Εγνατία: Ο φαρδύς δρόμος όπου τα όνειρα επιστρέφουν

Εικόνες: Γ. Τούλας, Α. Καρατζάς, Χ. Δημαράς 

Η οδός Εγνατία είναι ένα μεγάλο μαχαίρι που κόβει την πόλη στη μέση. Είναι το ζωνάρι που κόβει το κορμί της στα δύο. Ήταν κάτι σαν το ποτάμι, σαν το Δούναβη που χώριζε δύο πόλεις, τη Βούδα και την Πέστη. Ο συγγραφέας Ισίδωρος Ζουργός περιγράφει στη «Σκιά της Πεταλούδας» με εύγλωττο τρόπο τι σημαίνει για τη Θεσσαλονίκη η οδός Εγνατία. Η περιγραφή του για τη Θεσσαλονίκη πριν ή και λίγο μετά το ’70, αποτελεί απόλυτο δείγμα ανθρωπογεωγραφίας.

«Οι ήρωές του έβλεπαν την Εγνατία σαν τη θάλασσα, σαν το τέλος του κόσμου τους. Κάτω από αυτή την οδό έμενε άλλος κόσμος, οι πιο πλούσιοι, με άλλα ντυσίματα και πιο κοσμικά και ακριβά μαγαζιά. Η εφηβεία πάνω από την Εγνατία ήταν μια στερημένη και δύσκολη υπόθεση, με σχολεία άχαρα που θύμιζαν παλιά εργοστάσια με τοίχους γεμάτους σφυροδρέπανα, άλφα σε κύκλους, τοίχους και στίχους από ροκ μπαλάντες και επωδούς χαρντ ροκ».

Τι θα ήταν η Θεσσαλονίκη χωρίς την Εγνατία; Πόσο καθορίζει την πόλη αυτός ο δρόμος;

Το αποτυπώνουν στο βιβλίο «η Χαμένη Εγνατία της Θεσσαλονίκης» οι Γιώργος Αναστασιάδης και Ευάγγελος Χεκίμογλου.

«Η Εγνατία υπήρξε η κεντρικότερη αρτηρία της Θεσσαλονίκης και όχι απλά ένας συγκοινωνιακός άξονας. Υπήρξε ο κατεξοχήν τόπος της λαϊκής μνήμης της πόλης: Ο δρόμος του πολιτισμού και της ιστορίας και κυρίως ο τόπος αναφοράς και συνάντησης των ανθρώπων που βίωσαν τη Θεσσαλονίκη και τις περιπέτειές της, είτε ως κάτοικοι, είτε ως επισκέπτες, έμαθαν απέξω τη διαδρομή από το Βαρδάρη ως το Σιντριβάνι, στην Εγνατία των εικόνων, των γεγονότων, των προσώπων, των κτιρίων στον φωτισμό κάθε εποχής».

Το ζητούμενο, ωστόσο, δεν είναι μονάχα τι διαβάζουμε για την Εγνατία. Αλλά κυρίως πώς διαβάζουμε την Εγνατία. Τι δημιουργεί η σκέψη του καθένα από εμάς, μέσα από την παράδοση, τις ιστορίες της, τα περπατήματά της, τις ματαιώσεις της, την αναγέννησή της. Ποιο είναι το μέλλον της, πώς εξελίσσεται και πώς θα διατηρήσει τη μαγεία που προκύπτει μέσα από τη συλλογική μνήμη αυτής της πόλης.

