Τι είναι τελικά το πανεπιστήμιο;

Λέξεις: Χάρης Χεϊζάνογλου

Εικόνα: pexels

Στις συζητήσεις για τα Πανεπιστήμια στη δημόσια σφαίρα φαίνεται να επικρατεί μια θεμελιώδης παρανόηση, στην οποία βασίζονται και οι περισσότερες από τις πολλές στρεβλές απόψεις που ακούγονται. Μεγάλη μερίδα της κοινωνίας βλέπει το Πανεπιστήμιο σαν ένα πεδίο επαγγελματικής εκπαίδευσης και εστιάζει αποκλειστικά σε αυτόν τον ρόλο του.

Το Πανεπιστήμιο έχει βεβαίως ΚΑΙ αυτόν τον ρόλο, αλλά όχι αποκλειστικά ούτε κυρίως αυτόν. Το Πανεπιστήμιο πριν από περιβάλλον επαγγελματικής εκπαίδευσης – κατάρτισης είναι το βασικό πεδίο διαφύλαξης, ανάπτυξης και μετάδοσης της γνώσης και της επιστήμης.

Πηγαίνεις εκεί για να μάθεις, όχι μόνο πώς να κάνεις μια δουλειά, αλλά κυρίως τα εργαλεία και την μεθοδολογία που θα σε βοηθήσουν σε δύο βασικά πράγματα: α) στο να συνεχίσεις να μαθαίνεις και β) στο να παράγεις ο ίδιος γνώση.

Με λίγα λόγια, στο Πανεπιστήμιο δεν είσαι απλά δέκτης αλλά κοινωνός γνώσης, επιστήμης, λόγου, έρευνας, επιστημονικής πρακτικής.

Βεβαίως, όλα τα παραπάνω οδηγούν και συνοδεύουν τους περισσότερους αποφοίτους στην μετέπειτα επαγγελματική τους διαδρομή. Αυτή όμως η διαδρομή είναι συνέπεια των παραπάνω, είναι προϊόν μιας δρομολόγησης ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε.

Και παρόλο που οι εποχές αλλάζουν και τα προγράμματα σπουδών μετατοπίζονται προς την ικανοποίηση των αναγκών της αγοράς εργασίας (και σε κάποιο βαθμό αυτό είναι σωστό), η φιλοσοφία του Πανεπιστημίου (και του Ελληνικού) και ο πυρήνας της λειτουργίας τους παραμένει διαχρονικά αυτος. Δηλαδή το να παράγει πρωτίστως ικανούς επιστήμονες, οι οποίοι βεβαίως θα έχουν και τα εργαλεία για να γίνουν ικανοί επαγγελματίες, και όχι το να παράγει απλά επαγγελματίες για να ικανοποιήσει τα “θέλω” της αγοράς, τα οποία μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι ακριβώς “φιλοεπιστημονικά”, ειδικά στους περισσότερο “τεχνικούς” κλάδους.

Να το πώ με ένα παράδειγμα με βάση το δικό μου αντικείμενο. Η αγορά πιθανότατα δεν έχει ανάγκη από Αρχιτέκτονες που γνωρίζουν ιστορία της τέχνης, που έχουν διδαχθεί κοινωνιολογία, σημειωτική, ιστορία της πόλης και της πολεοδομίας, συντήρηση και αποκατάσταση και θεωρία συντήρησης και αποκατάστασης, ιστορία της βυζαντινής Αρχιτεκτονικής, της Ισλαμικής (κάναμε και αυτό), ιστορία του πολεοδομικού δικαίου. Δεν χρειάζεται Αρχιτέκτονες που να έχουν διδαχθεί χωροταξία, να έχουν κάνει ζωγραφική και φωτογραφία και να έχουν ασχοληθεί με ζητήματα του χώρου και του φύλου (που ήταν κάτι πολύ γόνιμο στα χρόνια των δικών μου σπουδών). Δεν την ενδιαφέρει καν να ξέρεις να γράφεις και να μιλάς καλά.

