Παγκόσμια ημέρα αρχιτεκτονικής – Το ανεξίτηλο στίγμα της Θεσσαλονίκης

6 Οκτωβρίου σήμερα και η ημέρα είναι αφιερωμένη στην αρχιτεκτονική.

Η Θεσσαλονίκη και τα κτίριά της είναι μια ευκαιρία για ένα ταξίδι στο χρόνο. Για καλό και για κακό.

Υπάρχουν κτίρια που προκαλούν ενθουσιασμό όχι μόνο στους πολίτες της αλλά και στους επισκέπτες της, οι οποίοι γνωρίζουν την πόλη μέσα από τα κτίσματα που την καθόρισαν. Υπάρχουν όμως και ολόκληρα κομμάτια της πόλης που αποτελούν την παρακμή της έννοιας αρχιτεκτονική, είναι οι πλευρές της πόλης που ισοπέδωσαν με την αντιπαροχή ολόκληρες ένδοξες συνοικίες στιλ και αισθητικής, όπως η Συνοικία των εξοχών.

Μεγάλα ονόματα της αρχιτεκτονικής – σε διαφορετικές περιόδους της ιστορίας – άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους, είτε στο ιστορικό κέντρο είτε σε πιο απόκεντρες περιοχές. Ανάμεσά τους οι: Ερνέστος Εμπράρ, Ξενοφών Παιονίδης, Βιταλιάνο Ποζέλι και Πιέτρο Αρριγκόνι.

Ο καθένας με το δικό του έργο σημάδεψε την εικόνα της Θεσσαλονίκης, άλλοτε με εμβληματικά δημόσια κτίρια, άλλοτε με κατοικίες και πολεοδομικές παρεμβάσεις που όρισαν την ταυτότητα της πόλης.

Πολλοί Θεσσαλονικείς περπατούν καθημερινά στους δρόμους της, αντικρίζουν τα αρχιτεκτονικά κοσμήματα που στέκονται αγέρωχα στο χρόνο και τους προκαλούν δέος με τις λεπτομέρειες τους, χωρίς όμως, να γνωρίζουν την ιστορία που κουβαλούν.

Η Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής γιορτάζεται φέτος σήμερα Δευτέρα 6 Οκτωβρίου 2025, αναδεικνύοντας για ακόμη μια χρονιά τη σημασία του σχεδιασμού στην ποιότητα ζωής, στο περιβάλλον και στην κοινωνική συνοχή.

Θεσπίστηκε το 1985 από τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA) με στόχο να τονίσει τον καθοριστικό ρόλο της αρχιτεκτονικής στην καθημερινότητα.

Από το 1996, ο εορτασμός μεταφέρθηκε στην πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου, σε συνάρτηση με την Παγκόσμια Ημέρα Κατοικίας του ΟΗΕ, ώστε να καταδείξει τον άρρηκτο δεσμό της αρχιτεκτονικής με το δικαίωμα όλων σε βιώσιμες και ανθρώπινες πόλεις.

Κάθε χρόνο η UIA επιλέγει έναν θεματικό άξονα που αντανακλά τις ανάγκες της εποχής.

Για το 2025, το σύνθημα είναι «Design for Strength» (Σχεδιασμός για Ανθεκτικότητα), προωθώντας μια αρχιτεκτονική που θωρακίζει το δομημένο περιβάλλον απέναντι σε κρίσεις, ενισχύει την κοινωνική συνοχή και ανοίγει τον δρόμο για ισότιμες, λειτουργικές και βιώσιμες πόλεις.

Η αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης είναι ένα πλούσιο μίγμα διαφορετικών εποχών και στυλ.

Εδώ, βρίσκει κανείς βυζαντινά και οθωμανικά μνημεία που θυμίζουν την ιστορία της, νεοκλασικά κτίρια του 19ου αιώνα με ευρωπαϊκή επιρροή, μοντέρνα έργα του 20ού αιώνα που συνδυάζουν λειτουργικότητα και ομορφιά, αλλά και σύγχρονα κτίρια που πειραματίζονται με νέες μορφές και υλικά.

