Θεσσαλονίκη: Ένας πύργος και μερικά σπουδαία νεοκλασικά του Charnot

Στην Λεωφόρο των Εξοχών πλάι στις μεγάλες πολυκατοικίες, υπάρχουν και κάποια από αυτά λειτουργούν ακόμη σε άψογη κατάσταση, κτίρια διαμάντια που κρατούν σφιχτά την αίγλη μιας πόλης με μεγάλη ιστορία και αρχιτέκτονες που της έδωσαν ταυτότητα και τότε την έκαναν να ξεχωρίσει. Ένας από αυτούς ήταν και ο Γάλλος Φρεντερίκ Σαρνό.

Ο Φρεντερίκ Σαρνό γεννήθηκε στη Γαλλία γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα και μετανάστευσε στη Θεσσαλονίκη μετά το 1880, όταν η πόλη ήταν ακόμα υπό την Οθωμανική κυριαρχία και βρισκόταν σε μία περίοδο έντονης αστικοποίησης και ανάπτυξης.

Η Θεσσαλονίκη εκείνη την εποχή, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των πολιτικών και οικονομικών αλλαγών, ήταν ένα κέντρο πολιτιστικής αλληλεπίδρασης μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ο Σαρνό έφερε μαζί του τη γαλλική αρχιτεκτονική παράδοση και επηρεάστηκε από τη γαλλική αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα, με στοιχεία νεοκλασικισμού, εκλεκτισμού και Art Nouveau.

Η αρχιτεκτονική του δεν ήταν αυστηρά παραδοσιακή ή μοντέρνα, αλλά συνδύαζε στοιχεία και από τις δύο αυτές κατευθύνσεις, δημιουργώντας κτίρια που ήταν ταυτόχρονα εντυπωσιακά και πρακτικά για τις ανάγκες της πόλης. Η εργασία του είχε μεγάλη σημασία για τη Θεσσαλονίκη, καθώς αντικατόπτριζε την πολιτιστική και οικονομική άνθηση της πόλης κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής και της πρώτης ελληνικής περιόδου. Ο Σαρνό ήταν επίσης μέρος ενός μεγαλύτερου κύκλου αρχιτεκτόνων και μηχανικών που συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό της Θεσσαλονίκης.

Η παρουσία του Σαρνό στη Θεσσαλονίκη συνδυάζεται με την ανάπτυξη της πόλης ως εμπορικού και πολιτιστικού κέντρου. Η Θεσσαλονίκη, λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης, είχε εξαιρετικές σχέσεις με άλλες περιοχές του κόσμου και η αρχιτεκτονική του Φρεντερίκ Σαρνό ήταν μέρος αυτής της διεθνούς αλληλεπίδρασης.

Το έργο του, αν και μπορεί να μην είναι τόσο γνωστό στο ευρύ κοινό σήμερα, εξακολουθεί να έχει σημαντική αξία για τη μελέτη της αρχιτεκτονικής της Θεσσαλονίκης και της πολιτιστικής κληρονομιάς της.

Πάμε μία βόλτα στα έργα του!

Οικία Αφών Χατζημήσεφ 

Χτίστηκε το 1896, για τους γιους του Ιβάν Χατζημήσεφ, Πέτρο και Νικόλαο. Πιθανότατα έχει σχεδιαστεί από τον Frederic Charnot, αρχιτέκτονα της οικίας Ιβάν Χατζημήσεφ αλλά και την οικία Θεόδωρου Χατζημήσεφ. Κι αυτό, όπως και του Ιβάν ανήκουν στην Εκκλησία. Κάποια στιγμή υπήρξε κατοικία του Νέλσον Ουίλιαμ Αμποτ, της γνωστής οικογένειας Άμποτ της Θεσσαλονίκης, αργότερα κατοικία του εκάστοτε Γενικού Διοικητή της Μακεδονίας και Σχολή Κωφαλάλων. Εδώ και αρκετά χρόνια στεγάζει μπαρ. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Νεοκλασικό διώροφο κτίριο. Συμμετρία στον κάθετο άξονα, ο κεντρικός άξονας της πρόσοψης τονίζεται από την κύρια είσοδο στην οποία οδηγεί μνημειακή μαρμάρινη σκάλα. Η διακόσμηση της όψης είναι λιτή, με παραστάδες με επίκρανα ιωνικού ρυθμού και τριγωνικά αετώματα πάνω από τα παράθυρα. Οδοντωτή ταινία, προεξέχον γείσο και στηθαίο. Στην αρχική του μορφή δεν υπάρχει εξώστης, παρά μόνο το πλατύσκαλο μπροστά στην είσοδο.

