Από την Άνω Τούμπα ως την Κάτω Τούμπα: Ιστορίες μια γειτονιάς που αλλάζει

Ιστορική, τραγουδισμένη, ποδοσφαιρόφιλη και προσφυγομάνα, η Τούμπα έχει πολλά να μας διηγηθεί, αρκεί να ξέρουμε πού να ψάξουμε. Πάμε μια βόλτα σε μια ένδοξη γειτονιά.

Από προϊστορική τουμπίτσα… αστικοποιημένη Τούμπα

Ο γήλοφος της Τούμπας, άλλοτε γνωστός ως «τουμπίτσα», είναι αυτός που «βάφτισε» όλη τη συνοικία. Έχει ύψος 23 μέτρα. Σχηματίστηκε σε βάθος χρόνου, όταν οι νεότεροι κάτοικοι έχτιζαν πάνω στα χαλάσματα παλιότερων κτιρίων. Το 1895, στο λόφο ανακαλύφθηκε ένας οικισμός με πολλαπλές φάσεις δόμησης, από την Εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου ως τον 4ο αι. π.Χ. Επίσης, βρέθηκε και ένα μεγάλο νεκροταφείο, χρονολόγησης μεταξύ του 8ου και του 3ου αιώνα π.Χ. Κάποιοι ερευνητές υποστήριξαν, μάλιστα, ότι η αρχαία Θέρμη βρισκόταν εδώ και όχι ανατολικά. Ο οικισμός φαίνεται να εγκαταλείφθηκε μετά την ίδρυση της Θεσσαλονίκης.

Σήμερα ο λόφος είναι χαρακτηρισμένος ως χώρος πρασίνου, ένα μικρό ανάχωμα στο απέραντο γκρι των πολυκατοικιών. Ο αρχαιολογικός χώρος χρησιμοποιείται για την πρακτική φοιτητών.

Επί Τουρκοκρατίας, γύρω από την τουμπίτσα έβοσκαν τα ζώα τους οι κάτοικοι της Καπουτζήδας (σημερινή Πυλαία). Όταν ο Μουράτ ΄Β κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη, τους επέτρεψε να παραμείνουν στην περιοχή, για να φυλάνε και τα τείχη.

Στον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο, κοντά στην Τουμπίτσα εγκαταστάθηκε στρατόπεδο της Αντάντ. Λίγο αργότερα, η περιοχή υποδέχτηκε χιλιάδες πρόσφυγες, με προέλευση από Μικρά Ασία, Πόντο, Ανατολική Θράκη κ.α. Ο συνοικισμός της Τούμπας ήταν ο μεγαλύτερος του είδους του. Χωριζόταν στον πάνω και τον κάτω. Το πάνω μέρος χτίστηκε άναρχα και εποικίστηκε από το 1923, ενώ το κάτω μέρος εποικίστηκε μεταξύ 1924 και 1938 με σχέδιο που προέβλεπε 500 πλινθόκτιστα κτίρια.

Άλλοι πρόσφυγες έμειναν σε παραπήγματα των συμμάχων ή σκηνές. Σταδιακά χτίστηκαν και κανονικά οικήματα από την Πρόνοια, το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, το Εμπορικό-Βιομηχανικό Επιμελητήριο ή στο πλαίσιο γερμανικών επανορθώσεων.

Ακόμα νοτιότερα, κοντά στο νοσοκομείο Χιρς (σημερινό Ιπποκράτειο), η εβραϊκή κοινότητα δημιούργησε το Συνοικισμό 151, για τη στέγαση πυρόπληκτων της πυρκαγιάς του 1917. Πήρε το όνομά του είτε από το συμμαχικό ιταλικό νεκροταφείο είτε από το τοπωνύμιο «0.151», που χρησιμοποιούσαν οι τροχιοδρομικοί. Στις αρχές του ‘50, ανεγέρθηκαν εκεί κάποιες εργατικές πολυκατοικίες, για να στεγάσουν ξεσπιτωμένους από τους βομβαρδισμούς. Σήμερα σώζονται δύο τέτοιες στην οδό Π. Καρολίδου.