Κάθε στυλ έχει τη δική του ιστορία και συμβάλλει στη μοναδική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης.

Η Parallaxi αγαπά και αναδεικνύει την ιστορική αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης πιστεύοντας ότι από το παρελθόν κάθε πέτρα, κάθε πρόσοψη, κάθε γωνιά της πόλης κρύβει μια ιστορία.

Τι συμβαίνει όμως σήμερα; Που βρίσκεται η πόλη αρχιτεκτονικά; Πώς σχεδιάζονται τα μοντέρνα κτίρια της, οι σύγχρονες κατοικίες της, τα δημόσια κτίρια; Υπάρχει σήμερα τόλμη; Θα μιλάμε στο μέλλον για για εμβληματικά κτίρια αυτού του καιρού;

Μιλήσαμε με πέντε αρχιτέκτονες της Θεσσαλονίκης και ρωτήσαμε

«Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει τόση ομοιομορφία στα νέα κτίσματα που κατασκευάζονται σήμερα στη Θεσσαλονίκη; Και γιατί δεν υπάρχει τόλμη ώστε να δημιουργηθούν νέα τοπόσημα;»  

Αλέξανδρος Κουλουκούρης: «Το πρώτο κομμάτι είναι νομοθετικό και το δεύτερο είναι κατασκευαστικό, να το πω έτσι, δεν υπάρχει μια τάση για πιο δομικά στοιχεία, κυρίως βοηθάει ο τρόπος κατασκευής και αυτό είναι αρκετά οικονομικός στην Ελλάδα, δεν βάζουμε ιδιαίτερα ακριβά υλικά στις επενδύσεις των κτιρίων. Επίσης αν θες να κάνεις κάτι με μια μορφή καμπύλης είναι πιο ακριβό…

Εδώ δεν έχουμε μια γερμανική τράπεζα να χτίζει τα δικά της γραφεία γιατί πλέον η δημόσια αρχιτεκτονική γίνεται από funds, δυστυχώς στη Θεσσαλονίκη τα πράγματα είναι πιο πιεσμένα, οπότε όλα γυρνάνε στο κόστος!».

Μαρία Δέδα: «Θεωρώ πως είναι μια συνάρτηση του χρόνου και του κόστους. Ο χρόνος δεν υπάρχει και το κόστος είναι δυσανάλογο με όλα τα υπόλοιπα, δηλαδή με τα έσοδα. Αυτό είναι το βασικότερο! Επίσης η αρχιτεκτονική στην Ελλάδα μπήκε τα τελευταία χρόνια, να μην ξεχνάμε ότι με την αντιπαροχή χτίζανε οι μηχανικοί χωρίς αρχιτέκτονα.

Άρα από εκεί έρχεται η φιλοσοφία που είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει στον Έλληνα και κυρίως στους Έλληνες της επαρχίας. Υπάρχει ένα μεγάλο βήμα στην Αθήνα που έχει γίνει και οι υπόλοιπες πόλεις, όπως και η Θεσσαλονίκη προχωράνε λίγο πιο σιγά, αυτή είναι η αλήθεια.

Το βασικότερο είναι ότι έως που να αλλάξει η φιλοσοφία των ανθρώπων, να πιστεύουν ότι χρειάζεται ένα concept, ένα vision, μια ιστορία για να μπορέσει να εξελιχθεί μια οικοδομή που εν τέλει θα τους δώσει κάποιο κέρδος, κάποιο profit, θέλει χρόνια.

Δεν είναι πολύ απλό. Αυτό έχει αρχίσει να ισχύει σε πολλά μυαλά της Βορείου Ελλάδος και προσπαθούν να το καταλάβουν και το θέλουν, οι πελάτες που έρχονται σε εμάς, πρέπει να έρχονται με αυτό το σκεπτικό, να δουλέψουμε παρέα, να δούμε την περιοχή που θα θελήσουν να αναπτύξουν και να δημιουργήσουμε μια ιστορία, μια κεντρική ιδέα, να σκεφτούμε κάτι πολύ δυνατό και πολύ μεγάλο, αυτό που λέμε think big και μετά να τα βάλουμε κάτω, ανάλογα με τα timelines και με τα construction fees – βασικά αυτά είναι που έχουν ξεφύγει – να μπορέσουμε να κάνουμε το δυνατό καλύτερο, όταν κάτι έχει μια κεντρική ιδέα και κάτι δυνατό από πίσω, όσο και να απλοποιηθεί στην πορεία, κάτι μένει, μένει ότι κάποιος το σκέφτηκε!