Ο φαρδύς δρόμος που ήταν κόμβος

Ο αποκαλούμενος παλαιότερα κατά το Μεσαίωνα και ως «φαρδύς δρόμος» από τον Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου, πρώτο Θεσσαλονικιό που έγραψε συγκροτημένο βιβλίο για την ιστορική τοπογραφία της Θεσσαλονίκης, την «Αστυγραφία», ήταν πάντοτε κόμβος. Από την ρωμαϊκή περίοδο, ακόμη, όταν συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με την Κασσανδρεία και τη Χαλκιδική. Οι απόψεις διίστανται για το αν η Εγνατία οδός της Θεσσαλονίκης ήταν οργανικό τμήμα (εξ ου και η ονομασία που καθιερώθηκε) ή απλό παρακλάδι της Via Egnatia, του δρόμου θαύματος που συνέδεε δηλαδή τη Ρώμη με την Κωνσταντινούπολη.

Έχει μεγάλη σημασία;

Η βαρύτητα του δρόμου από τα ελληνιστικά και αρχαία χρόνια, είναι πασιφανής από ένα απλό περπάτημα πάνω της.

Και να θέλει να κρυφτεί, τα αρχαία δεν την αφήνουν. Στη Βενιζέλου, ο – δυστυχώς τεμαχισμένος – Decumanus Maximus, ο δρόμος που η πόλη δεν κατάφερε παρά τους αγώνες να διασώσει στην κατάσταση που βρέθηκε και το Υπουργείο Πολιτισμού μετέτρεψε σε παζλ, ο δρόμος που βλέπουμε μέσα από τις τζαμαρίες, η πολυτελής κρήνη του 4ου αιώνα μ.Χ. που διακρίνει κανείς σκύβοντας, αφού έχει προχωρήσει μερικά μέτρα προς τα ανατολικά (μπροστά σχεδόν στο Μπέη Χαμάμ) και προς την Αγίας Σοφίας.

Εκεί επίσης μπορείς να δεις τη σιγμοειδή πλατεία και κρήνες, λίγα μέτρα χαμηλότερα από το έδαφος, είναι εκεί και μας περιμένουν. Θησαυροί που με ένα απλό σκάψιμο μερικών μέτρων, μπορούν να φανερωθούν και να περιέλθουν στα ιδρωμένα χέρια εργατών οδοποιίας.

Χριστιανική παράδοση

Η εσωτερική θρησκευτικότητα που μπορεί να αισθανθεί κάποιος περιδιαβαίνοντας τη Εγνατία, δεν εκβιάζεται από παρακινούμενη ή υποκινούμενη τυπολατρία. Εμπνέεται από όσα βλέπει κανείς: Τον τρούλο που γέρνει στο ναό (14ου αιώνα) της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στην διασταύρωση με Παλαιών Πατρών Γερμανού, που λόγω της μικρής του έκτασης δεν έγινε ποτέ τζαμί, την κρυμμένη και πνιγμένη από πολυκατοικίες Παναγούδα και τον Άγιο Παντελεήμονα. Προς ανατολικά, η Υπαπαντή και η Παναγία Δεξιά. Προς τα δυτικά, η «επικοινωνία» του ναού του Αγίου Αθανασίου με τη βασιλική της Αγίας Σοφίας χάρη στην οδό Στέφανου Τάττη, που τέμνει την Εγνατία. Η Παναγία Χαλκέων και η Αχειροποίητος. Κοντά. Η χριστιανική Θεσσαλονίκη δε θα μπορούσε να μην καθρεφτίζεται στον κεντρικότερο δρόμο της.

Οθωμανικά μνημεία και γυμνό

Όπως φυσικά και τα οθωμανικά μνημεία, το υπό ανέγερση ακόμη τέμενος Χαμζά Μπέη που (γνωστό ως Αλκαζάρ), το παλαιότερο σωζόμενο οθωμανικό μνημείο, που είχε μεταμορφωθεί από το 1932 και για μερικές δεκαετίες σε σινεμά… Απέναντι ακριβώς η κλειστή αγορά Μπεζεστένι και μερικά μέτρα ανατολικότερα το οθωμανικό λουτρό Χαμάμ Μπέη ή μετέπειτα Λουτρά ο παράδεισος. Ένας ζωντανός φορέας συλλογικής μνήμης και όχι μόνο ένα μνημείο, καθώς μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘60 ήταν ενεργό λουτρό.