Για την υποστήριξη των εκτοπισμένων, διοργανώθηκαν λαϊκά συσσίτια και δημιουργήθηκε ένα πρώτο νοσοκομείο το 1923. Στις εκκλησίες της Αγίας Βαρβάρας, της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Θεράποντα αποθηκεύτηκαν εικόνες και λείψανα αγίων από τις χαμένες πατρίδες.

Οι Τουμπιώτες απασχολήθηκαν κυρίως ως αραμπατζήδες, γυρολόγοι, μαγαζάτορες και εργάτες σε ποτοποιίες και υφαντουργεία σαν του Αρσάνογλου, του Τεκέζογλου, του Παπάζογλου και φυσικά την ΥΦΑΝΕΤ.

Για αρκετά χρόνια, η περιοχή μαστιζόταν από επιδημίες και θανάτους παιδιών λόγω των γειτονικών ρεμάτων και της έλλειψης αποχέτευσης και αποχωρητηρίων. Πρώτα φτιάχτηκαν υπόνομοι στην Κάτω Τούμπα και μετά στην Άνω. Νερό υπήρχε μόνο σε δημόσιες βρύσες και για λίγες ώρες. Οι πρώτες δημοτικές γκαζόλαμπες τοποθετήθηκαν το 1926.

Σε βάθος χρόνου, τα παραπήγματα αντικαταστάθηκαν από μονοκατοικίες με κατάφυτες αυλές, οι οποίες προστάτευαν και από την ελονοσία. Σήμερα σώζονται ελάχιστες πια, με την αντιπαροχή να έχει «καταπιεί» τις περισσότερες. Όπως και το λόφο, που χτίστηκε σχεδόν όλος και έχουν απομείνει απομεινάρια του…

Μικρή Σκηνή, μεγάλη απήχηση

Μεσημέρι στην πλατεία Αγίου Θεράποντα, ίσως την πιο χαρακτηριστική μιας περιοχής που δεν έχει πλατείες, τα παιδιά από τα γειτονικά σχολεία έχουν πάρει το δρόμο για το σπίτι, ενώ παρέες ηλικιωμένων παίζουν χαρτιά και συζητούν έντονα.

Μπορεί η παρακείμενη εκκλησία να έδωσε το όνομά της στην πλατεία, όμως κάποτε το μέρος ονομαζόταν πλατεία Ταπητουργείων, αφού εδώ λειτουργούσαν πολλές τέτοιες επιχειρήσεις.

Παραπέρα εκτείνεται η Ανατολικής Θράκης, ένας από τους λίγους δρόμους της Τούμπας με έντονη εμπορικότητα διαχρονικά. Σε έναν κάθετο, την οδό Επταλόφου, μία πινακίδα μάς ενημερώνει: «Στον χώρο αυτό ήταν το “Αγροτικόν” του Νίκου Παπάζογλου». Μέσα στο κτίριο μάς περιμένει ο Μάρκος Τότσκας, συνέταιρος στο χώρο καλλιτεχνικών εκδηλώσεων Μικρή Σκηνή. Άνοιξε μέσα στον Covid, προσφέροντας πολύτιμες ανάσες πολιτισμού στην Κάτω Τούμπα.

«Η Μικρή Σκηνή ήταν όραμα του Δημοσθένη Παπαδήμου και του Χρήστου Ερκέκογλου, ιδρυτή του Κρουστόφωνου. Ήθελαν να προσφέρουν χώρο σε νέους και εδραιωμένους δημιουργούς και παράλληλα να σώσουν αυτόν τον ιστορικό τόπο από το να γίνει ένα ακόμα σούπερ μάρκετ ή μαγαζί εστίασης», λέει ο Μάρκος.

Το κτίριο χτίστηκε το 1926 από τη Μορφωτική Ένωση Νεολαίας Τούμπας (Μ.Ε.Ν.Τ.), προσφυγικό σωματείο, για να στεγάσει το πρώτο θέατρο των προσφύγων. Μετά το ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο, έγινε ορμητήριο ανθρώπων της Αριστεράς, για αυτό και κάηκε από εμπρησμό μέσα στον Εμφύλιο. Τη δεκαετία του ‘50, αναστηλώθηκε και φιλοξένησε καλλιτεχνικές δραστηριότητες, μέχρι το άνοιγμα του «Αγροτικόν» στα τέλη της δεκαετίας του ‘80. Μετά το «Αγροτικόν» και μέχρι το 2020, φιλοξένησε σχολή χορού και ποδηλατάδικο.

