Η επιστροφή της πολύπαθης Πλατείας Ελευθερίας

Η ώρα της Πλατείας Ελευθερίας έφτασε (ξανά). Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης, το οποίο ακολουθεί την ιστορία της αλλά κυρίως, υπενθυμίζει το μεγάλο πλήγμα που δέχθηκε η Θεσσαλονίκη κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και το οποίο τα τελευταία χρόνια παραμένει θέμα συζήτησης, προφανώς για όλους τους λάθος λόγους που μπορεί να σκεφτεί κάποιος.

Από παρκινγκ σε γιαπί εργασιών για να επιστρέψει τελικά, λίγα χρόνια μετά, στην προηγούμενη χρήση της και πάλι.

Ένας χώρος μνήμης που θα έπρεπε να αποδίδει τιμή στους ανθρώπους που τον σημάδεψαν, αλλά κατέληξε να ακολουθεί τη μοίρα όλων των έργων της πόλης που εξαγγέλλονται και μετά στοιχειώνουν.

Φτάσαμε λοιπόν στον Απρίλιο του 2024, με το νυν δήμαρχο Θεσσαλονίκης να αποκαλύπτει το πρωί της Δευτέρας (8/4) ότι βρίσκεται στον «αέρα» η προκήρυξη του διαγωνισμού για την ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας και τη μετατροπή της σε Πάρκο Μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος.

Οι ενδιαφερόμενες εταιρείες θα μπορούν να καταθέσουν τις προτάσεις τους για την ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας μέχρι τις 14 Μαΐου και ακολούθως θα αξιολογηθούν οι προτάσεις και θα αναδειχθεί ο εργολάβος που θα αναλάβει την εκτέλεση.

Η εκτιμώμενη αξία του έργου, χωρίς ΦΠΑ, είναι 6.854.838,71 ευρώ και υπάρχει εξασφαλισμένη χρηματοδότηση ύψους 9 εκατ. ευρώ από το «Πράσινο Ταμείο».

Πλατεία Ελευθερίας: Το απόλυτο παράδειγμα της καταραμένης πόλης – Η ιστορία και το χρονικό

Η άλλοτε πύλη εισόδου της Θεσσαλονίκης από τη θάλασσα, τα τελευταία χρόνια ταυτίστηκε με τον υπαίθριο χώρο στάθμευσης που λειτουργούσε μέχρι πέρσι στο σημείο, παρά για την ιστορικότητα της.

Ρίχνοντας μία ματιά στα κτίρια της περιοχής, εύκολα μπορείς κάποιος να κατανοήσει την εξέχουσα σημασία που είχαν και συνεχίζουν να έχουν για τον αστικό ιστό, αλλά και την ιστορικότητα που «κουβαλούν» στο πέρασμα των χρόνων.

Μετά την πυρκαγιά του 1917, ο Ερνέστ Εμπράρ, οραματίστηκε στο συγκεκριμένο σημείο την ανέγερση ενός επιβλητικού κτιρίου που θα στέγαζε ταχυδρομείο, τηλεγραφείο και τηλεφωνείο. Μάλιστα, οι εργασίες είχαν ξεκινήσει το 1920, αλλά διακόπηκαν εξαιτίας τεχνικών λόγων.

Στη σημερινή της μορφή η Πλατεία Ελευθερίας διαμορφώθηκε με βασιλικό διάταγμα τον Μάρτιο του 1963 και ο χώρος περιήλθε στο δήμο Θεσσαλονίκης. Παρά το γεγονός ότι είναι χαρακτηρισμένος χώρος πρασίνου, όλα αυτά τα χρόνια λειτούργησε ως υπαίθριο πάρκινγκ.

Δεν πρέπει φυσικά να ξεχάσουμε και το γεγονός ότι πρόκειται για έναν τόπο μαρτυρίου που συνδέεται άρρηκτα με τον εβραϊκό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης. Είναι ο χώρος όπου το 1942 οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας 18 έως 45 ετών που κατοικούσαν στην πόλη διατάχθηκαν από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής να παρουσιαστούν και αφού βασανίστηκαν φριχτά, οδηγήθηκαν αρχικά σε καταναγκαστικά έργα και εν συνεχεία σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στο νότιο άκρο της πλατείας Ελευθερίας βρίσκεται σήμερα το Μνημείο Ολοκαυτώματος προς τιμήν των 50.000 σχεδόν Εβραίων της Θεσσαλονίκης που έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Το μνημείο αναπαριστά την επτάφωτο λυχνία και φλόγες με ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων, σχεδιάστηκε από τους αδερφούς Γκλιντ και είχε αποκαλυφθεί στις παρυφές του κέντρου της πόλης, στη συμβολή των οδών Αλεξάνδρου Παπαναστασίου και Νέας Εγνατίας, το 1997, ενώ μεταφέρθηκε στην πλατεία Ελευθερίας το 2006.

Πριν την κατεδάφιση του Θαλάσσιου Τείχους

Εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πλατεία Ελευθερίας, μια από τις μεγαλύτερες ανοιχτές πλατείες της πόλης, παλιά υπήρχε το Θαλάσσιο τείχος, που περικύκλωνε την πόλη. Βάσει αρχαιολογικών ευρημάτων υποθέτουμε ότι στην προκυμαία της περιοχής της πλατείας Ελευθερίας και ανατολικότερα, πιθανώς βρισκόταν η Εκκλησιαστική Σκάλα, αλλά και ο βυζαντινός πύργος που ήλεγχε την είσοδο του λιμανιού, το Τοπ Χανέ της οθωμανικής περιόδου, το οποίο αποτέλεσε το φρούριο του Βαρδάρη, επί τουρκοκρατίας.

Η πλατεία Ελευθερίας, λοιπόν, δεν ήταν πάντα στεριά. Μέχρι το 1870 – οπότε άρχισε η κατεδάφιση της θαλάσσιας οχύρωσης της πόλης, στην προσπάθεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να εκσυγχρονιστεί – η θάλασσα έφτανε μέχρι το μέσον της πλατείας. Τριάντα μέτρα βορειότερα βρισκόταν το βυζαντινό θαλάσσιο τείχος, που ξεκινούσε από τον Λευκό Πύργο, ακολουθούσε τις σημερινές οδούς Κορομηλά και Καλαποθάκη, διέσχιζε την σημερινή πλατεία Ελευθερίας και κατέληγε στον πύργο της Αποβάθρας ή Τοπ Χανέ (στη σημερινή γωνία Κατούνη και Οπλοποιού, όπου βρίσκεται σήμερα ο ‘Ζύθος” στα Λαδάδικα). Εκεί βρισκόταν και η είσοδος του λιμανιού, που κατασκεύασε ο Μέγας Κωνσταντίνος.

Η διαμόρφωσή της Πλατείας τοποθετείται χρονικά μετά το 1870 όταν ολοκληρώθηκε η κατεδάφιση της θαλάσσιας οχύρωσης της πόλης. Διαμορφώθηκε έτσι το παραθαλάσσιο μέτωπο της πόλης κυρίως για να εξυπηρετεί την αυξημένη κίνηση των πλοίων. Ο χώρος της Αποβάθρας διανοίχθηκε και παράλληλα έγιναν επιχωματώσεις προς τη θάλασσα, από τις οποίες δημιουργήθηκαν νέα οικόπεδα.