Ο ξεναγός Ιωάννης Κιουρτσόγλου μας εξηγεί ότι πολλοί Θεσσαλονικείς ως μικρά παιδιά έχουν να θυμούνται εκεί τις πρώτες εικόνες γυμνού γυναικείου σώματος.

Βενιζέλου με Εγνατία βρίσκεται και το Καραβάν Σεράι, ένα χάνι βυζαντινό που επί οθωμανικής αυτοκρατορίας πήρε το συγκεκριμένο όνομα ως πανδοχείο και πολύ μεταγενέστερα ως δημαρχείο Θεσσαλονίκης.

Η Εγνατία στη μέση και το αρχιτεκτονικό αποτύπωμα

Το σημείο που χωρίζει την Εγνατία στη μέση για πολλούς είναι το άγαλμα του Ελευθέριου Βενιζέλου, στη διασταύρωση με την Αριστοτέλους. Ο Κρητικός πολιτικός είχε συγκροτήσει απέναντι στον βασιλέα Κωνσταντίνο την κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας στην πόλη, η μνήμη του τιμήθηκε με την τοποθέτηση του αγάλματος του Γιάννη Πάππα το 1977, όμως το σημείο εκτός από τόπος συνάντησης έχει γίνει και ένα νοητό σύνορο ανατολικής και δυτικής Εγνατίας.

Ο Βενιζέλος υπήρξε καθοριστικός καθώς μετά την πυρκαγιά του 1917, καθώς υπ΄ ευθύνη του ο αρμόδιος Υπουργός Αλέξανδρος Παπαναστασίου εκπόνησε σχέδιο ανασυγκρότησης της πόλης, υπό τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Ερνέστο Εμπράρ. Ο συμβολισμός ότι ο Βενιζέλος στο άγαλμα φαίνεται να προχωρά προς τη θάλασσα από την Αριστοτέλους μόνο τυχαίος δεν είναι. Το αρχιτεκτονικό αποτύπωμα που μένει στην πόλη, το συναντάς αν είσαι έστω και ελάχιστα παρατηρητικός. Παρά την αντιπαροχή του ’50 και έπειτα, που χάλασε σημαντικά την εικόνα με γκρίζες και μουντές πολυκατοικίες που πήραν ύψος, βλέπεις έναν υπέροχο διάλογο με εκλεκτικιστικά σε ύφος κτίρια που ευτυχώς διασώθηκαν και βρίσκονται επί ή πλησίον της Εγνατίας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Μέγαρο Βαρβιτσιώτη, στο ισόγειο του οποίου (Εγνατία 114 με Πρασακάκη) λειτουργούσε το φαρμακείο του πατέρα του ο σημαντικός λογοτέχνης και ζωγράφος, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Έγινε γνωστό ως το λογοτεχνικό φαρμακείο, όπου άνθρωποι του πνεύματος και της διανόησης της πόλης έδιναν καθημερινά ραντεβού. Κι άλλα κτίρια από την Ίωνος Δραγούμη και προς το Βαρδάρη είναι έντονο το στοιχείο του εκλεκτικισμού. Το κτίριο Βιέννη, η οικία Νεδέλκου.

Τα κτίρια αντίκρυ

Λίγο πριν φτάσει κανείς στην Καμάρα στις δύο πλευρές του δρόμου σε χαμηλό ύψος διακρίνει δύο κτίρια το ένα απέναντι από το άλλο. Είναι το σχολείο (13ο Γυμνάσιο) η παλιά οικοκυρική σχολή και το κτίριο Νεδέλκου, οικογένειας γιατρών που χτίζουν στην ελλονορθόδοξη κοινότητα μια κλινική και λειτουργεί ως τέτοια μέχρι και τους σεισμούς του 1978. Από εκεί και πέρα παραχωρείται στο δήμο Θεσσαλονίκης και παρά τη διάνοιξη του δρόμου, το κτίριο δεν γκρεμίζεται και παραμένει ως έδρα της αγιορείτικης εστίας, ένα σημαντικό κτίριο πολιτισμού.

