Περί της ομοιομορφίας των κτιρίων στη Θεσσαλονίκη σήμερα

Λέξεις: Δημήτρης Σιμώνης 

Διάβασα σχετικά το άρθρο του κ. Αντώνιο Παντέλη. «Παγκόσμια ημέρα αρχιτεκτονικής – Το ανεξίτηλο στίγμα της Θεσσαλονίκης Πέντε αρχιτέκτονες της Θεσσαλονίκης μιλούν στην Parallaxi για την ομοιομορφία των κτισμάτων στις μέρες μας και την τόλμη που χρειάζεται για νέα τοπόσημα στη πόλη».

Κατ’ αρχήν να του συγχαρώ για το καίριο ερώτημα του στους καλεσμένους του, συναδέλφους αρχιτέκτονες. Οι απαντήσεις τους όμως μου δημιούργησαν πολλά ερωτήματα όπως : το πώς, το γιατί, και πως επιλέγονται πάντα «συγκεκριμένοι» να μιλούν για την πόλη για ζητήματα της «Αρχιτεκτονικής και της Πολεοδομίας» της.

Επειδή θεωρώ:

1. Την Αρχιτεκτονική και την Πολεοδομία ως «ΜΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ».

2. Ότι η πλήρης αποτυχία της εφαρμογής της σχέσης αυτής κάθε πολεοδομικού σχεδιασμού στην χώρα έως τώρα από τον Ν. 1337 /83 έως σήμερα συνέβαλε σημαντικά σε αυτό.

3. Επειδή δεν πιστεύω ότι ο νέος σχεδιασμός με τα «ΕΙΔΙΚΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ (Ε.Χ.Σ, Τ.Χ.Σ)» δεν θα συμβάλουν σε τίποτα πραγματικά.

4. Επειδή οι συνεχείς παλινδρομήσεις «μια μπρος και μια πίσω» σχετικά με τον Ν.Ο.Κ. 2005 (Νέος Οικοδομικός Κανονισμός) και όπως τον διαχειριστήκαμε από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, από εμάς ως μηχανικούς, από τους εργολάβους της αντιπαροχής και του δημοσίου συμφέροντος. Και επειδή ακόμη εκκρεμεί ο νέος Ν.Ο.Κ. ΤΩΝ 20 Άρθρων …

5. Επειδή η αποτυχία κάθε κατασκευής οφείλεται κυρίως: στη μη ανάγνωση του αντικείμενου και στην πλημμελή επίλυση του θέματος του από τον μελετητή (συνήθως δεν είναι αρχιτέκτονες αλλά πολιτικοί μηχανικοί, τεχνολόγοι μηχανικοί κ.α.) στην μη πλήρη μελέτη, και στην μη άρτια κατασκευή της, λόγω της σχέσης κόστους – κέρδους κ.λπ.

6. Επειδή η «αντιγραφή» κτιρίων και μελετών σχεδιασμού ιδιωτικού ή δημοσίου ενδιαφέροντος είναι πλέον δεδομένη «ως μέθοδος σχεδιασμού από τα «γειτονικά κτίρια» ή και το διαδίκτυο από πολλούς που θεωρούνται αυτοί ως «γεννήτορες» ενός κτιρίου η ενός εξωτερικού χώρου (αναπλάσεις δημοσίου χώρου) ή εσωτερικού χώρου (αρχιτέκτονες – διακοσμητές). Η αντιγραφή αυτή σήμερα ως παγκόσμιο φαινόμενο και όχι η «αυθεντική αρχιτεκτονική» της κάθε χώρας και του καθενός πραγματικού αρχιτέκτονα και όχι των αναρμοδίων είναι το πρόβλημα. Δεν είναι τα ακριβά υλικά επένδυσης των όψεων ενός κτιρίου που θα διαφοροποιήσουν την ταυτότητα του αλλά η τυπολογία του και η «καθαρή» αρχιτεκτονική του. Στην χώρα μας δε είναι ιδιαίτερο πρόβλημα γιατί δεν αποκτήσαμε ποτέ μια πραγματική «ΕΓΧΩΡΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ» που να αναγνωρίζεται από κάθε επισκέπτη της και η σχετική εξέλιξη της με την πολιτιστική και αρχιτεκτονική μας ταυτότητα. Παρά τις προσπάθειες μερικών όπως π.χ. του Άρη Κωνσταντινίδη που σπούδασε στην Βιέννη και είχε καθηγητή τον Adolf Loos (“Ornament and Crime” 1908, – Parole nel vuoto, 1972).

Επομένως, ο κάθε αρχιτέκτονας πρέπει να αναγνωρίζεται από την δική του “ομοιομορφία” και τις αρχές της σύνθεσης του δικού του έργου και όχι από τις αντιγραφές άλλων και απομιμήσεις τους. Ο αρχιτέκτονας που σε κάθε μελέτη ενός έργου διαφοροποιείται από τις αρχές του ανεξάρτητα από τις συνθήκες παραγωγής του έργου του δεν είναι πραγματικός αρχιτέκτονας. Η αρχιτεκτονική επιφανών και δάσκαλων της το επιβεβαιώνει (Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, Ludwig Mies van der Rohe, Carlo Scarpa, Aldo Rossi κ.α.. 4