Ακολούθησε η διάνοιξη της οδού Σαμπρή πασά – η σημερινή Βενιζέλου – και διαμορφώθηκε μία μικρή πλατεία. Αρχικά ονομάζεται πλατεία Αποβάθρας και στη συνέχεια πλατεία Ολύμπου και γίνεται το πιο κοσμικό σημείο της Θεσσαλονίκης.  Κεντρικό της σημείο ήταν το εστιατόριο “Ολυμπος” (που βρισκόταν αριστερά της οδού Βενιζέλου, στην κάτω δεξιά γωνία του σημερινού πάρκινγκ) και το ξενοδοχείο “Όλυμπος Παλάς”.

Δίπλα στο ξενοδοχείο, ανηφορίζοντας την Βενιζέλου και παραμένοντας στην αριστερή πλευρά, ήταν το ξενοδοχείο Ρουαγιάλ ή Βασιλικόν με το ομώνυμο καφεζυθοπωλείο. Στην απέναντι γωνία από αυτήν του Μεγάρου Στάιν ήταν το ξενοδοχείο Ρώμη που στο ισόγειό του στεγαζόταν το καφεζαχαροπλαστείο του Φλόκα. Στη δεξιά πλευρά της Βενιζέλου, γωνιά με την παραλιακή ήταν το κτίριο  της λέσχης  Cercle de Salonique όπου συγκεντρώνονταν μεγάλοι έμποροι και αστοί, πρόξενοι, στρατιωτικοί των συμμαχικών δυνάμεων και είναι γνωστή για την πολυτέλεια, αλλά και για τη βιβλιοθήκη, το εστιατόριο και το μπαρ που διέθετε. Δίπλα του και πριν το μέγαρο Στάιν υπήρχε το Μεγάλο ξενοδοχείο της Αγγλίας και στο ισόγειό του το το περίφημο καφέ Κρυστάλ. Αμέσως μετά το Μέγαρο Στάιν, στην άλλη γωνία με την σημερινή Καλαποθακη ήταν το ξενοδοχείο Παρνασσός. Όλα αυτά τα κτίρια δεξιά και αριστερά της Βενιζέλου κάηκαν και κατεδαφίστηκαν εκτός από το μέγαρο Στάιν, το μόνο που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917.

Η βάφτιση της Πλατείας Ελευθερίας

Τον Ιούλιο του 1908 στην πόλη ξέσπασε το από τους ιστορικούς αποκαλούμενο κίνημα, επανάσταση ή πραξικόπημα των Νεοτούρκων. Το Οθωμανικό Κομιτάτο ή Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο είχε πλέον υποχρεώσει τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ να προχωρήσει στην εφαρμογή του συντάγματος του 1876 και το αποκορύφωμα των πανηγυρισμών για το γεγονός αυτό ήταν η ειρηνική είσοδος στην πόλη ελλήνων μακεδονομάχων, βούλγαρων κομιτατζήδων και ενόπλων άλλων εθνικών ομάδων, ακόμη και ληστών. Η Θεσσαλονίκη βρισκόταν σε αναβρασμό λόγω των πολιτικών δολοφονιών ανάμεσα σε  Έλληνες και Βούλγαρους και είχαν προηγηθεί τα Απριλιανά του 1903, μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τους “Γκεμιτζήδες” μια αναρχική βουλγαρική επαναστατική ομαδα και οι οποίες συγκλόνισαν την τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη.

Συγκεκριμένα στον λιμένα της Θεσσαλονίκης ανατινάζεται το γαλλικό επιβατηγό πλοίο «Γουανταλκιβίρ», λίγο πριν τον απόπλου του για Κωνσταντινούπολη, όπου εκτελούσε τη συγκοινωνιακή αυτή γραμμή. Ακολούθησε βομβιστική επίθεση τρένου που μετέφερε 300 επιβάτες από Αδριανούπολη και μετά δέχθηκε βομβιστική επίθεση το εργοστάσιο φωταερίου της Θεσσαλονίκης με συνέπεια να βυθιστεί η πόλη στο σκοτάδι, ενώ παράλληλα ακολούθησαν εκρήξεις βομβών σε διάφορα μέρη της πόλης, δρόμους, πλατείες και καταστήματα, μεταξύ των οποίων στο ελληνικό καφενείο Αλάμπρα.

Από τα σοβαρότερα κτυπήματα της εξτρεμιστικής εκείνης δράσης ήταν η ανατίναξη της οθωμανικής τράπεζας και της παραπλήσιας γερμανικής λέσχης που υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή από δυναμίτες. Πέντε χρόνια αργότερα η Πλατεία έγινε το επίκεντρο συμφιλίωσης των λαών και των εθνοτήτων που ζούσαν στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά και των ανταρτών, που πολεμούσαν στα βουνά και στους βάλτους της Κεντρικής και της Δυτικής Μακεδονίας.

Οι άνθρωποι αυτοί τώρα αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο και πανηγύριζαν για την αναγγελία της εφαρμογής του συντάγματος από τον Σουλτάνο! Απόδειξη της συμφιλίωσης και της ειρηνικής συνύπαρξής τους ήταν η παράδοση του οπλισμού τους. Εκεί ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και ο πρόεδρος της τοπικής Βουλγαρικής Επιτροπής μαζί με τον μουφτή αγκαλιάστηκαν και προέτρεψαν και τον λαό να πράξει το ίδιο. Στην πλατεία ο Εμβέρ μπέης ένας από τους ηγέτες του Κινήματος απευθύνθηκε στους πολίτες λέγοντας: “Πολίτες! Σήμερα ο αυθαίρετος ηγεμόνας τελείωσε, η κακή διακυβέρνηση δεν υπάρχει πια. Είμαστε όλοι αδέλφια. Δεν υπάρχουν πια Βούλγαροι,  Έλληνες, Σέρβοι, Ρουμάνοι, εβραίοι, μουσουλμάνοι. Κάτω από τον γαλανό ουρανό είμαστε όλοι ίσοι, είμαστε όλοι περήφανοι που είμαστε Οθωμανοί!”. Από τότε η πλατεία Ολύμπου μετονομάστηκε σε πλατεία Ελευθερίας.

Μετά την Πυρκαγιά του 1917 – Τα σχέδια Εμπράρ

Η ιστορία της πλατείας ακολούθησε την ιστορία της πόλης, αλλάζει μορφές και χωροταξική σημασία και  αποτελεί για πολλά χρόνια χώρο αναψυχής, κομβικό σημείο συγκέντρωσης στρατιωτικών δυνάμεων (κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποβιβάζονται στο λιμάνι οι συμμαχικές δυνάμεις και εδώ γίνεται η υποδοχή του Βενιζέλου, όταν το 1916 εγκαθιστά στη Θεσσαλονίκη την προσωρινή κυβέρνηση της Τριανδρίας) αλλά και τόπος μαρτυρίου, πολύ αργότερα (στις μέρες του Μάη του ’36 και των βασανιστηρίων των Εβραίων από τους Γερμανούς το 1942).