Ραντεβού στην Καμάρα

Πιο χαρακτηριστικό σημείο ραντεβού, επί δεκαετίες, είναι άλλο, ανατολικότερα στην Εγνατία. Η Καμάρα. Η αψίδα του Γαλέριου, που ελάχιστοι έχουν προσέξει ότι απεικονίζει τις ανάγλυφες εικόνες νίκης του Ρωμαίου αυτοκράτορα επί των Περσών, έχει πάνω από 17 αιώνες ζωής, όμως έχει και πολλή ζωή καθημερινά, καθώς εκεί εκτός από σημείο συναντήσεων είναι και τόπος καλεσμάτων, συγκεντρώσεων, ενίοτε και επεισοδίων. Κάτω ακριβώς κάποτε περνούσε το τραμ και οι επιβάτες μάζευαν χέρια, πόδια και κεφάλια, ειδικά όσοι έκαναν σπανομαρία για να μην πάθουν ζημιά… Στην Καμάρα πάντως έκαναν γυμνάσια και ναζί στρατιώτες και μάλιστα υπάρχουν εικόνες που ζωγραφίζουν το μνημείο, πριν δυστυχώς εκτελέσουν και αναγκάσουν στην πείνα χιλιάδες Έλληνες.

Ο συγγραφέας Σάκης Σερέφας έχει γράψει: «Έχω ζήσει εξήντα χιλιάδες λεπτά, δηλαδή χίλιες ώρες, δηλαδή σαράντα ένα εικοσιτετράωρα της ζωής μου, αντικρίζοντας και διασχίζοντας το μνημείο. Μέσα σε αυτά τα εξήντα χιλιάδες λεπτά δεν συμπεριλαμβάνω τον χρόνο που έχω περάσει εν στάσει στον χώρο πέριξ του μνημείου για να χαζέψω μια πολιτική συγκέντρωση συνήθως του αντιεξουσιαστικού φάσματος (παραδόξως ένα απόγευμα είδα τη Μελίνα Μερκούρη να μιλάει από κάτω της, πήγα σπίτι κι αμέσως το έκανα ποίημα), ή μια συνάθροιση οπαδών τοπικών ομάδων (αμφότερες οι συγκεντρώσεις έχουν συνήθη κατάληξη στα δακρυγόνα) ή σε αναμονή ενός γήινου πλάσματος (όπου τα δακρυγόνα σκάνε εντός μου)».

Αποκτά ζωή

Με τη διάνοιξη της οδού, έργο που ξεκίνησε το 1952 προς τη νότια πλευρά της, μεταμορφώνεται η Εγνατία. Διαπλατύνεται, οι πολυκατοικίες ξεφυτρώνουν η μία μετά την άλλη και αποκτά σιγά σιγά ολοένα και περισσότερη κίνηση. Ο εμπορικός της χαρακτήρας παραμένει και μεγαλώνει, στο δυτικό κομμάτι της, ακόμη περισσότερο, επικοινωνώντας με Βαλαωρίτου, Λαδάδικα και Βαρδάρη. Στεγάζονται γραφεία και επιχειρήσεις.

Η Κολόμβου ήταν ο κύριος εμπορικός άξονας τα πόλης, η ομώνυμη στοά και οι κοντινές στοά Πτολεμαίων, στοά Μαλακοπή, δημιουργούν κίνηση, τα ξενοδοχεία πολλαπλασιάζονται (υπολογίζεται πως πριν από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο λειτουργούν 80 ξενοδοχεία στην πόλη πολλά εκ των οποίων στη δυτική πλευρά της οδού), σε κτίρια που έχουν την υπογραφή σημαντικών αρχιτεκτόνων. Προπολεμικά, αλλά και μεταπολεμικά η περιοχή γίνεται πόλος έλξης νυχτερινής διασκέδασης με καλτ χαρακτήρα, η Εγνατία είναι πια τα πάντα.

