Women’s Talk: Γιατί τα παραμύθια και οι παιδικές ταινίες μας θέλουν υποτακτικές;
Πόσος σεξισμός χωρά σε μία τέτοια ιστορία και πόσο αντιληπτό γίνεται αυτό καθ' αυτό από το παιδικό μυαλό;
Λέξεις: Μυρτώ Τούλα, Χρυσάνθη Αρχοντίδου
Όταν ήμασταν μικρές διαβάζαμε παθιασμένα τις πριγκίπισσες της Disney, μαγευόμασταν από τα μάγια, τις κακές που προσπαθούσαν με οποιοδήποτε τρόπο να δηλητηριάσουν τις πρωταγωνίστριες και ερωτευόμασταν τους πρίγκιπες που στο τέλος πάντοτε τις έσωζαν λόγω δύναμης. Πόσος σεξισμός όμως χωρά σε μία τέτοια ιστορία και πόσο αντιληπτό γίνεται αυτό καθ’ αυτό από το παιδικό μυαλό;
Aς πάρουμε για παράδειγμα την Ωραία Κοιμωμένη που περίμενε τον Πρίγκιπα της να την φιλήσει για να ξυπνήσει από τον λήθαργο. Η Σταχτοπούτα, δέχεται bullying από γυναίκες – τις αδερφές της και την μητρία της – δεν προσπαθεί καν να υπερασπιστεί τον εαυτό της και τελικά το πριγκιπόπουλο την σώζει (πάλι άντρας). Η Πεντάμορφη που επίσης, χλευάζεται από τις αδερφές της και τελικά ξεπουλιέται από τον πατέρα της στο τέρας για να εξασφαλιστεί η ζωή του. Στην περίπτωση της Χιονάτης στην οποία η κακιά μάγισσα, ρωτά καθημερινά τον καθρέφτη της αν είναι η πιο όμορφη για επιβεβαίωση και τελικά από την ζήλεια της, δηλητηριάζει τη Χιονάτη η οποία είναι ομορφότερη και περιμένει έναν άνδρα για να την σώσει με ένα φιλί και αξίζει επίσης να σχολιάσουμε, πως στην συγκεκριμένη ιστορία η Χιονάτη καθαρίζει, πλένει, σκουπίζει και κεντάει – πρότυπο το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα στα ελληνικά σπίτια.
Αυτά είναι μερικά από τα παραδείγματα που στο μυαλό μας δεν διαβάζονται με τον ίδιο τρόπο και κάνουν ξεκάθαρα τα έμφυλα στερεότυπα που πλέον, έχουν αρχίσει και ακούγονται πιο δυνατά από ποτέ. Στην πραγματικότητα, οι ιστορίες αυτές συμβάλλουν στη διαιώνιση της πατριαρχικής ιδεολογίας, καθώς και στα καταληκτικά μοτίβα που χαρακτηρίζονται ευτυχή όταν επιτυγχάνεται η ισόβια εξάρτηση της ηρωίδας από τον ήρωα μέσω του γάμου και κάπως έτσι οι πλοκές επιδρούν στο ασυνείδητο των παιδιών και τελικά γίνονται πιστοί ακόλουθοι του πατριαρχικού συστήματος.