Θα έλεγα ότι σήμερα δεν έχουν ιδιαίτερη σκέψη ή δεν θα είναι η σκέψη που ενδεχομένως είχαν παλιότερα, αλλά δεν αποτυπώθηκε στην κατασκευή.

Για τα τοπόσημα στις μέρες μας θεωρώ πως τώρα καλλιεργούνται τα ωραία desing στους δημόσιους χώρους. Τα ιδιωτικά  κτίσματα πρέπει να “δίνουν” στον κόσμο, πρέπει να δώσεις στον περιπατητή, πρέπει να δώσεις στον πολίτη της πόλης, όχι να δώσεις μόνο σε αυτόν που θα αγοράσει ένα διαμέρισμα στην ανάπτυξη που θα κάνεις.

Δηλαδή πρέπει να είναι interactive η σχέση μιας ανάπτυξης και στον χρήστη, αλλά και στον εξωτερικό περιπατητή, στον άνθρωπο ο οποίος μόνο θα περάσει από την περιοχή ή μόνο θα έχει την εμπειρία να περπατήσει. 

Πρέπει οι σκέψεις να ωριμάσουν και να παίρνουν όλοι κάτι από αυτό, η τόλμη επίσης πρέπει να καλλιεργηθεί, και πρέπει να σκεφτεί κάποιος πως για να χτίσεις κάτι ωραίο δεν χρειάζεται απαραίτητα ακριβά υλικά, παίζει ρόλο ένας ωραίος σχεδιασμός με μια ωραία σκέψη… Πρέπει όλοι οι άνθρωποι που είναι μέσα σε αυτό να συνομιλήσουν και να σκεφτούν πίσω από το προφανές για να χτιστεί κάτι ωραίο, ανάλογα και με την περιοχή πάντα! 

Τα κτίρια έρχονται με την διαχρονικότητα και αυτά είναι που έχουν αξία και μένουν ως τοπόσημα μιας περιοχής, είναι όμορφα και σέβονται το περιβάλλον».

Βανέσα Τσακαλίδου: «Η τόλμη και η ομοιομορφία είναι συνδυαστικά, η δημιουργία ενός τοποσήμου χρειάζεται το κατάλληλο πρόγραμμα και το κατάλληλο περιβάλλον για να δημιουργηθεί μια τέτοια συνθήκη και να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς. Στην πόλη μας δεν έχουμε πολλές ευκαιρίες για τοπόσημα, μια τέτοια ευκαιρία θα μπορούσε να είναι η ΔΕΘ, στον όποιον βαθμό καλυφθεί η δόμηση.

Για τα συγκροτήματα κατοικιών, που γίνονται στις επεκτάσεις κυρίως ανατολικά αλλά και στα δυτικά παρελθόν πιστεύω πως καλύπτονται από μια σειρά αρχιτεκτόνων – και όχι μόνο – αλλά και πολιτικών μηχανικών στους οποίους δεν έχει δοθεί το πρόγραμμα για να λάμψουν, υπάρχει ένα αυστηρό μέτρο ωφέλιμων τετραγωνικών που μπορεί να καλύψει ο αρχιτέκτονας ή ο όποιος μηχανικός και αυτό δεν δημιουργεί συνθήκες διαφοροποιήσεις ίσως… 

Από ‘κει και πέρα αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορούμε να έχουμε εξαιρέσεις, όπως στα μοντέρνα, το οποίο μοντέρνο και αυτό στην δεκαετία του ’80 εκφυλίστηκε από την επανάληψη. 