Μετά από την καταστροφή της στην πυρκαγιά του 1917, ανασχεδιάστηκε από τον γάλλο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ. Τα σχέδια προέβλεπαν την ανέγερση, στη θέση του σημερινού χώρου στάθμευσης, ενός μεγαλεπήβολου κτιρίου, που θα στέγαζε το Ταχυδρομείο, το Τηλεγραφείο και το Τηλεφωνείο (ΤΤΤ), ενώ περιμετρικά προβλεπόταν η κατασκευή τραπεζών και γραφείων. Γύρω στο 1920, οπότε και ολοκληρώθηκε η κατεδάφιση όλων των καμένων κτίριων, ξεκίνησε η κατασκευή του Ταχυδρομικού Μεγάρου, αλλά ένα χρόνο αργότερα διακόπηκαν οι εργασίες, επειδή το έδαφος θεμελίωσης παρουσίαζε προβλήματα σαθρότητας λόγω της γειτνίασης με την θάλασσα (αν και ήδη είχαν τοποθετηθεί πάσσαλοι στο υπέδαφος) και έτσι η πλατεία έμεινε κενή.

Μετά την πυρκαγιά, την κατεδάφιση των κτιρίων και την διάνοιξη της πλατείας το 1920, στο βόρειο τμήμα της, Βενιζέλου με Μητροπόλεως γωνία, στην αριστερή πλευρά της Βενιζέλου, ανεγείρεται γύρω στα 1924 το ξενοδοχείο Ριτζ (καταστράφηκε από φωτιά το 1968 και σήμερα τη θέση του κατέχει το εκτρωματικό πρώην κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής).

Στην απέναντι γωνία από το ξενοδοχείο Ριτζ -αριστερά στην άνω φωτογραφία- ανεγερθηκε το μέγαρο Δρακούλη – το κεντρικό στην άνω φωτογραφία- (1921) που στέγασε στο ισόγειό του τα γραφεία των Ελληνικών σιδηροδρόμων και αργότερα το κατάστημα Βάρδας και υπάρχει μέχρι σήμερα και στην απέναντι προς τα κάτω γωνία Μητροπόλεως με Βενιζέλου το μέγαρο Ζενίθ των Μποτόν και Σακιτούδη – δεξιά στην άνω φωτογραφία- (1924) όπου για ένα διάστημα στεγάστηκε η δημαρχία και υπάρχει ακόμα με εξαίρεση το κτιστό χαρακτηριστικό κιόσκι που βλέπουμε σε παλιές καρτ ποστάλ και υπήρχε στην γωνιά της ταράτσας του που κάποια στιγμή κατέρρευσε.

Αριστερά του ξενοδοχείου Ριτζ θα ανεγερθεί το 1929 σε σχέδια Μ. Λυκούδη το ιδιόκτητο κτίριο της Ιονικής, μετέπειτα Alpha Bank, ανάμεσα στην Ίωνος Δραγούμη και την οδό Ρογκότη, που σήμερα είναι άδειο, και στην άλλη γωνία Μητροπόλεως με Δραγούμη το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδας (1928-1933). Πάνω στην Ίωνος Δραγούμη κατεβαίνοντας προς την θάλασσα μετά την διάνοιξη της πλατείας και την χάραξη της οδού ανεγείρονται η οικοδομή Ν. Συνδίκα που υπάρχει μέχρι σήμερα αναπαλαιωμένη και πιο κάτω το μέγαρο των αφών Μπενσουσάν (κάτω φωτογραφία) που σχεδιάζεται σαν ξενοδοχείο το 1920. Τη θέση του έχουν πάρει σήμερα άχαρες και απρόσωπες οικοδομές φρικτής αισθητικής.

Τόπος Μαρτυρίου

Οι πρώτες στρατιωτικές φάλαγγες των Γερμανών μπήκαν στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941. Οι διωγμοί άρχισαν σε συγκαλυμμένη μορφή το καλοκαίρι του 1942, το μαύρο Σάββατο, όπως έμεινε στη μνήμη, όταν όλοι οι άντρες Εβραίοι ηλικίας από 18 έως 45 διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας για να επιστρατευτούν για καταναγκαστική εργασία. Τη συγκεκριμένη μέρα, 6.000-7.000 απ’ αυτούς συγκεντρώθηκαν μαζί κάτω από τον καυτό ήλιο μέχρι το απόγευμα, περικυκλωμένοι από στρατιώτες με αυτόματα όπλα, που τους ανάγκασαν σε εξευτελιστικούς καταναγκασμούς. Πολλοί στάλθηκαν αμέσως μετά σε περιοχές που τις μάστιζε η ελονοσία, όπου δούλευαν δέκα ώρες την ημέρα με πολύ λίγο φαγητό. Μέσα σε δέκα εβδομάδες το 12% από αυτούς που οδηγήθηκαν εκεί, είχε πεθάνει. Οι ναζιστικές εκκαθαρίσεις στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κόστισαν τη ζωή σε 50.000 περίπου Θεσσαλονικείς Εβραίους.

Μέγαρο Στάιν και Τράπεζα της Ελλάδας

Το μέγαρο με την χαρακτηριστική πράσινη σφαίρα που δεσπόζει ψηλότερο από όλους τους γείτονές του στις περισσότερες από τις παλιές φωτογραφίες της Πλατείας είναι και ο µμοναδικός τσιμεντένιος επιζώντας από τη φωτιά του 1917 και στέκει σήμερα σαν να χτίστηκε χτες. Το μέγαρο του πολυκαταστήματος Στάιν χτίστηκε το 1908 από τον Έρνστ Λόουι για λογαριασμό της αυστριακής εταιρίας Στάιν, την οποία και φιλοξένησε για πολλά χρόνια.

Το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδας κατασκευάστηκε στην περίοδο 1928-1933 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αριστομένη Βάλβη για να στεγάσει την Εθνική Τράπεζα. Η Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε το 1928 σύμφωνα με το πρωτόκολλο της 15ης Σεπτεμβρίου της Γενεύης του 1927 και αποτελεί τη μοναδική Εκδοτική Τράπεζα της Χώρας. Για την κατασκευή του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν πρωτοποριακές για την εποχή εκείνη μέθοδοι και υλικά. Πρόσφατα έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης.

Φάκελος Ανάπλαση

Στη σημερινή της μορφή η πλατεία θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα της 28ης Μαρτίου 1963, ενώ ο κοινόχρηστος χώρος περιήλθε στην ιδιοκτησία του δήμου Θεσσαλονίκης κατόπιν συμβολαίου αγοράς από το Ταχυδρομείο. Σύμφωνα με το ισχύον γενικό πολεοδομικό σχέδιο του 1993, η πλατεία είναι χαρακτηρισμένη ως χώρος πρασίνου. Όμως από τη δεκαετία του 1950 η πλατεία έχει μετατραπεί σε χώρο στάθμευσης, ενώ στην περιοχή λειτουργεί και αφετηρία αστικών λεωφορείων. Η πλατεία Ελευθερίας καλύπτει επιφάνεια επτά στρεμμάτων, ενώ η συνολική έκταση του χώρου που περιβάλλεται από τις προσόψεις των κτιρίων γύρω από την πλατεία είναι 11,4 στρέμματα.

Από την εποχή της Πολιτιστικής, τo 1997, συζητείται η κατάργησή του, η ανάπλαση της Πλατείας και η δημιουργία υπόγειου χώρου στάθμευσης, με εναλλακτική (λόγω του τεράστιου κόστους κατασκευής ενός υπόγειου πάρκινγκ που γειτνιάζει μάλιστα με τη θάλασσα) τη μεταφορά του πάρκινγκ εντός του λιμανιού της Θεσσαλονίκης.