Ο Μάρκος συνεχίζει: «Θέλουμε να δείξουμε στους Θεσσαλονικείς ότι υπάρχουν σκηνές και εκτός κέντρου που αξίζει να επισκεφθούν. Και νομίζω ότι τους πείθουμε, χάρη στη δυνατή ενέργεια και ιστορικότητα του χώρου. Έχουν περάσει άνθρωποι από εδώ και μας έχουν πει πολύ ιδιαίτερες ιστορίες για το θέατρο στη Μ.Ε.Ν.Τ. ή για τα χρόνια που παίζανε μουσική με τον Παπάζογλου. Κάποιοι μάς λένε: “Παιδιά, θέλω να έρθω, αλλά νομίζω δεν θα το αντέξω συναισθηματικά…”».

Μιλάει με ευγνωμοσύνη για τους λαϊκούς ανθρώπους της περιοχής, που μέσα από τη Μικρή Σκηνή αποκτούν νέες παραστάσεις. «Η γειτονιά μάς έχει αγκαλιάσει, αφενός λόγω της μουσικής παράδοσης που κουβαλά λόγω προσφυγιάς, αφετέρου λόγω του Νίκου Παπάζογλου: «Όσοι μιλούν για το Νίκο, θυμούνται έναν άνθρωπο που ζούσε στην περιοχή και είχε μεγάλη σύνδεση με τους Τουμπιώτες. Τον θεωρούσαν δικό τους άνθρωπο. Μας τιμά που μέσα από εμάς βλέπουν τη συνέχεια του».

Όσο για το ποιο είναι το διαρκές τους κίνητρο, δηλώνει: «Όπως οι πρόσφυγες δημιούργησαν αυτόν το χώρο τέχνης μέσα στα προβλήματά τους, έτσι και εμείς, στις δυσκολίες του δικού μας του καιρού, πιστεύουμε ότι πρέπει να βάλουμε μπροστά την τέχνη για να προχωρήσουμε τις ζωές μας παρακάτω».

«Μια όμορφη γειτονιά, γεμάτη αναμνήσεις»

Περπατάμε στην οδό Ανατολικής Θράκης. Εδώ ράθυμοι καταστηματάρχες στέκονται έξω από τις επιχειρήσεις τους, ηλικίας κάποιων δεκαετιών, συνυπάρχοντας με αλυσίδες take away και πλυντήρια με κέρμα.

Συναντάμε τη Γεωργία Τσαπόγα, παλιά Τουμπιώτισσα μεγαλωμένη στην οδό Ικονίου, στην Παπάφη. Περπατάμε στα στενά της περιοχής, εδώ όπου ελάχιστες πια μονοκατοικίες συνυπάρχουν με πολυώροφες πολυκατοικίες και ισχνά πεζοδρόμια, γεμάτα εμπόδια.

«Αυτήν τη γειτονιά τη θυμάμαι πανέμορφη. Τέλη ‘60-αρχές ‘70 υπήρχαν μόνο τρεις-τέσσερις πολυκατοικίες, αυτοκίνητο είχαμε μόνο εμείς και ένας ακόμα. Υπήρχε πολύ έντονη αλληλεγγύη μεταξύ μας. Κατεβαίναμε να παίξουμε, έβγαιναν όλες οι γειτόνισσες να μας φιλέψουν κάτι…».

Κλασικά σημεία για παιχνίδι ήταν η αλάνα επί της Κλεάνθους, η πλατεία Αγίου Θεράποντα και η αλάνα Τούμπας γύρω από το γήπεδο. Στο μυαλό της κ. Γεωργίας έμεινε ανεξίτηλο το «σκουπιδιάρικο» της εποχής —ένα τρακτέρ με ανοιχτή καρότσα—, ο γαλατάς, ο Τρελογιάννης, ένας ρακένδυτος ηλικιωμένος που τριγυρνούσε μονολογώντας, και η θρυλική ψιλικατζού Χρυσούλα.