Οικία Ιβάν Χατζημήσεφ (Κατάληψη Σχολείο)

Χτίστηκε το 1890, σε σχέδια του Frederic Charnot για λογαριασμό του Βούλγαρου κτηματία Ιβάν Χατζημήσεφ, αδελφό του Θεόδωρου Χατζημήσεφ. Η οικία του Θεόδωρου βρίσκεται στην οδό Βασ. Όλγας 3 και ο σχεδιασμός της είναι πανομοιότυπος, ειδικά στην πρόσοψη. Δίπλα βρίσκεται η οικία των υιών του Πέτρου και Νικόλαου. Μετά τον θάνατο του Ιβάν (1896), το ακίνητο περνάει στο όνομα της συζύγου του Ευφημίας και των παιδιών του (Πέτρου, Νικόλαου και Αικατερίνης).

Το 1915 η οικογένεια εγκαθίσταται στην Σόφια και το κτίριο περνάει στο Ελληνικό Δημόσιο. 1919-1933 στεγάζει το προξενείο των ΗΠΑ, 1933-1938 το Ε Γυμνάσιο Αρρένων, 1938-1940 τα γραφεία της ΕΟΝ, 1952-1972 την ΣΤ Εφορία. Σε κάποια στιγμή της ιστορίας του μεταβιβάστηκε στην Εκκλησία η οποία το 1974 το ενοικίασε στον Δήμο και φιλοξένησε το 12ο Δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης. Υπέστη ζημιές στον σεισμό του 1978, εκκενώθηκε αλλά μετά τις απαραίτητες επισκευές το σχολείο επέστρεψε. Σεισμός το 2004 προκάλεσε μεγάλη ρωγμή στον 2ο όροφο και το κτίριο κρίθηκε ακατάλληλο για λόγους στατικότητας. Ο Δήμος δεν αναλάμβανε την ενίσχυση του φέροντα οργανισμού που είναι απαραίτητη, η Εκκλησία ζητούσε ανταλλάγματα για να το παραχωρήσει και έτσι το 12ο Δημοτικό μετακινήθηκε. Εδώ και αρκετά χρόνια στεγάζει την κατάληψη/κοινωνικό στέκι “Σχολείο” που τουλάχιστον συντηρεί το κτίριο και έτσι έχει αποφευχθεί η κατάρρευσή του. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Διώροφη κατοικία εκλεκτικιστικής μορφολογίας. Νεοκλασικά στοιχεία όπως ο διαχωρισμός σε βάση-κορμό-στέψη, συμμετρία στα ανοίγματα, επαναληπτικότητα. Ο κεντρικός άξονας της πρόσοψης τονίζεται με ελαφριά προβολή αλλά και από την κεντρική θύρα στην οποία οδηγεί μνημειακή μαρμάρινη σκάλα. Παραστάδες με ιωνικά επίκρανα παρεμβάλλονται ανάμεσα στα ανοίγματα, τα οποία επίσης πλαισιώνονται από παραστάδες με επίκρανα που μοιάζουν περισσότερο κορινθιακά. Επιπλέον όλα τα ανοίγματα στέφονται από αέτωμα, τριγωνικό στον 2ο όροφο, τοξωτό στον 1ο. Οι εξώστες στηρίζονται σε μαρμάρινα φουρούσια και τα κιγκλιδώματα είναι περίτεχνα. Τέλος παρατηρούμε οδοντωτή ταινία κάτω από το προεξέχον γείσο και στηθαίο πάνω από αυτό.

Οικία Θοδωρή Χατζημήσεφ

Χτίστηκε μεταξύ 1890-1896, για τον επίτιμο διερμηνέα του Ρωσικού προξενείου και πλουσιότερο Βούλγαρο της πόλης Θεόδωρο Χατζημήσεφ, αδελφό του Ιβάν Χατζημήσεφ. Αρχιτέκτονας πιθανότατα ήταν και εδώ ο Frederic Charnot, που έχτισε και την βίλα του Ιβάν, καθώς οι δυο οικίες είναι πανομοιότυπες. Το 1921, μεταφέρεται εκεί το Α Γυμνάσιο Αρρένων και το κτίριο από το 1928 ανήκει στο Δημόσιο. Το 1934 περνάει στην ιδιοκτησία του Σχολικού Ταμείου του Γυμνασίου και το 1960 το Γυμνάσιο επεκτείνεται και στο διπλανό κτίριο. Το 1978, μετά τον σεισμό της Θεσσαλονίκης, κρίνεται ακατάλληλο και εγκαταλείπεται για τουλάχιστον 20 χρόνια. Το 1997, με την ευκαιρία της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αποκαθίσταται και επαναλειτουργεί. Βρίσκεται στην οδό Βασ. Όλγας 3