Για την αγορά μπορεί να αρκεί να ξέρεις AutoCAD και 3D Studio, Word, Powerpoint, να ξέρεις τον ΝΟΚ και πώς να βγάλεις έναν προϋπολογισμό… Όμως, παρόλο που αυτά είναι αναγκαία για να σε κάνουν επαγγελματία, από μόνα τους δεν σε κάνουν Αρχιτέκτονα.

Αρχιτέκτονα σε κάνουν όλα τα υπόλοιπα, τα οποία δεν τα απαιτεί η αγορά ούτε την ενδιαφέρει να τις αποδείξεις ότι τα ξέρεις, αλλά με έναν μαγικό τρόπο συμμετέχουν κάθε φορά που πιάνεις το μολύβι ή το mouse για να σχεδιάσεις στο AutoCAD, συμμετέχουν κάθε φορά που ανοίγεις ένα Powerpoint για να στήσεις μια παρουσίαση, κάθε φορά που ανοίγεις το Word για να γράψεις κάτι, κάθε φορά που ανοίγεις το στόμα σου για να μιλήσεις με τα αφεντικά σου ή τους πελάτες σου.

Και είμαι βέβαιος ότι το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε άλλα αντικείμενα, από την Νομική Επιστήμη μέχρι την Ιατρική υπάρχει ένα ευρύτατο πεδίο γνώσεων, κυρίως θεωρητικών, το οποίο δεν το απαιτεί άμεσα η αγορά εργασίας, αλλά η περιήγηση και η ενασχόληση με αυτό είναι που κάνει τον Γιατρό να είναι Γιατρός και όχι απλά χασάπης με γνώσεις ανατομίας και τον Νομικό να είναι Νομικός και όχι απλά νομομαθής.

Και αυτή ακριβώς είναι και η διαφορά του Πανεπιστημίου σε σχέση με τα ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης, η σχέση δηλαδή με την αγορά εργασίας και τις φαινομενικές απαιτήσεις της. Και λέω φαινομενικές γιατί στην πραγματικότητα, όσο κι αν κάποιοι στο όνομα της αγοράς είναι διατεθειμένοι να κάνουν παραχωρήσεις, η αγορά πάντα θα προτιμά αυτούς που έχουν σπουδάσει περισσότερο και σε μεγαλύτερο βάθος, από αυτούς που έχουν μάθει να είναι κυρίως εφαρμοστές, ειδικά αν δεν χρειάζεται να τους πληρώνει ακριβότερα.

Και επειδή προφανώς δεν θα έρθει κανένα Χάρβαρντ, αλλά απλά Θα αναβαπτιστούν και θα αναβαθμιστούν στα χαρτιά κάποια ΙΕΚ, και αυτό όχι μόνο δεν θα σπρώξει το Δημόσιο Πανεπιστήμιο να βελτιωθεί (επιχείρημα που ακούγεται πολύ έντονα) αλλά αυτό που είναι πιθανότερο να συμβεί είναι το ίδιο που συνέβη με την ανωτατοποίηση των ΤΕΙ, δηλαδή μια εξίσωση όλων προς τα κάτω.

Εκτός αν, με κάποιο μαγικό τρόπο, αυτοί που μιλούν για τα Πανεπιστήμια σαν να είναι ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης, καταλάβουν ότι το Πανεπιστήμιο είναι κάτι άλλο, και ότι αν θέλουμε να έχουμε Πανεπιστήμια, είτε Δημόσια είτε Ιδιωτικά, αυτά θα πρέπει να είναι ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ. Θα έχουν δηλαδή στόχο την γνώση και την επιστήμη, όχι απλά την επαγγελματική κατάρτηση.

Και επειδή αυτό, η γνώση και η επιστήμη, είναι κάτι πολύ πιο παχύ, βαρύ και ακριβό από την επαγγελματική κατάρτιση, ειλικρινά δεν ξέρω ούτε ποιος ιδιώτης μπορεί να είναι διατεθειμένος να το χρηματοδοτήσει χωρίς περικοπές στην ουσία και την ποιότητά του, ούτε ποιος θα έχει την οικονομική δυνατότητα να το αγοράσει, αν αυτό που θέλει είναι απλά ένα πτυχίο για να κάνει μια δουλειά.

*Ο Χάρης Χεϊζάνογλου είναι αρχιτέκτονας