Παιχνίδια και εφηβικά φλερτ στις αλάνες

Η κ. Γεωργία πήγε σχολείο στο 1ο Γυμνάσιο-Λύκειο, ένα από τα πολυπληθέστερα της χώρας τότε, 1200 μαθητές. Χτίστηκε το 1956 πλάι στον ΟΤΕ.

«Για να φανταστείς πόσα παιδιά ήμασταν, στην Ά Γυμνασίου φοιτούσα στο Α11! Το να φοιτούμε εκεί ήταν τιμή. Είχε πολλές διακρίσεις στον αθλητισμό, στο μπάσκετ. Μια χρονιά, είχαμε πάρει και το παγκόσμιο μαθητικό στην Αμερική!», θυμάται η κ. Γεωργία.

Οι σχολικές εκδρομές γίνονταν είτε στη Νέα Ελβετία, στην αλάνα Τούμπας ή πιο πάνω, στο Κρυονέρι.

Σήμερα, η αλάνα, πέριξ του γηπέδου του ΠΑΟΚ, είναι χτισμένη με σχολεία αλλά και το πολυδύναμο κτίριο του Δήμου, με δημοτικό κολυμβητήριο που εξυπηρετεί όλη τη Θεσσαλονίκη. Στην πλατεία που έχει απομείνει, κάτοικοι και επισκέπτες μαζεύονται για βόλτα ή καφέ.

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, υπήρχαν κάποιες τελευταίες παράγκες, γνωστές και ως «τουρκόσπιτα». Παραδίπλα λειτουργούσαν λαϊκές ταβέρνες, σε κάποιες από τις οποίες γινόταν σεξεργασία.

«Κάποτε στην αλάνα Τούμπας είχε βουναλάκια με χώμα. Εκεί τα αγόρια παίζαν ποδόσφαιρο και εμείς τα κοιτάζαμε. Παρακάτω, στα εκδοτήρια του γηπέδου, δίναμε τα πρώτα μας κρυφά ραντεβού», μοιράζεται η κ. Γεωργία.

Για τα πιο «κυριλέ» τετ-α-τετ της εποχής, προορισμός ήταν το καφέ “Petit Palais” κάτω από το γήπεδο. Αν ήσουν ντυμένος «καθώς πρέπει», έμπαινες από την αριστερή πλευρά. Αν όχι, από τη δεξιά. Face control, λοιπόν, από νωρίς!

Άλλα μαγαζιά ήταν ο «Άδωνις», το «Καλούα», η καφετέρια του Αλαβάντα, ποδοσφαιριστή του ΠΑΟΚ, το «ουφάδικο» “La Luna” ή τα παγωτά «Ρίο».

Σήμερα, μικροί και μεγάλοι βγαίνουν κυρίως σε ρακάδικα και μπυραρίες επί της Μικράς Ασίας, καθώς και στην οδό Λαμπράκη, σε καφέ-μπαρ και μαγαζιά γρήγορου φαγητού. Τα «ουφάδικα» έχουν αντικατασταθεί από ίντερνετ καφέ και τα πολλά σινεμά της περιοχής (Άβα, Ελλάς, Ανθή, Αστήρ, Δουκάκη, κ.α.) από τα multiplex του κέντρου και των προαστίων.

Ένα στάδιο-τοπόσημο!

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Τούμπα χωρίς να πεις για τον ΠΑΟΚ.. Δημιούργημα Πολιτών προσφύγων και αυτός το 1926, κατάφερε να γίνει σύμβολο μίας ολόκληρης γειτονιάς και να συνδέσει την ιστορική του πορεία με την πορεία ολόκληρης της Θεσσαλονίκης.