Η ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας που δρομολογήθηκε τον Ιούλιο του 2012 μετά τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό έχει στόχο την απόδοση στους κατοίκους και στους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης μιας από τις ιστορικές πλατείες της πόλης. Την προώθηση των διαδικασιών για την κατάργηση του πάρκινγκ, που εδώ και δεκαετίες λειτουργεί στο χώρο, και την παράλληλη ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα της πλατείας ανέλαβε προσωπικά ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, από την πρώτη ημέρα της ανάληψης των δημαρχιακών του καθηκόντων.

Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός

Οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές που είχαν τεθεί στο πλαίσιο του διαγωνισμού ήταν:

• Απόδοση της πλατείας στους πεζούς. Δημιουργία θέσεων ανάπαυσης και χώρων συγκέντρωσης και αναψυχής για τους πολίτες.
• Παρεμβάσεις, ώστε να εξασφαλίζεται η προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρίες.
• Μετασχηματισμός της πλατείας σε «πύλη» της Θεσσαλονίκης από την πλευρά της θάλασσας.
• Αναζωογόνηση της ευρύτερης περιοχής της πλατείας Ελευθερίας και τόνωση τόσο των επαγγελματικών και εμπορικών χρήσεων, όσο και των χρήσεων αναψυχής και πολιτισμού.
• Ανάδειξη και εμπλουτισμός του υφιστάμενου πρασίνου, διατήρηση όλων των αξιόλογων μεγάλων δέντρων και παράλληλα εφαρμογή μιας πρότυπης βιοκλιματικής ανάπλασης στην κεντρική αστική πλατεία
• Ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της πλατείας, η οποία σημαδεύτηκε από τις θηριωδίες και τα βασανιστήρια που υπέστησαν οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς το 1942. Σήμερα μόνο το γλυπτό στα νότια της πλατείας, που εγκαινιάστηκε στις 23/11/1997 τιμά την μνήμη των 50.000 Εβραίων που εξοντώθηκαν από τους Ναζί. Το μνημείο, σχεδιάστηκε από τους αδερφούς Glid.
• Αναβάθμιση του δημοτικού φωτισμού συνδυαστικά με εξοικονόμηση ενέργειας.
• Εγκατάσταση κατάλληλης τεχνολογίας για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δρώμενα και τις περιηγητικές δυνατότητες στην πόλη.

Δεδομένου ότι η Μητροπόλεως, η Βενιζέλου, η Λεωφόρος Νίκης και η Ίωνος Δραγούμη, που περιβάλλουν την πλατεία Ελευθερίας, είναι δρόμοι με τεράστιο κυκλοφοριακό φόρτο, ο δήμος Θεσσαλονίκης καθόρισε ότι οι προτάσεις των μελετητών, που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του διαγωνισμού, να μπορούν να υλοποιηθούν και χωρίς να μεταβάλλονται ουσιαστικά τα κυκλοφοριακά δεδομένα που ισχύουν στην ευρύτερη περιοχή. Ακόμη με δεδομένες την εγγύτητα της πλατείας Ελευθερίας με τη θάλασσα, αλλά και την ανεύρεση τμήματος του παραθαλάσσιου τείχους της πόλης σε οικόπεδο επί της Καλαποθάκη, είναι αναγκαίο να γίνουν προτάσεις για τη δημιουργία υπόγειου σταθμού αυτοκινήτων.

131 συμμετοχές, αριθμός-ρεκόρ σε διαγωνισμό, εξέτασε η επιτροπή με επικεφαλής τον καθηγητή Δημήτρη Φατούρο για να καταλήξει σε τρία βραβεία και τρεις εξαγορές.

Ο δήμος δρομολόγησε την υλοποίηση του έργου (προϋπολογισμού 7-8 εκατ. ευρώ) με την δημοπράτησή του να τοποθετείται αρχές του ’14 και υπέβαλε πρόταση για τη χρηματοδότησή του από το Πράσινο Ταμείο του ΥΠΕΚΑ.

Η μελέτη που έλαβε το Πρώτο βραβείο

Ενα ηλιακό ρολόι, μια δημόσια υπαίθρια οθόνη, η ανάδειξη του θαμμένου βυζαντινού τείχους, επιδαπέδια φωτιστικά και πράσινο είναι τα χαρακτηριστικά της μελέτης που ενέκρινε η επιτροπή ως την καλύτερη. Οι αρχιτέκτονες μηχανικοί Θεμιστοκλής Χατζηγιαννόπουλος και Κωνσταντίνος Χαραλαμπίδης (Εδ. Κάστρο, Π. Τζώνος, Ιω. Μέγας σύμβουλοι, Δ. Μακρής, Π. Κούλαλη, Αν. Πετρόπουλος συνεργάτες) διατηρούν τον ενιαίο χαρακτήρα της πλατείας και τη μετατρέπουν σε «πράσινο» πάρκο με φυλλοβόλα και αειθαλή δένδρα, γκαζόν και αγριολούλουδα. Τα γεγονότα που τη σημάδεψαν επισημαίνονται μέσω μιας τετράπλευρης στήλης, ύψους 20 μέτρων. Η κορυφή του θα λειτουργεί ως «επιλεκτικό ηλιακό ρολόι» επιτρέποντας στις ακτίνες του ηλίου να στοχεύουν αποκλειστικά και με απόλυτη ακρίβεια (μέρας και ώρας) σημεία-μνημεία των ιστορικών γεγονότων- (κίνημα Νεότουρκων, πυρκαγιά 1917, μνημείο ολοκαυτώματος) στο δάπεδο της πλατείας.

«Η εγκατάσταση είναι μια δημόσια υπαίθρια οθόνη – ένα εργαλείο επισήμανσης της ιστορίας σε χρόνο παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα». Οι τέσσερις πλευρές της στήλης (1,5 μέτρου η κάθε μία) ως πίνακες ανακοινώσεων θα παρέχουν διαρκώς πληροφορίες ιστορικές της πόλης, αλλά και τρέχουσες από την τοπική και την παγκόσμια ειδησεογραφία. Ενδοδαπέδια φωτιστικά σώματα τύπου «walk over» θα ακολουθούν με ακρίβεια τις αρχικές χαράξεις των δρόμων και των κτιρίων. Με την αλλαγή του δαπέδου η πλατεία αναζητεί τη σχέση της με τη θάλασσα. Ίδιο υλικό (κυβόλιθοι) απλώνεται από τη Μητροπόλεως ως τη θάλασσα και στους περιμετρικούς δρόμους αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο πεζοδρόμησης. Προβλέπεται μία ενιαία δαπεδόστρωση από το μέτωπο των κτηρίων στα ανατολικά μέχρι τα δυτικά και από το βόρειο μέτωπο μέχρι τη θάλασσα.