Σίγουρα η αρχιτεκτονική είναι μια δύναμη, μια ανάγκη να φτιάχνουμε κάτι όμορφο και υπάρχει ελπίδα για κάτι καλύτερο, και υπάρχουν παραδείγματα τα οποία βραβεύονται και διακρίνονται πολύ συχνά… μπορούμε να έχουμε τέτοια διαμάντια σε όλη την Ελλάδα, αρκεί να έχουμε στο μυαλό μας πως είναι μια τέχνη η οποία ενώνει και εκπλήσσει! Όσο για την τόλμη… και οι εργολάβοι να έχουν αυτά τα πράγματα στο μυαλό τους για να μην απαιτούν συγκεκριμένες συνταγές – επαναλαμβανόμενες – από τους αρχιτέκτονες γιατί πλέον είναι και θέμα… επιβίωσης».

Θοδωρής Μακρίδης: «Για την ομοιομορφία θεωρώ πως ο βασικός λόγος είναι πως η ρυμοτομία και η νομοθεσία – δηλαδή ο πολεοδομικός κανονισμός – πλέον έχει γίνει πάρα πολύ συγκεκριμένη σε ό,τι αφορά το τι επιτρέπεται και τι όχι… και το δεύτερο είναι πως υπάρχει μεγάλη επιρροή στην εικόνα της αρχιτεκτονικής και των social media οπού πολύ εύκολα αναπαράγεται κάτι δίχως πολύ έρευνα. 

Η τόλμη έχει να κάνει κυρίως με το κομμάτι, υπάρχει μεγάλη έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού σε επίπεδο κατασκευής, εργολάβων, σιδεράδων, ξυλουργών αλλά παίζει ρόλο και το budget των εταιρών. Αυτή η έλλειψη δυστυχώς οδηγεί σε πολύ απλές κατασκευές».

Μηνάς Κοσμίδης:  «Η ομοιομορφία των σύγχρονων πολυκατοικιών στη Θεσσαλονίκη, προκύπτει από ένα πλέγμα παραγόντων. Καταρχάς, το ισχύον πολεοδομικό πλαίσιο (συντελεστές δόμησης, όροι κάλυψης, ύψη) αφήνει ελάχιστα περιθώρια δημιουργικής διαφοροποίησης. Επιπλέον, η εμπορική λογική των εργολαβικών κατασκευών –που στηρίζεται στην επαναληπτικότητα και την ταχύτητα– οδηγεί σε τυποποιημένες λύσεις, χωρίς την πρόθεση επένδυσης σε αρχιτεκτονική ποιότητα και με παντελή έλλειψη σχεδιαστικής ευαισθησίας. Οπότε το αποτέλεσμα είναι μια πόλη που επαναλαμβάνει το ίδιο πρόσωπο, συχνά χωρίς να συνομιλεί με την ιστορική της πολυπλοκότητα. 

Η απουσία νέων τοποσήμων στα δημόσια έργα σχετίζεται με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε συλλογικά την αξία της αρχιτεκτονικής. Στη Θεσσαλονίκη, η δημόσια αρχιτεκτονική παραμένει εγκλωβισμένη σε μια αντίληψη χρηστικότητας, όπου η καινοτομία θεωρείται συχνά περιττή πολυτέλεια. Το αποτέλεσμα είναι κτίρια λειτουργικά αλλά ανώνυμα, που δεν ενισχύουν την αστική ταυτότητα. Ωστόσο, αυτό δεν είναι αμετάβλητο· η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι τα δημόσια κτίρια μπορούν να γίνουν καταλύτες αστικού μετασχηματισμού, αν υποστηριχθούν θεσμικά και κοινωνικά. Η πόλη έχει τη δυναμική να αποκτήσει νέα εμβληματικά έργα, αρκεί να καλλιεργηθεί η πολιτική βούληση και η πολιτισμική διάθεση να στηριχθούν πιο φιλόδοξες αρχιτεκτονικές ιδέες».

Εάν θέλετε να μάθετε περισσότερα για την αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη μέσα από τα μάτια της Parallaxi!

Εδώ μπορείτε να ανακαλύψετε τα κτίρια μερικά από τα κτίρια της Θεσσαλονίκης!

Εδώ μπορείτε να ανακαλύψετε τα γλυπτά της Θεσσαλονίκης!