Το 1959, ο σύλλογος εγκαταστάθηκε από το Συντριβάνι στο σημερινό γήπεδο, σε σχέδια του Μηνά Τρεμπέλα, με πολιτικό μηχανικό τον Αντώνη Τριγλιανό και σε χώρο που παραχωρήθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Το απόλυτο ρεκόρ εισιτηρίων πραγματοποιήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1976, σε ισόπαλη αναμέτρηση με την ΑΕΚ, φτάνοντας στα 45.252 εισιτήρια. Σήμερα έχει χωρητικότητα 28.703 θέσεις. Το 2004 τοποθετήθηκε νέο σκέπαστρο και έγινε σημαντική ανακαίνιση, καθώς χρησιμοποιήθηκε ως προπονητήριο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Εδώ και κάποια χρόνια έχει επικρατήσει η ιδέα κατασκευής νέου γηπέδου αυξημένης χωρητικότητας στο ίδιο σημείο, μαζί με μία ριζική ανάπλαση της περιοχής. Το project της «Νέας Τούμπας» προβλέπει καινούργιο γήπεδο, υπογειοποίηση της Κλεάνθους, πάρκινγκ, φωτοβολταϊκά και εκτεταμένες αστικές αναπλάσεις. Τα σχέδια για το νέο γήπεδο ανήκουν στον εκλιπόντα αρχιτέκτονα Τάκη Δούμα.

Για το project έχει καταρτιστεί Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο και έχει εκδοθεί Προεδρικό Διάταγμα. Το master plan έχουν αναλάβει οι εταιρείες Salfo και Populous. Αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει ξεκάθαρο χρονοδιάγραμμα για την κατασκευή του γηπέδου, καθώς δεν υπάρχει κάποια σχετικά ανακοίνωση από την ΠΑΕ.

«Ερχόμουν από μικρή στο γήπεδο. Ήταν ωραία τότε! Καθόμασταν μαζί Παοκτσήδες-Αρειανοί και ούτε φασαρίες ούτε τίποτα», εξομολογείται η κυρία Γεωργία. Φέρνει στο νου το μεγάλο σεισμό του ‘78, τότε που είχε καταρρεύσει τμήμα της Θύρας 8. «Δύο χρόνια αργότερα, μία μέρα πριν από ένα σημαντικό παιχνίδι, κατέρρευσε τελείως το κομμάτι. Ευτυχώς… Κάποιοι θεατές συνήθιζαν να ανεβαίνουν πάνω, παρόλο που είχε κλείσει το σημείο, και θα θρηνούσαμε δεκάδες θύματα».

Ο Μανώλης Συρμακέζης γέννημα θρέμμα της περιοχής, με τον πατέρα του να έχει ένα από τα ιστορικά καταστήματα της Κονίτσης, όπως λεγόταν τότε η Λαμπράκη: «Ο ΠΑΟΚ είναι το σύμβολο της γειτονιάς. Η πλειοψηφία των κατοίκων συσπειρώνεται μαζί του. Ειδικά παλιά, κάθε παιχνίδι ήταν σαν γιορτή, με όλες αυτές τις καντίνες έξω από το γήπεδο. Όμως, πλέον, το πράγμα έχει αγριέψει, με τα οπαδικά επεισόδια και όλη αυτήν τη βία».

Για τη «Νέα Τούμπα», εκφράζει φόβους ότι η αύξηση της χωρητικότητας στο γήπεδο θα φέρει επιπλέον προβλήματα σε μια περιοχή που ήδη παραλύει όποτε έχει παιχνίδια. «Εννοείται ότι ο ΠΑΟΚ καθορίζει τη γειτονιά. Δουλεύουν φουλ και τα μαγαζιά όποτε έχει ματς. Όμως, η γνώμη μου είναι ότι όλα τα γήπεδα πρέπει πλέον να βγουν έξω από την πόλη και στη θέση τους να γίνονται πάρκα».

Τενεκέδες, τσιμέντα και… Ασβεστάς

Αφήνουμε το γήπεδο. Προσπερνάμε την Αγία Βαρβάρα, χτισμένη στη θέση παλιότερου ναού του 1918, και ανηφορίζουμε προς Κρυονέρι. Βρίσκουμε την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, επίσης κτισμένη στη θέση παλιότερου ναού του 1927. Οι Τουμπιώτες θυμούνται την περιοχή ως πνεύμονα πρασίνου και θέας. Όχι πλέον. Πέριξ της οδούς Διαγόρα, ελάχιστα σπιτάκια έχουν απομείνει να «αγκαλιάζουν» το κατάφυτο —και παρατημένο— ρέμα που κατεβαίνει από το βουνό. Τα περισσότερα έχουν μετατραπεί σε πολυκατοικίες, δημιουργώντας και εδώ ασφυκτική δόμηση.