Η πλατεία αναπτύσσεται με ενιαία δαπεδόστρωση από το μέτωπο των κτιρίων στο ανατολικά μέχρι τα δυτικά και από το βόρειο μέτωπο μέχρι τη Λεωφόρο Νίκης. Το υλικό της δαπεδόστρωσης προβλέπεται να αποτελείται από φυσικούς λίθους συγκεκριμένης γεωμετρίας που αναφέρεται στα σχετικά σχέδια. Η δαπεδόστρωση αραιώνει καθώς συγκλίνει προς το κέντρο, αφήνοντας περιοχές της πλατείας με πράσινη εδαφοκάλυψη αλλά σε κάθε περίπτωση βατές. Στα διάκενα μεταξύ των λίθινων επιφανειών του δαπέδου γίνεται σπορά και για την εδαφοκάλυψη επιλέγονται μείγματα σπόρων, αναλόγως με το σημείο που τοποθετούνται, ανθεκτικών τόσο στη σκιά όσο και στις υψηλές θερμοκρασίες.

Η προτεινόμενη βλάστηση αναπτύσσεται τόσο στο επίπεδο του δαπέδου (χαμηλή βλάστηση) όσο και με τη μορφή λόχμης στο, κατά προσέγγιση, κέντρο του χώρου της πλατείας (υψηλή βλάστηση). Μια ισχυρή συστάδα δένδρων σε κατάλληλη θέση οργανώνει τη λύση ενισχύοντας τόσο το υφιστάμενο πράσινο όσο και τους υπόλοιπους περιβαλλοντικούς συντελεστές, χωρίς να διασπά την ενότητα της πλατείας. Για την υψηλή βλάστηση κεντρικά της πλατείας – λόχμη – επιλέγονται αειθαλή δέντρα, ενώ στα πεζοδρόμια των παράπλευρων οδών καθώς και σε συγκεκριμένο χώρο εντός της πλατείας τοποθετούνται φυλλοβόλα δέντρα. Κάτω από τα δένδρα, με θεατρική διάταξη προς τη θάλασσα οργανώνεται η ζώνη των καθιστικών αποτελούμενη από ατομικά καθίσματα όπου συνοδεύονται κάποιες φορές, όπως υποδεικνύεται και στα σχετικά σχέδια, από συμπληρωματικό εξοπλισμό τραπέζιών και άλλων οριζόντιων επιφανειών εναπόθεσης αντικειμένων. Σε κατάλληλα επιλεγμένα σημεία της πλατείας εγκαθίστανται εξοπλισμός υπαίθριου εκπαιδευτικού υλικού με στόχο την τόνωση της ζωής εντός του χώρου και την εξυπηρέτησης των επισκεπτών -χρηστών κάθε ηλικιακής κατηγορίας. Σε συγκεκριμένα σημεία κίνησης και στάσης των πεζών, τόσο εντός του πυρήνα της διαμόρφωσης όσο και περιμετρικά αυτής, χωροθετούνται κρήνες για την εξυπηρέτηση της πλατείας και της ευρύτερης περιοχής. Κοντά στα σημεία των διαβάσεων που αποτελούν παράλληλα και σημεία εισόδου στον χώρο της πλατείας εγκαθίστανται στάσεις ποδηλάτων για να είναι δυνατή η εξυπηρέτηση και αυτής της ειδικής κατηγορίας χρηστών και εντός της πλατείας και σε άμεση επαφή με τις οδεύσεις ατόμων με προβλήματα όρασης τοποθετούνται τρεις μικροεγκαταστάσεις πληροφόρησης που φέρουν ανάγλυφες πληροφορίες σχετικά με το χώρο της πλατείας και την ιστορία αυτής. Στη διασταύρωση της οδού I. Δραγούμη και του πεζοδρόμου της οδού Οπλοποιού προτείνεται μια νέα διαμόρφωση των πεζοδρομίων με στόχο την «ευγενή» συνύπαρξη πεζών και οχημάτων.

Στο συγκεκριμένο σημείο, καθώς επίσης και στη νησίδα των πεζών επί της Μητροπόλεως στη ζώνη του τερματικού σταθμού των λεωφορείων, προτείνεται η τοποθέτηση κατασκευών οριοθέτησης της κίνησης των οχημάτων, για ευνόητους λόγους ασφαλείας. Ο χώρος της Πλατείας Ελευθερίας έχει φιλοξενήσει πλήθος σημαντικότατων ιστορικών γεγονότων. Η ανάδειξη, έστω και υπενθύμιση, των σημαντικότερων εξ’ αυτών των γεγονότων που υπερβαίνουν το στενό τοπικό ενδιαφέρον υλοποιείται με ένα χειρισμό «μεγαλύτερο» από ένα μνημείο ή μια επιγραφή. Η κοσμικής διάστασης υπόμνησή τους πραγματοποιείται μέσω μιας στήλης που λειτουργεί ως «επιλεκτικό ηλιακό ρολόι» επιτρέποντας στις ακτίνες του ηλίου να στοχεύουν αποκλειστικά και με απόλυτη ακρίβεια.

Σημειώνεται πως ως προδιαγραφή του σχετικού διαγωνισμού και εξ αρχής πρόθεση της πρότασης, το υφιστάμενο Μνημείο του Ολοκαυτώματος θα παραμείνει εντός του χώρου της Πλατείας Ελευθερίας ενώ παράλληλα προτείνεται και η μετακίνησή του για τη βέλτιστη ανάδειξη του και ένταξή του στο συνολικό σχεδίασμα.

Τι ακολούθησε

Το σχέδιο της ανάπλασης, για την οποία υπήρχε το σχέδιο που επιλέχθηκε μέσω αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, δεν επρόκειτο να ξεκινήσει εργασίες τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2014. Αυτό σήμαινε ότι ο δήμος θα εξακολουθούσε, τουλάχιστον μέχρι τότε, να διαχειρίζεται τον χώρο στο καθεστώς που λειτουργούσε.

Παλαιότερα η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας – Θράκης με απόφασή της  είχε ακυρώσει το σχέδιο του Δήμου Θεσσαλονίκης για την εκ νέου εκμίσθωσή της σε ιδιώτη, προκειμένου να συνεχίσει να είναι πάρκινγκ. Η σχετική απόφαση επικαλείται το άρθρο 966 του Αστικού Κώδικα σύμφωνα με το οποίο η στάθμευση στους κοινόχρηστους χώρους επιτρέπεται «εφόσον δεν αναιρεί εξ ολοκλήρου την ιδιότητα του κοινόχρηστου χώρου ή εφόσον πρόκειται για υπόγειους χώρους στάθμευσης κάτω από αυτούς».

Μια απόφαση που κήρυττε ως παράνομη την ενοικίαση της πλατείας ως πάρκινγκ μετά από 50 χρόνια.

Σε πρώτη επικοινωνία της parallaxi τότε με το τμήμα διαχείρισης της περιουσίας του δήμου, αμέσως μετά την ακυρωτική απόφαση, η ενημέρωσή ήταν ότι θα γίνει άμεση έξωση στον μισθωτή και το πάρκινγκ θα αδειάσει. Πράγμα που βέβαια ποτέ δεν έγινε. Σε δεύτερη επικοινωνία της parallaxi, η ενημέρωση ήταν ότι κατατέθηκε προσφυγή από το δήμο στην απόφαση της Αποκεντρωμένης διοίκησης και αναμένεται η έκβασή της.

Η θέση του κ. Καπόν, αντιδημάρχου τότε Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης, ήταν ότι ναι μεν ο Δήμος Θεσσαλονίκης σκοπεύει να προχωρήσει στην ανάπλαση της πλατείας αλλά θέλει να συνεχίσει να  μισθώνεται ως πάρκινγκ έως ότου αρχίσουν τα έργα, για να μην απολέσει έσοδα, τα οποία χρειάζεται απαραιτήτως.  Για τον κ. Καπόν, τα επιχειρήματα του δήμου στην προσφυγή ήταν ουσιαστικά, αφού ο χώρος λειτουργεί ως πάρκινγκ εδώ και δεκαετίες.