Το τότε…

Και το τώρα…

Μπορεί να είναι από τα χάδια του αγοραίου έρωτα, τις νυχτερινές τσάρκες με γεύση αμαρτίας και ευγενούς αλητείας, μέχρι και τα πρώτα σκιρτήματα, τις ταινίες στα σινεμά, ‘’Έχει κεσάτια απόψε η Εγνατία, δεν μυρμηγκιάζει ο Έρωτας’’ έγραφε ο Χριστιανόπουλος, το σημείο συνάντησης λαϊκών ανθρώπων που κατέβαιναν από τις δυτικές και ανατολικές παρυφές της πόλης και δεν ζούσαν ούτε ζητούσαν στην ψιμυθιασμένη πραγματικότητα, αλλά επιθυμούσαν να ζήσουν την πραγματική ζωή.

To κτίριο Βιέννη. Κομαντατούρ και αρχηγείο του ΕΛ.ΑΣ.

Δεν μπορείς να το προσπεράσεις. Μένει το μάτι σου. Το κτίριο Βιέννη.

Σύμβολο της ιστορίας της πόλης, διατηρητέο του ευρωπαϊκού εκλεκτισμού. Σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Γ. Καμπανέλλο το 1929 και ολοκληρώθηκε το 1931 με πρώτο ιδιοκτήτη τον Κώστα Μανωλά. Κτίστηκε στη θέση του ναού της Αγίας Κυριακής. Στη διάρκεια της κατοχής στέγασε τα τάγματα ασφαλείας του περιβόητου Δάγκουλα και τα υπόγειά του μετατράπηκαν σε χώρο βασανιστηρίων της Κομαντατούρ.

Ωστόσο, την πρώτη ημέρα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, στις 30 Οκτωβρίου του 1944, καταλήφθηκε από τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ) ο οποίος στέγασε σε αυτό για λίγους μήνες το αρχηγείο του.

Μετά από λίγο καιρό επαναλειτούργησε και πάλι ως ξενοδοχείο. Στα δωμάτιά του έμειναν, μετά την Κατοχή, ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Γιώργος Μπάτης. Από το 1965 το κτίριο εγκαταλείπεται και λειτουργούν μόνο καταστήματα στο ισόγειό του, ενώ πια ο νόμιμος ιδιοκτήτης του το νοικιάζει σε μεγάλο κολλέγιο. Έχουν επίσης στεγαστεί γραφεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας αιώνας ζωής ενός κτιρίου που έζησε τα πάντα.

Το σημείο μηδέν της Θεσσαλονίκης

Το τέλος ή αρχή της Εγνατίας (ανάλογα από το πού ξεκινά κανείς) είναι το σημείο μηδέν του δρόμου. Τοποθετημένη πλάκα μας υπενθυμίζει από που αρχίζει η χιλιομετρική καταμέτρηση της Θεσσαλονίκης.

Η γραμμή που ξεκινά η εντός των τειχών Θεσσαλονίκη, αλλά και η περιοχή εκτός των τειχών, με την κακόφημη μπάρα διαφορετικών εθνικοτήτων, σε σπίτια του αγοραίου έρωτα, που συνόρευε με την περιοχή του Βαρδαρίου και βρισκόταν κοντά στα Λαδάδικα. Το άγαλμα του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου είναι επιβλητικό αλλά ίσως θυμίζει το φάντασμα του εθνικού διχασμού. Αυτή η πόλη, αυτή η χώρα, έζησε πολλά.