Top story: @culturepub: ‘”Quand a-t-il cessé de vous traiter comme une princesse ?” Une campagne de sensibilisation contre les violences conjugales créée par l’artiste @SaintHoax en 2014. #ViolencesFaitesAuxFemmes #Gren… pic.twitter.com/TR3GjSge1c, see more https://t.co/UkkBqrh8G3
— Jacques Durand (@jacquesdurand54) November 25, 2019
Μεγαλώσαμε λοιπόν με ξεκάθαρα πρότυπα στο μυαλό μας, που ήθελαν τις γυναίκες, ταπεινές, ήρεμες, να φροντίζουν τους άντρες του σπιτιού, να δέχονται απροκάλυπτα σεξιστική βία από άλλες γυναίκες, να έχουν ανάγκη πάντα έναν άντρα στην ζωή τους, στις ταινίες της barbie, να αποζητούν έναν πριγκιπικό γάμο για να ολοκληρωθούν, να επικεντρώνονται στην εμφάνιση τους μέχρι και στην παραμικρή λεπτομέρεια, ο χαρακτήρας τους να είναι αδιάφορος και χαμηλών τόνων, να είναι αδύνατον να τα καταφέρνουν μόνες τους, να μην έχουν όση δύναμη χρειάζονται. Από την άλλη βλέπαμε πρωταγωνίστριες σε μυθιστορήματα και νουβέλες, να δέρνονται από τους συζύγους, αυτοί να τις φτύνουν, να τις απατούν, να τις παρατάνε εν μία νυκτί και τελικά να τους συγχωρούν. Από μικρές θέλαμε να φορέσουμε αστραφτερά φορέματα, να πάμε μπαλέτο για να ισιώσει η πλάτη μας, στις Απόκριες περιμέναμε το στέμμα και την πριγκιπική στολή, κλέβαμε τα καλλυντικά των μαμάδων μας για να είμαστε λαμπερές και ψάχναμε να βρούμε τον πρίγκιπα στην τάξη και μία ζωή έναν άντρα να μας παντρευτεί για να φορέσουμε νυφικό. Από μικρές κανείς δεν μας ενημέρωσε για το τί πραγματικά σημαίνει να είσαι γυναίκα στο σήμερα.
Να εργάζεσαι 8-10 ώρες την ημέρα και να γυρνάς σε ένα σπίτι ακατάστατο χωρίς να έχεις την δύναμη να μαζέψεις ούτε τα απλωμένα ρούχα, να μεγαλώνεις μόνη σου ένα παιδί, να πρήζεσαι και να υποφέρεις από την περίοδο, να πλησιάζεις τα 25 και να σφυροκοπά η καρδιά σου στην μαστογραφία μην σου βρουν κάποιον όγκο, στα 18 να σου λένε πως μοιάζεις για πιτσιρίκα, στα 30 να σου λένε πως πρέπει να βιαστείς να κάνεις παιδιά, στα 40 πως είσαι πολύ μεγάλη για την θέση εργασίας, στα 50 να τους ενοχλεί το δέρμα σου που ζάρωσε, να ακούς διαρκώς σεξιστικά σχόλια, να αμφισβητούν τις ικανότητες σου λόγω φύλου, να είναι ανεπίτρεπτο να πίνεις ουίσκι και να καπνίζεις σε ένα μπαρ μόνη σου, να μην μπορείς να γυρίσεις μετά τις 00:00 στο σπίτι σου γιατί μπορεί κάποιος να σε βιάσει, να μην είναι οκέι να πας μια φορά στην δουλειά με τις φόρμες, να πρέπει να είσαι πάντα βαμμένη και στην τρίχα μόνο και μόνο επειδή είσαι γυναίκα, τα ανδρικά βλέμματα να σμιλεύουν το κορμί σου σαν φλόγες που πάνε να σε κάψουν, να σε βλέπουν τα αγόρια ως αντικείμενο του σεξ και τελικά, εσύ να ψάχνεις να βρεις τον πρίγκιπα που θα σε σώσει από την κόλαση γιατί στην Ελληνική κοινωνία, οι μόνες γυναίκες είναι γεροντοκόρες γιατί έχουν ελαττώματα.