Το Α’ Γυμνάσιο Αρρένων είναι το παλαιότερο γυμνάσιο της πόλης αφού ιδρύθηκε το 1760. Το συγκεκριμένο κτίριο όμως κρύβει και μια συγκλονιστική ιστορία. Στις 8 Απριλίου 1943, 149 Εβραίοι μαθητές του Γυμνασίου αποβλήθηκαν. Μεταφέρθηκαν άμεσα με τις οικογένειες τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Από τους 149, 4 κατάφεραν να σωθούν παραμένοντας κρυμμένοι στην Θεσσαλονίκη και μόλις 2 επέστρεψαν από τα στρατόπεδα… Πρόσφατα, τοποθετήθηκαν έξω από το Γυμνάσιο οι λεγόμενες Stolperstein, μπρούτζινες πλάκες που αναγράφουν τα ονόματα των δολοφονηθέντων μαθητών. Οι Stolperstein, τοποθετούνται σε σημεία μνήμης της κτηνωδίας των Ναζί σε ολόκληρη την Ευρώπη και έχουν σχεδιαστεί από τον Γερμανό καλλιτέχνη Gunter Demnig. Ο άνθρωπος ωστόσο που κίνησε την διαδικασία για την τοποθέτηση των πλακών στο Α Γυμνάσιο ονομάζεται Απόστολος Δερεκλής και είναι και ο ίδιος απόφοιτος του Γυμνασίου.

Επίσης, μπροστά στο Α’ Γυμνάσιο Αρρένων, δολοφονήθηκε τον Μάρτιο του 1913, ο βασιλιάς Γεώργιος ο Ά. Ο βασιλιάς διέμενε την εποχή εκείνη, στην έπαυλη Χατζηλαζάρου και καθημερινά έκανε την βόλτα του πεζός.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Διώροφο, νεοκλασικό κτίριο κατοικίας, με 12 δωμάτια και 2 σαλόνια. Με συμμετρία στα ανοίγματα, τόσο στους κάθετους όσο και στον οριζόντιο άξονα. Ο κεντρικός άξονας της κύριας όψης τονίζεται με την παρουσία της κεντρικής εισόδου και του εξώστη. Ο εξώστης υποστηρίζεται από μαρμάρινα φουρούσια. Η διακόσμηση είναι λιτή και γεωμετρική, με ψευδοπαραστάδες και επίκρανα. Στην πίσω όψη, ο δεξιός κάθετος άξονας, προεκτείνεται προς τα έξω, δημιουργώντας έτσι ένα κτίριο σε σχήμα Γ.

Οικία Κεχαγιά

Δεν γνωρίζουμε πολλά για την ιστορία του κτιρίου. Χτίστηκε το 1900 και είναι πιθανότατα έργο του αρχιτέκτονα Frederic Charnot. Υπήρξε κατοικία εξαρχής και σήμερα ανήκει στον Ηρακλή Κεχαγιά. Ήταν εν μέρει εγκαταλειμμένο για χρόνια καθώς στο μισό κτίριο διαπιστώνονταν σημάδια κατοίκησης. Το 2018 καήκε σχεδόν ολοσχερώς.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Τυπικό παράδειγμα εκλεκτικισμού των αρχών του 20ου αιώνα. Παρουσιάζει αξιόλογη οργάνωση των επί μέρους στοιχείων στην πρόσοψη (καμπύλα, θυρώματα, μικρούς εξώστες, ξύλινα κουφώματα) και ενδιαφέρουσα κάτοψη και θεωρείται αξιόλογο δείγμα της αρχιτεκτονικής τάσης που χρησιμοποιεί στοιχεία από τη λαϊκή αρχιτεκτονική της Κεντρική Ευρώπης. Πρόκειται για μια δυώροφη οικοδομή με ημιυπόγειο που αποτελείται από δύο δίδυμες κατοικίες με συμμετρική κάτοψη σχήματος. Η όψη είναι πλατυμέτωπη, με ελαφρά προεξέχοντα τα ακραία στοιχεία. Χρησιμοποιούνται μορφολογικά στοιχεία από τον κλασικισμό και την αναγέννηση. Τα ανοίγματα έχουν τοξωτά ή χαμηλότοξα ανώφλια, με διακοσμητικό κλειδί. Η στέγη καταλήγει σε ξύλινη κορνίζα που στις κεραίες του Π έχει ενδιαφέρουσα διάτρητη διακόσμηση και διακοσμητικά δοκάρια, σε από μίμηση κεντροευρωπαϊκών λαϊκών οικοδομικών στοιχείων. Γεωμετρική φρίζα περιτρέχει το κτίριο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εξώστες, με χαρακτηριστικά φουρούσια, οι σιδεριές τους καθώς και το κιγκλίδωμα του αυλόγυρου.