Εκεί καταλήγει η ζώνη των ξενοδοχείων και κλείνει το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, όπου κάποτε βρισκόταν η Χρυσή της Πύλη. Τα νεανικά γέλια από τα νέα στέκια στην κοντινή εκκλησία των 12 Αποστόλων και την πλατεία Μαβίλη φέρνουν αισιοδοξία ότι στο τέλος θα επικρατήσει η ζωή.

Σιντριβάνι, πασαρέλα, Μαρωνίτης, Επιτάφιος

Όμως η Εγνατία είναι κι άλλα:

Τα ραντεβού στην πλατεία Σιντριβανίου (όπου βρισκόταν η Πύλη της Καλαμαριάς) και η πασαρέλα από την οδό Χαμιδιέ (Εθνικής Αμύνης) με τις έξοχες κατοικίες, των κοριτσιών με τα χαμηλά βλέμματα και τα μεγάλα όνειρα.

Τα ούζα που έπινε ο σπουδαίος φιλόλογος και άνθρωπος των γραμμάτων, Δημήτρης Μαρωνίτης και η φιλολογική του παρέα πέριξ του ΑΠΘ, μετά τις μεγαλειώδεις διαλέξεις του στο εκλεκτικιστικού στυλ παλαιού κτιρίου της Φιλοσοφικής.

Το ‘Εγνατίας 406’ (που μπορεί να μην υπήρχε ως αριθμός) στο τραγούδι του στιχουργού Κώστα Βίρβου και συμβόλιζε μια άλλη Θεσσαλονίκη, αυτή του γλεντιού, της αυθεντικής νυχτερινής ζωής, τότε που δεν σκεφτόσουν την καθημερινότητά σου όπως στα σημερινά ψηφιακά κουτάκια. Ο αστικός μύθος, πάντως, λέει ότι ο στίχος πιθανώς αναφερόταν σε πατσατζίδικο της εποχής.

Το γοβάκι του Καρύδα στον αριθμό 54 της Εγνατίας που αποτέλεσε μέχρι και πηγή έμπνευσης εξωφύλλου της Parallaxi.

Όμως και το γοερό κλάμα της μητέρας του Τάσου Τούση, που έπεσε επί της οδού Εγνατίας από αστυνομικά πυρά στις 9 Μάη του 1936 στις μεγάλες απεργίες των καπνεργατών και αποτέλεσε έμπνευση για τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου. Το μνημείο βρίσκεται πια Βενιζέλου με Εγνατία, μπροστά από το Μπεζεστένι.

Η Εγνατία είναι το ιστορικό φορτίο και η απόδειξη της ζωής.

Οι λαμαρίνες και η ισοπέδωση

Ο χρόνος και ο σεισμός του ΄78 δεν λειτουργούν ευεργετικά. Η Εγνατία χάνει την αίγλη της, τα κτίρια υφίστανται φθορές, η Τσιμισκή ανεβαίνει και κερδίζει τη θέση της Εγνατίας, οι επιχειρήσεις μεταφέρονται νοτιότερα, η ζωή μεταφέρεται προς τη θάλασσα.

Ο πλούτος αυξάνεται, η Εγνατία μένει στάσιμη. Οι λαμαρίνες του μετρό αποτελούν την ταφόπλακα, η οικονομική κρίση δίνει την χαριστική βολή. Όλα μοιάζουν μαύρα, τις τελευταίες δεκαετίες.

Η «περαντζάδα» πια μεταφέρεται στην Τσιμισκή για ψώνια, στη Νίκης ή τη νέα παραλία για αναψυχή. Η Εγνατία ερημώνει. Γεμίζει λουκέτα, άδειες βιτρίνες, μαγαζιά κλειστά, απεγνωσμένους επιχειρηματίες. Το άγαλμα του Βενιζέλου θεωρείται πια μια κακόφημη περιοχή. Τα παιδιά και τα κορίτσια δυσκολεύονται να διασχίσουν την περιοχή. Ο φόβος κυριαρχεί, η εγκληματικότητα κυριεύει.