Όλες ψάχνουμε να βρούμε τα παραμύθια στην ζωή μας και λέμε πως θέλουμε να τα ζήσουμε, όμως, τα παραμύθια αυτά δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα του σήμερα, ή μάλλον δεν θα θέλαμε να είναι αυτή η πραγματικότητα του σήμερα. Γιατί οι ηρωίδες που θα θέλαμε να έχουν οι κόρες μας, είναι δυναμικές, τα βάζουν με όλους, παλεύουν να αποτινάξουν την πατριαρχία από πάνω τους και δεν χρειάζονται κανέναν για να τα καταφέρουν στην ζωή τους. Και αυτό είναι ένα fact που θα έπρεπε να τρυπώσει σε κάθε σπίτι, να μην μεγαλώσουμε άλλο κορίτσια που περιμένουν να βρουν την εξάρτηση από έναν άντρα για να είναι ολοκληρωμένες, να μην μεγαλώσουμε άλλο γυναίκες που θα συγχωρήσουν το ξεπούλημα, το χαστούκι, την προδοσία. Να μεγαλώσουμε κορίτσια που θα αγαπούν αυτές γι’ αυτές κι αυτή η ιστορία θα είναι το παραμύθι και η αφορμή για το πως να φανταστούν την ζωή τους με όλα εκείνα που ανακαλύψαμε εμείς μόνες μας στο πέρασμα του χρόνου.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Οι φεμινιστικές πριγκίπισσες του σήμερα και οι αντιδράσεις
Και ενώ ζητάμε ισότητα και φεμινιστικά icons, όταν αυτά προσπαθούν να δημιουργηθούν μέσα από την τέχνη, τότε ξεσηκωνόμαστε (;).
Στις κλασικές ταινίες των παραμυθιών που βλέπαμε όταν ήμασταν μικρές, οι πριγκίπισσες ήταν πάντα λευκές, αδύνατες, αψεγάδιαστες, χωρίς καμία ατέλεια στο πρόσωπο και στο σώμα, το «ιδανικό» για την κοινωνία και για τα μάτια του άντρα. Με λίγα λόγια, συμπερίληψη μηδέν. Μάλιστα, η πρώτη μαύρη πριγκίπισσα της Disney, η Τιάνα από το παραμύθι «Η πριγκίπισσα και ο βάτραχος», δημιουργήθηκε το 2009, ενώ η Jasmine από τον «Αλαντίν» ήταν η πρώτη μη λευκή πριγκίπισσα σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή κληρονομιά της, το 1992!
Και αυτό μονάχα όσον αφορά την απόχρωση του δέρματος γιατί ακόμα και μέχρι σήμερα, οι ατέλειες, όπως τα σπυράκια, η κυτταρίτιδα, τα κιλά, δεν είναι κάτι το οποίο απεικονίζεται στις «ιδανικές» πριγκίπισσες των παραμυθιών που βλέπουν τα μικρά κορίτσια στις οθόνες τους και μανιωδώς προσπαθούν να ταυτιστούν, χωρίς πάντα να το καταφέρνουν μιας και δεν μπορούν να βρουν τους εαυτούς τους μέσα σε όλη αυτήν την τελειότητα.
Όμως, αφού πιάσαμε τον τόνο του δέρματος, ας περάσουμε στις ρατσιστικές επιθέσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, με τις προσπάθειες τις Disney να βγει «έξω από το κουτί» στο κάστινγκ των live action ταινιών των παραμυθιών της.
Το πρώτο μεγάλο «μπαμ» έγινε με την επιλογή της Halle Bailey, μιας Αφρικανής ηθοποιού στον ρόλο της Άριελ, στην νέα ταινία της «Μικρής Γοργόνας», το 2023. Το μίσος για την επιλογή της ηθοποιού ήταν παντού στα social media. Οι λευκοί Αμερικανοί που δεν μπορούν να φανταστούν να πρωταγωνιστεί κάτι πέρα από το «δικό τους» ξεσηκώθηκαν, ακόμα και με γονείς να λένε ότι «δεν είναι αυτή η Άριελ που θέλουν να μάθουν τα παιδιά τους», στραμμένοι κατά της «woke κουλτούρας» που οδήγησε στην επιλογή της Bailey. Και όταν οι επιθέσεις για το δέρμα της άρχισαν να καταλαγιάζουν, τότε μερικοί πιάστηκαν από το χρώμα των μαλλιών της – τα οποία είναι ράστα, όπως άλλωστε έχουν πολύ συχνά οι μαύρες γυναίκες – και δεν είναι το χρώμα του κόκκινου που έχουν συνηθίσει.