Τον Φεβρουάριο του 2017 το θέμα επανέρχεται καθώς η ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας συμπεριλαμβάνονταν στην ενδεικτική λίστα των έντεκα έργων που θα χρηματοδοτούνταν από το δάνειο των 20 εκατ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Τότε αναφέρονταν:

Βιοκλιματική αναβάθμιση πλατείας Ελευθερίας, με προϋπολογισμό 5,020 εκατ. Ευρώ: Η μελέτη έχει ολοκληρωθεί, η απαραίτητη έγκριση από το Υπουργείο Πολιτισμού έχει δοθεί. Δεν απαιτείται περιβαλλοντική έγκριση. Το έργο είναι έτοιμο προς δημοπράτηση και θα είναι το πρώτο που θα ξεκινήσει άμεσα με την προκαταβολή του δανείου από την ΕΤΕπ. Εκτιμάται το τελικό κόστος να πέσει στις 2.510.000 (έκπτωση 50%). Εκτιμώμενος χρόνος περάτωσης το 2019.

Αντικείμενο του έργου είναι η πρότυπη βιοκλιματική αναβάθμιση της Πλατείας Ελευθερίας μέσω σύγχρονων αρχιτεκτονικών και αστικών παρεμβάσεων μετά την απομάκρυνση του υπάρχοντος χώρου στάθμευσης. Η πλατεία θα αναπτυχθεί με ενιαία δαπεδόστρωση από το μέτωπο των κτιρίων στα ανατολικά μέχρι τα δυτικά και από το βόρειο μέτωπο μέχρι τη Λεωφόρο Νίκης. Ο συνολικός σχεδιασμός του έργου είναι κατάλληλος για άτομα εμποδιζόμενα και με ειδικές ανάγκες.

Οι επιμέρους στόχοι του έργου περιλαμβάνουν:

• Μείωση των εκπομπών ρύπων και αιωρούμενων σωματιδίων λόγω απομάκρυνσης των οχημάτων από την πλατεία.
• Διαμόρφωση βελτιωμένου μικροκλίματος στην περιοχή με ενίσχυση της υψηλής βλάστησης και απομάκρυνση της ασφάλτου και παράλληλη χρήση υλικών με καλύτερες θερμοφυσικές και υδρολογικές ιδιότητες και μαλακών φυτών επίστρωσης.
• Μείωση κατανάλωσης ενέργειας και μείωση ηχορύπανσης που επικρατεί σήμερα στην περιοχή λόγω της χρήσης της ως υπαίθριου χώρου στάθμευσης.
• Αναβάθμιση της εικόνας της πόλης και βελτίωση της ποιότητας ζωής στο ιστορικό κέντρο.
• Απόδοση του δημόσιου χώρου της πλατείας στους δημότες-πεζούς και όχι στα αυτοκίνητα.
• Μετασχηματισμός της πλατείας σε είσοδο/πύλη της πόλης από τη θάλασσα.
• Αναζωογόνηση της ευρύτερης περιοχής της Πλατείας Ελευθερίας μέσω τόνωσης, εγκατάστασης και λειτουργίας των επαγγελματικών και εμπορικών χρήσεων καθώς και των χρήσεων αναψυχής και πολιτισμού.
• Ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της πλατείας
• Ανάδειξη και εμπλουτισμό του υφιστάμενου πρασίνου.
• Δημιουργία θέσεων ανάπαυσης και χώρων συγκέντρωσης, αναψυχής και ενημέρωσης πολιτών σχετικά με τα δρώμενα και τις περιηγητικές δυνατότητες στην πόλη.

Τον Σεπτέμβριο του 2018 με 24 ψήφους υπέρ και 13 κατά δεν πέρασε μετά από μια θυελλώδη συνεδρίαση η κανονιστική διάταξη του δήμου Θεσσαλονίκης για τις ρυθμίσεις στους γύρω δρόμους σε σχέση με την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας.

Οι εργασίες ξεκίνησαν για να σταματήσουν

Τον Φεβρουάριο του 2019 το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Θεσσαλονίκης έβαλε φρένο στις εργασίες ανάπλασης της πλατείας Ελευθερίας.

Έπειτα από συζήτηση και ονομαστική ψηφοφορία που ακολούθησε, καταψηφίστηκε η διοικητική αποβολή της εταιρείας από το χώρο στάθμευσης στην πλατεία, γεγονός που σημαίνει ότι το πάρκινγκ θα εξακολουθεί να υφίσταται.

Η ανακοίνωση του Δήμου για την άρνηση του ιδιοκτήτη πάρκινγκ να εκκενώσει την πλατεία Ελευθερίας

Σχετικά με την άρνηση του παραχωρησιούχου – ιδιοκτήτη πάρκινγκ να εκκενώσει σήμερα την Πλατεία Ελευθερίας, προκειμένου να εγκατασταθεί ο ανάδοχος που έχει αναλάβει το έργο της βιοκλιματικής αναβάθμισής της, η Διοίκηση του Δήμου ενημερώνει για τα εξής:

Ο παραχωρησιούχος έχει επανειλημμένα ενημερωθεί εγγράφως εδώ και μήνες ότι οφείλει να εκκενώσει τον χώρο, με δεδομένο ότι έχει προγραμματιστεί η ανάπλαση της Πλατείας. Καλή τη πίστει και κατόπιν σχετικού αιτήματός του, ο Δήμος του επέτρεψε να παραμείνει στον χώρο, μέχρις ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες για την έναρξη των σχετικών εργασιών. Μετά την ολοκλήρωση όλων των προπαρασκευαστικών ενεργειών και την υπογραφή της σύμβασης με τον ανάδοχο τη Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2019, ο Δήμος ενημέρωσε εκ νέου τον παραχωρησιούχο ότι πρέπει άμεσα να εκκενώσει τον χώρο, προκειμένου να εγκατασταθεί ο εργολάβος. Ωστόσο, ο ίδιος κατά τρόπο προδήλως παράνομο αρνήθηκε να το πράξει, συνεχίζοντας τη λειτουργία του χώρου στάθμευσης.

Να σημειωθεί ότι ο παραχωρησιούχος με έγγραφο που είχε αποστείλει στις 23 Φεβρουαρίου 2018 δήλωνε ότι παραιτείται ρητά και ανεπιφύλακτα από το δικαίωμα άσκησης ανακοπής και αιτήσεως αναστολής κατά ενδεχόμενου πρωτοκόλλου διοικητικής αποβολής, ενώ ανέφερε χαρακτηριστικά: «Ευθύς εξ αρχής, θα θέλαμε να καταστήσουμε σαφές ότι, εφόσον ο Δήμος Θεσσαλονίκης σχεδιάζει να προβεί σε βιοκλιματική αναβάθμιση και ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας και επομένως ενδιαφέρεται, ευλόγως, να έχει στη διάθεσή του ελεύθερο τον χώρο της πλατείας για τις ανάγκες του έργου, είναι απολύτως σεβαστή για εμάς οποιαδήποτε απόφασή σας για τη μεταβολή του χαρακτήρα της πλατείας, χωρίς να υφίσταται ουδεμία πρόθεση από πλευράς της Εταιρίας μας να φέρει το παραμικρό πρόσκομμα στην υλοποίηση των σχεδιασμών του Δήμου». Δυστυχώς, όμως, αθέτησε κατά τρόπο απαράδεκτο και προδήλως κακόπιστο τόσο την έγγραφη, όσο και τις επανειλημμένες προφορικές του δεσμεύσεις να μη δημιουργήσει πρόβλημα, παρά την καλή θέληση που επέδειξε η Δημοτική Αρχή.