Παράλληλα τα έργα του μετρό κόβουν το δρόμο στη μέση. Σε πολλά σημεία του ο δρόμος έχει πια μόνο μία λωρίδα. Η κίνηση είναι ασφυκτική. Ούτε πεζός δεν μπορείς να περάσεις, ανεβοκατεβαίνεις γεφυρούλες, βγαίνεις στο δρόμο, σκοντάφτεις σε λακκούβες. Η Εγνατία γίνεται ξαφνικά ο δρόμος που πρέπει να αποφύγεις. Πεζός ή οδηγός.

Η αναγέννηση σε αναμονή

Τους τελευταίους μήνες, όμως, κάτι κινείται, κάτι φαίνεται να αλλάζει. Μετά από πολλά χρόνια καθυστέρησης, τα έργα του μετρό ολοκληρώθηκαν. Τα χρόνια της παρακμής περνούν στο παρελθόν. Η ψυχολογία, μετά την απομάκρυνση των λαμαρινών, που είχαν εγκλωβίσει εκατοντάδες επαγγελματίες στην παρακμή, ανεβαίνει.

Η διάθεση για βόλτα, επίσης. Ο οπτικός ορίζοντας μεγαλώνει, το πεδίο θέασης μεταβάλλεται, η θλίψη φεύγει.

Αποτυπώνεται στον περίπατο που κάνουμε, στις συζητήσεις με επαγγελματίες, στην εικόνα των κλειστών μαγαζιών που μειώνεται.

«Επέλεξα να ανοίξω μαγαζί στην Εγνατία λόγω του μετρό γνωρίζοντας ότι η κίνηση θα αυξηθεί. Από τους πρώτους μήνες φαίνεται ότι η επιλογή με δικαιώνει», λέει επιχειρηματίας που δραστηριοποιούνταν μόνο ανατολικά. Η κίνηση έχει αυξηθεί αισθητά στον άξονα του δρόμου και το μετρό βοηθά σημαντικά.

Παράλληλα οι φοιτητές, παραδοσιακά σημαντικό κομμάτι της ζωής της πόλης, επιλέγουν την Εγνατία, όχι μόνο για τις πορείες και τις συγκεντρώσεις, που είναι πολλές το τελευταίο διάστημα, αλλά και για διασκέδαση. Νέα στέκια δημιουργούνται πέριξ της Εγνατίας. Στην Αχειροποίητο, στη Ρωμαϊκή αγορά ήδη τα τελευταία χρόνια, αλλά κι εκεί που ίσως δεν το περιμένουμε.

Οι φοιτητές επιλέγουν και ως τόπο διαμονής την Εγνατία, σε ιδιωτικές εστίες που διαμορφώνονται. Η Εγνατία αρχίζει και γίνεται ξανά τάση. Διώχνει το φόβο και την ανασφάλεια.

Σκαλωσιές στα κτίρια ταυτόχρονα δημιουργούν την εντύπωση της αναγέννησης σε αναμονή. Το κτιριακό απόθεμα χρειάζεται δραστικές λύσεις, διορατικούς ανθρώπους και έξυπνες επενδύσεις.

Είναι πασιφανές όμως ότι η νοοτροπία μεταβάλλεται, η ελπίδα αναπτερώνεται. Η Εγνατία μεταβαίνει σε νέα εποχή και πάλι. Επιστρέφει. Και μαζί ξαναζωντανεύουν η ιστορικότητα και η αισθητικότητά της. Αν ένας δρόμος γνωρίζει καλύτερα τη Θεσσαλονίκη και τα μυστικά της, αυτός είναι η Εγνατία. Μην την υποτιμάτε.

Η ΕΓΝΑΤΙΑ ΕΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γράφει δίνοντας το ιστορικό περίγραμμα της Εγνατίας ο ξεναγός, Ιωάννης Κιουρτσόγλου:

«Ο δρόμος που καθορίζει την ταυτότητα της πόλης διαχρονικά – η σημερινή Εγνατία οδός.

