτες αλλά και η ίδια η κοινωνία άλλαξε κατευθύνσεις. Φτάσαμε στο σημείο να μπορούμε να διαχωρίσουμε και να κατανοήσουμε την διαφορά της έννοιας βιολογικό φύλο, ταυτότητα φύλου, έκφραση φύλου και ερωτικός προσανατολισμός. Παρ’όλα αυτά η θηλυκότητα έναντι της αρρενωπότητας παραμένει και σήμερα η περισσότερο στιγματισμένη ταυτότητα έναντι των άλλων.

Παρά τα βήματα της κοινωνίας και της κοινότητας ο εκφοβισμός η λεκτική και σωματική βία όχι απλά δεν έπαψαν αλλά εντείνονται σε μια ανάγκη διαχωρισμού ρόλων και ταυτοτήτων που σε μεγάλο βαθμό έχουν δώσει χώρο για να αναπτυχθεί μια αρένα διαμάχης και ανθρωποφαγίας στην πλάτη των ΛΟΑΤΚΙ που χρησιμοποιούνται ως ανάχωμα και ως δικαιολογία για μια κοινωνία που παρακμάζει και ψάχνει θύματα, αιτίες και αποποίηση ευθυνών.

Το βιβλίο αναλύει θεωρίες, εξετάζει περιπτώσεις από το αστυνομικό δελτίο, αναβιώνει διαμάχες δηλώσεις και συμπεριφορές. Κυρίως δίνει μια εξήγηση και ιστορική συνέχεια για κάτι που σε πολλούς μπορεί να φαντάζει αποκομμένο και ξεχωριστό. Τα κινήματα δεν φύτρωσαν υπήρξαν το αποτέλεσμα μιας ιστορικής συνθήκης που προϋπήρχε. Οι ιστορικές μαρτυρίες και η έρευνα είναι μοναδικές και έχουν μεγάλη αξία ως καταγραφές ενός κόσμου που χάθηκε για πάντα.