Η Διοίκηση του Δήμου είναι αποφασισμένη να εξαντλήσει κάθε περιθώριο που της δίνει ο νόμος, προκειμένου να περιφρουρήσει τη δημοτική περιουσία και να ξεκινήσουν στον προβλεπόμενο χρόνο, χωρίς καθυστερήσεις, οι εργασίες για την ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας σε χώρο μνήμης, πρασίνου και αναψυχής.

Τον Μάρτιο του 2019 εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία από το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Θεσσαλονίκης η διοικητική αποβολή του ιδιοκτήτη του υπαίθριου πάρκινγκ στην Πλατεία Ελευθερίας και ξεκινούν άμεσα οι εργασίες ανάπλασης του χώρου.

Τον Απρίλιο του 2019 και μετά την απομάκρυνση του υπαίθριου πάρκινγκ, ξεκίνησαν οι εργασίες για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας.

Η κατάργηση του πάρκινγκ και η ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα της πλατείας Ελευθερίας αποτελούσε δέσμευση του τέως δημάρχου Θεσσαλονίκης, Γ. Μπουτάρη, για την οποία πάντως ο νυν δήμαρχος, Κ. Ζέρβας, ακόμη και ως δημοτικός σύμβουλος εμφανίζονταν αντίθετος ως προς αυτή την κατεύθυνση.

Μπουτάρης: Εφιάλτης αυτό που έγινε με την πλατεία Ελευθερίας

Τον Φεβρουάριο του 2024, ο Γιάννης Μπουτάρης ως δημοτικός σύμβουλος πλέον στο Δήμο Θεσσαλονίκης αναφέρθηκε στα όσα συνέβησαν επί ημερών του γύρω από την Πλατεία Ελευθερίας κάνοντας λόγο για έναν εφιάλτη.

«Η σχέση με τον εργολάβο αυτό χάλασε τότε, το 2019», ανέφερε ο πρώην δήμαρχος, σημειώνοντας πως «κανονικά θα έπρεπε να αναλάβει την υλοποίηση του έργου η δεύτερη εταιρεία, καθώς η πρώτη κηρύχθηκε έκπτωτη. «Θα είχε τελειώσει η πλατεία Ελευθερίας», υπογράμμισε.

Αναφερόμενος στο εάν είναι εφικτό να γίνει ένα υπόγειο πάρκινγκ στην πλατεία Ελευθερίας εξήγησε πως υπήρχαν στοιχεία που έλεγαν πως η πληρότητα του πάρκινγκ που λειτουργούσε τότε ήταν στο 80%. «Η θέση της ομάδας μας τότε ήταν να μη γίνει υπόγειο πάρκινγκ γιατί το έργο θα ήταν πιο ακριβό, ενώ θα βρισκόταν κατά τις εργασίες και νερό», τόνισε.

«Ό,τι έγινε με την πλατεία Ελευθερίας έγινε και με την Αγίας Σοφίας», σημείωσε ο πρώην δήμαρχος, αναφέροντας πως έγινε μελέτη για τον πεζόδρομο και η εφαρμογή της δεν έγινε όταν έφυγε από τη δημαρχία και ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Ζέρβας.

Η Πλατεία Ελευθερίας επί Ζέρβα

Το 2019 με την έλευση του κ. Ζέρβα στην ηγεσία του δήμου, ήρθαν τα πάνω κάτω. Ο νέος δήμαρχος, συνεπής στις προεκλογικές διακηρύξεις του ότι κάτω από τον χώρο μνήμης πρέπει να κατασκευαστεί υπόγειο πάρκινγκ ώστε να αποφορτιστεί το κυκλοφοριακό, και με αφορμή τη χρεοκοπία εκείνη την περίοδο του εργολάβου που είχε ήδη ξεκινήσει χωματουργικές εργασίες, αντί να αναθέσει το έργο στον δεύτερο ανάδοχο, ως είχε δικαίωμα, το ακύρωσε και ξεκίνησε από την αρχή.

Με τον εργολάβο, την κατασκευαστική εταιρία των Φαρσάλων Στέντωρ, να έχει ξενοικιάσει πλέον τα γραφεία της στην Θεσσαλονίκη και να παραμένει απών στα καλέσματα του δήμου Θεσσαλονίκης, το έργο της ανάπλασης της πλατείας Ελευθερίας βρέθηκε από νωρίς εκτός τροχιάς.

Το Νοέμβριο του 2019 ο εργολάβος από την μεριά του τόνιζε ότι η επικοινωνία με το δήμο ήταν διαρκής μέσω έγγραφων και ουδέποτε αρνήθηκε να απαντήσει στα καλέσματα του δήμου.

Το έργο επρόκειτο να παραδοθεί τον Φεβρουάριο του 2020 ολοκληρωμένο, ενώ είχε ήδη «φορτωθεί» με καθυστέρηση ενός μήνα λόγω της παρέλευσης από τη λειτουργία του υπαίθριου πάρκινγκ.

Τα προβλήματα βέβαια είχαν ξεκινήσει από νωρίς, όταν θα έπρεπε να ολοκληρωθούν οι αρχαιολογικές ανασκαφές, όμως το έργο δεν ήταν ώριμο, ενώ τελικά το Σεπτέμβριο οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να δώσουν το πράσινο φως να προχωρήσει το έργο. Εντυπωσιακό είναι ότι ακόμα και όταν αρχαιολόγοι προσπάθησαν να επισκεφτούν το έργο ο εργολάβος τους δήλωσε ότι η πόρτα είναι χαλασμένη και δεν μπορούν να περάσουν! Το ερώτημα που γεννάται είναι γιατί η εταιρία δεν κατήγγειλε τις συγκεκριμένες αστοχίες της μελέτης με την ανάληψη της.

Η Πλατεία Ελευθερίας μετατράπηκε σε έναν χώρο – φάντασμα, περικυκλωμένος από λαμαρίνες και χωρίς προοπτική συνέχειας, με την Parallaxi να τονίζει στις 16/11/2019 ότι πρόθεση της νέας διοίκησης του δήμου Θεσσαλονίκης ήταν να επαναφέρει την ιδέα της δημιουργίας του υπόγειου σταθμού στάθμευσης αυτοκινήτων και την ολοκλήρωση της ανάπλασης από πάνω, όταν το υπόγειο parking ολοκληρωθεί.

Εξέλιξη φυσικά που επιβεβαιώθηκε οχτώ μήνες μετά, με τον τότε αρμόδιο αντιδήμαρχο τεχνικών έργων να αναφέρει σε συνέντευξή του ότι ο χώρος θα παραχωρηθεί στην πόλη ώστε να (ξανά)γίνει πάρκινγκ.