Το 2024, η Rachel Zegler δεχόταν για μήνες τη μία επίθεση μετά την άλλη, αφού ανακοινώθηκε ότι θα πρωταγωνιστήσει ως «Χιονάτη» στο νέο remake της Disney. Αρχικά, οι επιθέσεις γινόταν για το χρώμα του δέρματός της, μία μαζική ρατσιστική επίθεση του ιντερνετικού κοινού γιατί η πρωταγωνίστρια δεν ήταν όσο «λευκή», «άσπρη σαν το χιόνι» συγκεκριμένα, όπως την περιέγραφε το κλασικό παραμύθι. Ρατσιστικά σχόλια όπως «Το όνομα της ταινίας είναι Snow White (λευκή σαν το χιόνι), εντάξει;!» πλημμύρισαν το διαδίκτυο για την κολομβιανής καταγωγής ηθοποιό, η οποία από την πρώτη στιγμή τόνισε ότι «δεν θα ασπρίσει το δέρμα της» μέσω τεχνητής επεξεργασίας για τον ρόλο.
Κι αυτό ήταν μόνο η αρχή. Όταν η Zegler άρχισε να δίνει συνεντεύξεις για την προώθηση της ταινίας, πολλά από τα οποία άρχισαν να γίνονται πρωτοσέλιδο για τις… υπερβολικά φεμινιστές δηλώσεις της. «Υπάρχει μεγάλη έμφαση [στο πρωτότυπο παραμύθι της Χιονάτης] στην ερωτική της ιστορία με έναν τύπο που κυριολεκτικά την παρακολουθεί. Παράξενο! Έτσι δεν το κάναμε αυτό αυτή τη φορά», είχε πει χαρακτηριστικά, δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι η ταινία θα διαφέρει από το κλασικό παραμύθι, κάνοντας τη Χιονάτη να μη χρειάζεται τη σωτηρία από κανέναν πρίγκιπα και μπορεί να σώσει μόνη της τον εαυτό της, αποτελώντας φεμινιστικό πρότυπο για τα μικρά κορίτσια που θα δουν την ταινία.
Σε άλλες συνεντεύξεις, η Zegler μίλησε για το πως το κλασικό παραμύθι του 1812 είναι «ξεπερασμένο», όσον αφορά την αναπαράσταση των γυναικών στην εξουσία – άδικο έχει;
Ε, βασικά, σύμφωνα με το ίντερνετ, ναι. Με τη δήλωσή της ότι προσέγγισε τον ρόλο της Χιονάτης ως κάποια που «ονειρεύεται να γίνει η ηγέτιδα που ξέρει ότι μπορεί να γίνει» και όχι ως ένας χαρακτήρας που αναζητά αποκλειστικά το «ευτυχισμένο τέλος» της, η Zegler προκάλεσε οργή στο φανατικό κοινό του παραμυθιού, με τους fans να λένε ότι αφαιρεί όλα τα παραδοσιακά και ρομαντικά στοιχεία, μία επίπληξη κατά της παράδοσης της Disney.
Και ενώ οι εποχές σίγουρα έχουν αλλάξει από το 1800 και η κινηματογραφική βιομηχανία κάνει γενναίες προσπάθειες για να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, φαίνεται ότι μάλλον το κοινό δεν είναι έτοιμο να τις δεχτεί. Φωνάζουμε για τη γυναικεία ενδυνάμωση και προσπαθούμε με νύχια και με δόντια να μάθουμε στα μικρά κορίτσια να μιλούν, να διεκδικούν τα δικαιώματά τους και να νιώθουν εντάξει με τους εαυτούς τους, παλεύουμε για τη συμπερίληψή τους και την κατάρριψη των πατριαρχικών προτύπων, αλλά όταν γίνεται η αλλαγή, δεν μας αρέσει, απορρίπτουμε το διαφορετικό και ζητάμε το παραδοσιακό.
Ας προσπαθήσουμε να δούμε τις πριγκίπισσες με μία νέα, πιο φρέσκια και σύγχρονη ματιά, ας μην κολλάμε στο παλιό και το οικείο, γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να ενδυναμώσουμε τα νέα κορίτσια που βλέπουν τον εαυτό τους μέσα από αυτές.