Αν η γνώση που μας έδωσε ό,τι ακολούθησε τις μεγάλες καταστροφές (σεισμούς, πυρκαγιές) ήταν πολύτιμη, τότε ανεκτίμητη είναι η γνώση που λάβαμε από τις ανασκαφές για το μετρό. Ο χαραγμένος πάνω στον αρχαίο, σύγχρονος δρόμος της πόλης, ακολουθεί μία αλληλουχία γεγονότων και τις ιστορίες των ανθρώπων με τις οποίες γράφτηκε και συνεχίζεται να γράφεται η μεγάλη ιστορία της Θεσσαλονίκης.

Ο δρόμος των αυτοκρατόρων, των λιτανειών, των αγορών και των εργαστηρίων, των εμπορευμάτων απ’ όλη την Μεσόγειο που μετέφεραν άμαξες οι τροχοί των οποίων άφησαν τα ίχνη τους πάνω του, των μαρμαροστρωμένων πλατειών, των οικιών αξιωματούχων αλλά και των εβραϊκών σπιτιών, των λογοτεχνών, των τζαμιών, συναγωγών και εκκλησιών, της δολοφονίας του Τούση και του “Επιτάφιου” του Ρίτσου, η πύλη της πόλης κι αργότερα της όλο ζωντάνιας αγοράς, των φωτισμένων βιτρινών και των πολύβουων στοών, της γόβας της Εγνατίας (γοβάκι Καρύδα), των επιχειρήσεων και των γραφείων, του Καραβάν Σεράι και του δημαρχείου.

Ο δρόμος που μαράζωσε και παρήκμασε από τις πτωχεύσεις και τα κλειστά (μέχρι σήμερα) καταστήματα λόγω της οικονομικής κρίσης και των λαμαρινών για τα έργα του μετρό και της Covid.

Καθώς μετατοπίστηκε το κύριο βάρος του εμπορίου στην Τσιμισκή, η Εγνατία αλλά και οι κάθετοί της δρόμοι, έχασαν σχεδόν όλη της την λάμψη και αναπόφευκτα υποβιβάστηκαν στην συνείδηση των κατοίκων της. Ερήμωσαν και σκοτείνιασαν.

Με τον άξονά της πια απρόσκοπτα προσπελάσιμο μετά την απομάκρυνση των φραγμάτων του μετρό, η Εγνατία, με την δυναμική που έχουν οι κεντρική δρόμοι των αρχαίων πόλεων, παραμένει ως σημείο αναφοράς, αφού κατά μήκος της στέκουν τα περισσότερα από τα μνημεία της Θεσσαλονίκης και σ’ αυτήν βρίσκονται τα γνωστότερα σημεία συνάντησης (Καμάρα, άγαλμα Βενιζέλου – Αριστοτέλους) αλλά και συνάθροισης για την έκφραση κοινωνικών αγώνων. Ο ιστορικός παλμός της Εγνατίας δημιουργεί τις καθοριστικές δονήσεις που χρειάζεται το μέλλον και οι προκλήσεις που αυτό θα φέρει.

Εμείς δεν έχουμε παρά μόνο να περπατάμε πάνω σε αυτόν τον δρόμο, με γνώση και σεβασμό».

Πηγές:

Η χαμένη Εγνατία της Θεσσαλονίκης, Γ. Αναστασιάδης-Ε. Χεκίμογλου, εκδ. University Press

Θεσσαλονίκη, Μια πόλη στη Λογοτεχνία, Επιλογή κειμένων: Σάκης Σερέφας, εκδ. Μεταίχμιο

Στη Σκιά της Πεταλούδας, Ισίδωρος Ζουργός, εκδ. Πατάκης

Περπάτημα στην Εγνατία με τον ξεναγό, Ιωάννη Κιουρτσόγλου