Πίσω από την Αγία Μαρίνα, συναντάμε ένα όμορφο σχολείο. Σήμερα στεγάζει το 100ο Δημοτικό, που κι αυτό ιδρύθηκε μετά το μεγάλο σεισμό. Χτίστηκε και αποτέλεσε το πρώτο δημόσιο σχολείο της Τούμπας. Είναι γνωστό ως «σχολείο Ασβεστά», από τον πρώτο του διευθυντή, το Δημήτριο Ασβεστά.

Ακόμα πιο χαρακτηριστικό είναι το «τενεκεδένιο σχολείο», κάτω από το παλιό ορφανοτροφείο Μέγας Αλέξανδρος και το σημερινό Πάρκο για Όλους. Χτίστηκε το 1923 και ονομάστηκε «τενεκεδένιο» γιατί ως οικοδομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν οι τενεκέδες κηροζίνης που άφησαν οι σύμμαχοι μετά τον πόλεμο.

Το 1936, τα παιδιά στεγάστηκαν σε άλλο σχολικό κτίριο στη συμβολή των οδών Πυλαίας και Βιζύης, που χρηματοδοτήθηκε με αιτήματα προς την πολιτεία, εράνους, ακόμα και παραστάσεις με συμβολικό εισιτήριο. Το αρχικό κτίριο παραμένει σκουριασμένο σε ένα αναξιοποίητο κομμάτι του παλιού ορφανοτροφείου, ένα θυμητάρι των αγώνων που έκαναν οι πρόσφυγες για τη μόρφωση των παιδιών τους.

Οδός Λαμπράκη: ένας δρόμος που κρατάει (;) την εμπορικότητά του

Στα πεζοδρόμια της Γρηγορίου Λαμπράκη, βιαστικοί περαστικοί συναγωνίζονται όσους κάνουν περατζάδα στις βιτρίνες. Επιχειρήσεις οικογενειακές πλάι σε μεγάλες αλυσίδες ένδυσης και ηλεκτρικών ειδών, σαντουιτσάδικα δίπλα σε κυριλέ καφετέριες. Μία ενδιαφέρουσα μίξη.

Η Ντέπυ Σερλή έχει κατάστημα οπτικών στο κέντρο, όμως ο σύζυγός της διάλεξε τη Λαμπράκη για την ίδια δουλειά, κι ας αγγίζουν τα ενοίκια αυτά του κέντρου. Πιστεύει ότι ο δρόμος παραμένει ελκυστικός, ειδικά σε οικογένειες: «Ο κόσμος δεν ξεμακραίνει εύκολα από την Τούμπα. Είναι πολύ πιο εύκολο να βάλεις το παιδί στο καρότσι και να βγεις απευθείας για ψώνια στην περιοχή σου. Ό,τι θέλεις μπορείς να το βρεις. Έχει μαγαζιά για φαγητό, καφέ, ηλεκτρονικά για τα παιδιά. Χώρια που υπάρχει η οικειότητα της γειτονιάς, κάτι που δεν έχεις με τα μεγάλα μαγαζιά στο κέντρο ή με τα e-shop».

Στο απέναντι πεζοδρόμιο, συναντάμε το Βαγγέλη Νικολαΐδη, που έχει ένα από τα ελάχιστα πια μαγαζιά με ραφτικά είδη. Αυτός, πάλι, πιστεύει ότι η Λαμπράκη δεν είναι παρά μία απατηλή βιτρίνα, πίσω από την οποία κρύβονται τεράστια κόστη για τις επιχειρήσεις και πλήρης επιδείνωση της αγοραστικής δύναμης των Θεσσαλονικέων, που στρέφουν μαζικά την πλάτη τους στις τοπικές αγορές.

«Κλείνουν τα εμπορικά μαγαζιά και γίνονται καφέ και φαγάδικα», δηλώνει. «Δεν έχει καμία σχέση η εμπορικότητα συγκριτικά με το 2001 που ήρθα εδώ. Η Λαμπράκη είναι ένας στενός, άχαρος δρόμος, χωρίς κάποιο σχέδιο ανάπλασης. Όταν έχει αγώνα ο ΠΑΟΚ, μπλοκάρει ολόκληρη η περιοχή». Θεωρεί ότι η έννοια της γειτονιάς έχει πεθάνει, ειδικά σε μαγαζιά σαν το δικό του: «Όλοι σήμερα στρέφονται στο γρήγορο και το φασόν, από το φαγητό και τα ρούχα τους μέχρι τη διασκέδαση και τις… ειδήσεις. Αυτό φαίνεται και στη Λαμπράκη».