Δεν χρειάζεται η αγγλική ορολογία λέξεων για να στηρίξουμε μια αρχιτεκτονική προσέγγιση ενός έργου στην χώρα μας. Η ελληνική γλώσσα και η ορολογία της για όλες τις τέχνες και τις επιστήμες – για όσους την ξέρουν – είναι η αφετηρία ειδικά για την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία από τον Αριστοτέλη τον Σταγειρήτη και τον Ιππόδαμο τον Μιλήσιο. Δυστυχώς την πουλήσαμε και χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Και τώρα αντιγράφουμε ξένες αξίες, λέξεις και αρχές. Στην Θεσσαλονίκη δυστυχώς η αρχιτεκτονική και πολεοδομική της φυσιογνωμία παραμένει ένα πρόβλημα προς επίλυση. Δυστυχώς κοιτάμε μόνο το μέτωπο της – πάντα από την θάλασσα – και σε αυτό γίνονται κυρίως όλες οι επεμβάσεις έως τώρα. Στο εσωτερικό της – ενδοχώρα (hinterland) – τι γίνεται; Τίποτα απολύτως και με καμία συνεργασία διαδημοτικών προγραμμάτων για την αλλαγή της αστικής εικονογραφίας του συνολικού πολεοδομικού συγκροτήματος της. (*).

Και επειδή αναφέρεται τακτικά από πολλούς η έννοια της λέξης «ΤΟΠΟΣΗΜΟ» να θυμίσω ότι αναφέρθηκε πρώτα από τον καθηγητή μου Aldo Rossi στο βιβλίο του: «Architetura della citta, (1969)»: Η πόλη περιγράφεται στην πραγματικότητα ως ένας οργανισμός αρχιτεκτονικών γεγονότων (ή μεμονωμένων αρχιτεκτονικών μονάδων) με τον θεμελιώδη ρόλο να αποτελεί τη «σταθερή σκηνή στο θέατρο της ανθρώπινης ζωής» με το «fatto urbano» δηλ. το κτίριο ως «αστικό γεγονός», ως «αστικός συντελεστής» που καθορίζει και χαρακτηρίζει μια πόλη και κυρίως ως συλλογικό κτίριο.

Επομένως στην Θεσσαλονίκη π.χ. ένα τέτοιο κτίριο που τελεί αυτές τις προϋποθέσεις είναι η Ροτόντα ως σημείο αναφοράς και ως δημόσιο κτίριο. Τα διάφορα κτίρια πολλαπλών χρήσεων γραφείων ή κατοικίας κ.λπ. που εμφανίζονται σήμερα δυτικά η ανατολικά της πόλης δεν μπορούν να χαρακτηριστούν «τοπόσημα» γιατί θυμίζουν κάτι από το … «διαδίκτυο» που δυστυχώς είναι και η μονή πηγή γνώσεων των φοιτητών των περισσότερων αρχιτεκτονικών σχολών της χώρας με εξαίρεση ίσως, αυτήν του Ε.Μ.Π. Ενδεχομένως εκεί να διδάσκεται ακόμη το βιβλίο του Παναγιώτη Μιχελή: «Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΤΕΧΝΗ, 1940». Ίσως το μοναδικό βιβλίο Έλληνα αρχιτέκτονα που είναι απαραίτητο – κατά την γνώμη μου – που πρέπει να διδάσκεται και σήμερα.

Επίσης, ο συνάδελφος Τάσης Παπαϊωάννου – μέλους του Ε.Μ.Π. – πρόσφατα στο άρθρο του «Η αρχιτεκτονική της ακατάσχετης επιδειξιμανίας, 2024» επισήμανε τα προβλήματα της σημερινής ελληνικής παραγωγής της αρχιτεκτονικής και με την αναφορά του στην ρήση του Άρη Κωνσταντινίδη: «Πες μου ποιος είσαι να σου πω πώς κτίζεις».

(*) Το 1996 και εν όψει του «Ο.Π.Π.Ε, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997» – στο Δ. Σ. του – πρότειναμε την ανάγκη δημιουργίας ενός ενιαίου θαλάσσιου μετώπου της, μέσω διαδημοτικών προγραμμάτων αξιοποίησης και σύνδεση με την ενδοχώρα της καθώς και την συνολική ανάδειξη του «Genius loci» της πόλης, δηλ. του «πνεύματος του τόπου της». Έγινε και σχετική ημερίδα στο κτίριο 1, «Μέγαρο Μουσικής». Σήμερα, η ιδέα αυτή … φαίνεται ότι ανήκει αποσπασματικά σε άλλους της Π.Κ.Μ. και μελετητές.

*Ο Δημήτρης Σιμώνης είναι αρχιτέκτονας μηχανικός. Αποφοίτησε από το I.U.A.V. (ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ, 1982). Το γραφείο του, «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΙΜΩΝΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ» με έδρα την Θεσσαλονίκη, διακρίθηκε σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς δημοσίου και ιδιωτικού ενδιαφέροντος. Μέλος από το 1982 & Πρόεδρος του Σ.Α.Θ. (1991-1993): Τρεις (3) Εκθέσεις Αρχιτεκτονικής, Ίδρυση: Π.Ε.Α.- Σ.Α.Δ.Α.Σ., αντιπρόεδρος του Δ.Σ. 1994- 1995.

Πρόεδρος της Μ.Ε.Α.Θ. του Τ.Ε.Ε./Τ.Κ.Μ. (2011- 2014) : 1η ΕΚΔΗΛΩΣΗ: Παγκόσμια ημέρα αρχιτεκτονικής, Τ.Ε.Ε.-Τ.Κ.Μ. 2011. «OPEN HOUSES» : O.H.T. 2012, 2013, 2014. «Μικροί Αρχιτεκτονικοί Διαγωνισμοί» : Θεσσαλονίκη, Κιλκίς, Σέρρες. Ημερίδα: «ΑΝΩ ΠΟΛΗ Θεσσαλονίκης, 30 χρόνια μετά», ΕΚΘΕΣΗ : ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1912 – 2012 κ.λπ.