Πρώην Ορφανοτροφείο Μέλισσα 

Άλλο ένα ιστορικό κτίριο της περιοχής των Εξοχών. Χτίστηκε το 1896, σε σχέδια του Frederic Charnot για να στεγάσει τον Osman Ali Bey. Στεγάζει τον Μπέη, το 1908 εξαγοράζεται από το Βουλγαρικό κράτος, το 1913 φιλοξενείται ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Φερδινάνδος ΄Β και από το 1914 λειτουργεί εκεί το Βουλγαρικό προξενείο. Το 1915, επιτάσσεται από τους Συμμάχους οι οποίοι βγάζουν σε πλειστηριασμό τα έπιπλα και καταστρέφουν το βουλγαρικό αρχείο. Μετά την ήττα των Βούλγαρων και την αποχώρηση τους από την Θεσσαλονίκη το κτίριο στεγάζει το ορφανοτροφείο Μέλισσα, που φιλοξενεί παιδιά προερχόμενα από την Μικρασιατική Καταστροφή (1922). Στο διάστημα 1941-1945 το κτίριο καταλαμβάνεται από ξένους εισβολείς αλλά με την λήξη του Β Παγκοσμίου τα παιδιά επιστρέφουν στο κτίριο. Ο σεισμός του 1978 προκαλεί μεγάλες ζημιές στο οίκημα και το ορφανοτροφείο μεταφέρεται μόνιμα πλέον σε άλλο χώρο. Εν τω μεταξύ, έχει ήδη πουληθεί στο Ελληνικό κράτος, το οποίο και το αφήνει έρμαιο στα χέρια καταληψιών. Οι καταληψίες προκαλούν σοβαρές φθορές στο κτίριο, το οποίο ευτυχώς αποκαθίσταται το 1998 και επαναλειτουργεί πλέον ως Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1977.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Διώροφη κατοικία με ημιυπόγειο, δείγμα εκλεκτικισμού της εποχής. Οι όψεις είναι απόλυτα συμμετρικές ως προς τον κάθετο άξονά τους και οι σκάλες επιβλητικές και στις δύο εισόδους της. Παρατηρούμε πολλά ανάγλυφα διακοσμητικά στοιχεία, όπως τα αετώματα σε κάθε παράθυρο, τα διακοσμητικά κλειδιά πάνω από τα ανοίγματα, οι πεσσοί, τα επίκρανα, τα περίτεχνα μαρμάρινα φουρούσια που στηρίζουν τον εξώστη. Ο πρώτος με τον δεύτερο όροφο παρουσιάζουν διαφορετική εξωτερική διακόσμηση. Επίσης, στις οροφές των εξωστών της νότιας όψης παρατηρούμε οροφογραφίες. Οι οροφές στο εσωτερικό ήταν επίσης διακοσμημένες με νωπογραφίες.

Ο Πύργος της Ευτυχίας 

Το «Chateau Mon Bonheur» το κτίριο µε το ροµαντικό όνοµα και τα χαρακτηριστικά κόκκινα τούβλα, χτίστηκε το 1890, σε σχέδια του Frederic Charnot, μετά από παραγγελία του Δημήτρη Τσακιρδέκη. Αργότερα στέγασε την οικογένεια Ντιράν Αμπτουλάχ, μετέπειτα πέρασε στην ιδιοκτησία του Δημήτρη Ιωαννίδη, χρησιμοποιήθηκε ως οικοτροφείο των Εκπαιδευτηρίων Σχινά και η τελευταία του χρήση ήταν από το Σώμα Προσκόπων.

Αρχιτεκτονική του κτιρίου

Εκλεκτικιστικό κτίριο και αυτό, με έντονα μεσαιωνικά στοιχεία και τις χαρακτηριστικές ενετικές επάλξεις. Στην αρχική κατασκευή υπήρχαν 2 κτίρια – η κατοικία του ιδιοκτήτη κι ενα καφέ, με τραπεζάκια δίπλα στην θάλασσα. Το κτίριο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο με υπουργική απόφαση του 1984. Σύμφωνα με την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, το κυρίως κτίσμα έχει δεχθεί μεταγενέστερες προσθήκες, αλλά είναι δυνατή η επαναφορά του στην αρχική του μορφή. Το δεύτερο κτίσμα διατηρεί ένα μόνο τμήμα του, δεδομένου ότι από το υπόλοιπο σώζεται μόνο η βάση.

Πηγές: wikipedia | FB Το δέντρο στο μπαρ/ Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών, Εικονογραφία της συνοικίας των εξοχών, 1885-1912, Β. Κολώνας/“Οι Πέτρες της Αλήθειας για τους εβραίους του Α Γυμνασίου”, της Χριστίνας Ταχιάου/ HuffingtonPost “The overdue placement of Stolpersteine in Thessaloniki, Greece” του Christian John Hadjipateras / facebook group ∏ρωτο Γυμνασιο & Λυκειο Αρρενων Θεσσαλονικης / odysseus.culture.gr/ (ΥΠΠΟ- ΦΕΚ 137/Β/23-3-1987)/ Εικονογραφία της συνοικίας των εξοχών