Τερματικός σταθμός: Παπάφειο

Κατεβαίνουμε Κλεάνθους και πιάνουμε την Παπάφη προς τα δυτικά. Προσπερνάμε τον Άγιο Φανούριο και φτάνουμε στο εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο της ΥΦΑΝΕΤ. Με έτος πρώτης λειτουργίας το 1905, από το 1964 είναι σε εγκατάλειψη και από το 2004 σε κατάληψη. Είχε εξαγοραστεί το 2006 από το Υπουργείο Πολιτισμού, για να στεγάσει τη συλλογή τέχνης Κωστάκη, χωρίς κάποια άλλη εξέλιξη.

Λίγο παραπέρα, στο ρέμα της ΥΦΑΝΕΤ, βρίσκουμε μία ζούγκλα με φυτά, σκουπίδια και παρατημένα αμάξια. Ακούμε ντρίμπλες στο τσιμέντο, πλάι από κάτι σκουριασμένες μπασκέτες. Ο κ. Μανώλης είχε μοιραστεί μαζί μας: «Τα ρέματα ήταν πάντα κομμάτι των Τουμπιωτών, όμως ποτέ δεν εξωραΐστηκαν. Κάποτε στο ρέμα της ΥΦΑΝΕΤ υπήρχε ένα πολύ ωραίο πάρκο. Σήμερα δεν είναι έτσι. Μόνο μια παλιά βρύση παραμένει από τότε. Νομίζω λειτουργεί ακόμα».

Στο τέλος του δρόμου συναντάμε το Παπάφειο, το επιβλητικό ορφανοτροφείο που χτιζόταν από 1894 μέχρι το 1903. Έχει σχήμα Ε, για να παραπέμπει στην «Ελλάδα», την «Ελπίδα» και την «Ελευθερία». Χρησιμοποιήθηκε σαν στρατιωτικό νοσοκομείο, στρατώνας και παιδούπολη της Φρειδερίκης, και από το 1961 οριστικά ως ορφανοτροφείο.

Σήμερα φιλοξενεί και περιθάλπει 20 παιδιά και 39 φοιτητές, με τη βοήθεια εκπαιδευτικού-ιατρικού προσωπικού και κοινωνικής λειτουργού. Ξακουστό είναι, βεβαίως, το μουσικό τμήμα, με την μπάντα του ιδρύματος να χαρίζει μελωδίες σε κάθε μεγάλη γιορτή.

Από την άλλη πλευρά της Κατσιμίδη, συναντάμε τους παλιούς στάβλους Παπάφη, μία έκταση περίπου 5 στρεμμάτων, που κάποτε στέγαζε τα ιππήλατα κάρα του Δήμου. Μετά από μία δεκαετία διεργασιών, ξεκίνησε η αξιοποίησή τους με δημιουργία χώρων πρασίνου, καθώς και κοινωνικές, αθλητικές και πολιτιστικές δομές. Για τις ανάγκες του έργου, κόπηκαν κάποια δέντρα, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις και δημιούργησε την αξίωση για τη διατήρηση όσο το δυνατόν περισσότερων δέντρων γίνεται.

Κατηφορίζουμε ξανά μπροστά στο Παπάφειο. Ο σταθμός μετρό «Παπάφη», που κόντεψε να μην κατασκευαστεί ποτέ, ανακουφίζει μερικώς την περιοχή, αν και οι Τουμπιώτες ελπίζουν ότι κάποτε το μετρό θα διασχίζει ολόκληρη την Τούμπα. Μέχρι τότε, Ι.Χ., λεωφορεία και τα πόδια μας θα παραμένουν ο μόνος τρόπος να προσεγγίζουμε την ιστορική συνοικία. Εμείς σας προτείνουμε ανεπιφύλακτα τον τρίτο, ώστε να ανακαλύψετε τα λιγότερο ή περισσότερο κρυμμένα μυστικά της.