Μέσα στο 2021 εγκαταστάθηκε ο ανάδοχος για να ολοκληρώσει την αρχαιολογική ανασκαφή στην πλατεία Ελευθερίας, σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, ώστε να προκύψει μια σαφής εικόνα και να γίνουν η αποτύπωση των ευρημάτων και η σχετική αξιολόγηση από τους αρχαιολόγους.

Τον Δεκέμβριο του 2021 γινόταν γνωστό ότι θα απομακρυνθούν οι λαμαρίνες που κρατούσαν το χώρο αποκλεισμένο.

Μέχρι την οριστική αξιοποίηση και ανάδειξή του, ο χώρος αυτός εντάσσονταν προσωρινά στο δημοτικό σύστημα ελεγχόμενης στάθμευσης, ώστε να δοθεί μια ανάσα στο κυκλοφοριακό και στην αγορά. Και πάλι επαναλαμβάνονταν ότι στόχος της τότε διοίκησης ήταν να δημιουργηθεί υπόγειο πάρκινγκ παράλληλα με την επιφανειακή διαμόρφωση και ανάδειξη του χώρου σε πάρκο μνήμης και αναψυχής.

Ακολούθησε σειρά αντιδράσεων, αλλά και παρεμβάσεων στο χώρο.

«Πλατεία της απανθρωπιάς»

Οι αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν ήταν σφοδρές. Σε ανακοίνωσή του το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο, αφού υπενθύμιζε ότι «η πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη έχει ταυτιστεί στη μνήμη των Ελλήνων Εβραίων ως πλατεία του ανθρώπινου εξευτελισμού, ως πλατεία της απανθρωπιάς του ανθρώπου, ως πλατεία που συμβολίζει την αρχή της εκστρατείας εξόντωσης του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης», σημείωνε με νόημα πως «η Πολιτεία, η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι κοινωνικοί φορείς θα αναδείξουν και θα περιφρουρήσουν την ιστορική της μνήμη».

Στον διεθνή αλλά και στον παγκόσμιο εβραϊκό Τύπο καταχωρήθηκαν επικριτικές αναφορές, όπως «κάνουν πάρκινγκ τον τόπο εξευτελισμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης» κ.ά., ενώ και ο διάσημος πλέον, εβραϊκής καταγωγής, CEO της Pfizer, Θεσσαλονικιός, Αλμπερτ Μπουρλά, δήλωσε ανοιχτά πως η μνήμη της πλατείας Ελευθερίας ως τόπου μαρτυρίου πρέπει να διαφυλαχθεί και έθεσε το θέμα και στον τότε δήμαρχο, Κ. Ζέρβα.

Τεχνικοί κύκλοι είχαν εκφράσει εξ’ αρχής τους φόβους τους σχετικά με το ενδεχόμενο δημιουργίας υπόγειου πάρκινγκ στο σημείο, τονίζοντας ότι μπορεί να οδηγηθούμε μια νέα πλατεία-φάντασμα τύπου πλατεία Διοικητηρίου. Μεγάλη ήταν και η αγωνία για το τι θα βρεθεί σε περίπτωση βαθύτερης ανασκαφής από την επιφανειακή που αφορούσε την κατασκευή της πλατείας.

Στη περίπτωση της εκσκαφής για τη δημιουργία ενός μεγάλου υπόγειου πάρκινγκ είναι πιθανόν να βρεθούμε μπροστά σε αποκαλύψεις του θαλάσσιου τείχους της πόλης ή ακόμα και όσων περιγράφονται από ιστορικά έργα ότι ρίχθηκαν στο σημείο ως οχυρωματικό έργο εναντίον επιδρομών Σαρακηνών, δηλαδή ρωμαϊκά γλυπτά, κολώνες κλπ. Σε μια τέτοια περίπτωση η αποπεράτωση ενός τέτοιου έργου θα συναντούσε τεράστια προβλήματα.

Τον Ιανουάριο του 2022 η Parallaxi μετέφερε το κλίμα που υπήρχε από πλευράς του τότε δημάρχου να επανεξετάσει και αν χρειαστεί να εγκαταλείψει το σχέδιο για τη δημιουργία υπόγειου παρκινγκ.

Λίγες ημέρες μετά ο Κ. Ζέρβας δήλωνε:

«Η προσωρινή χρήση του χώρου της πλατείας Ελευθερίας -επαναλαμβάνω η προσωρινή- λειτουργεί μέχρι να έχουμε τα αποτελέσματα της μελέτης που έχουμε παραγγείλει, η οποία έχει τίτλο «ανάθεση παροχής τεχνικών υπηρεσιών συμβούλου για τη διερεύνηση της οικονομικής βιωσιμότητας και των τεχνικών χαρακτηριστικών υπόγειου χώρου στάθμευσης στην πλατεία Ελευθερίας και για την επιλογή της βέλτιστης διαδικασίας και την ανάθεση της κατασκευής της σε ιδιώτη. Είναι αυτά που είχα πει το 17, αυτά που είχα πει το ΄18, το ’19, αυτά τα οποία είχα πει κάθε χρόνο σε κάθε ευκαιρία», ανέφερε. Ο κ. Ζέρβας τόνισε πως ζητούμενο είναι ένα βιώσιμο πάρκινγκ με μηδενική οικονομική συνεισφορά του δήμου πως «εφόσον η μελέτη αυτή δεν φέρει αποτελέσματα προφανώς θα πάμε άμεσα στην ανάπλαση και μόνο της πλατείας Ελευθερίας ως πάρκο μνήμης».

Προεκλογικά, τον Οκτώβριο του 2023 ο κ. Ζέρβας τόνισε για το θέμα:

«Και εκεί ήμουν απολύτως σαφής. Προφανώς πρέπει να γίνει πάρκο μνήμης, ώστε η πόλη να τιμήσει τους Εβραίους συμπολίτες μας. Εγώ ζητούσα τη δημιουργία ενός χώρου πάρκινγκ είτε υπογείου, είτε να βρεθεί ισοδύναμος χώρος στάθμευσης. Από τη στιγμή που δεν βρεθεί ο ισοδύναμος χώρος πάρκινγκ, λυπάμαι πολύ, που δεν βρήκαμε αυτή την υποδομή για την πόλη, αλλά θα ξεκινήσουμε την κατασκευή του πάρκου μνήμης και χώρου πρασίνου. Το 2024 θα μπει και αυτό σε τροχιά υλοποίησης. Δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφωνίες και απόρριψη κάποιων θέσεων του Γιάννη Μπουτάρη».

Τον Φεβρουάριο του 2024, πλέον, ως επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης ο κ. Ζέρβας επανέλαβε ότι επιθυμία του ήταν ανέκαθεν η πλατεία Ελευθερίας να διαμορφωθεί ως ένας χώρος μνήμης», παράλληλα, όμως, όπως σημείωσε με τη δυνατότητα κατασκευής ενός υπόγειου πάρκινγκ που θα εξυπηρετεί την ανάγκη της περιοχής.

«Η μελέτη θεωρεί το έργο και κατασκευάσιμο και βιώσιμο. Με τη μορφή σύμβασης παραχώρησης, με μηδενικό κόστος για το δήμο. Θα αποτελούσε ένα έργο υποδομής για την πόλη μας, για το κέντρο της πόλης, πόσο μάλλον που γίνεται ειδικά σήμερα τόση συζήτηση για χώρους στάθμευσης. Πάντα όμως με τη διαμόρφωση του πάρκου μνήμης».

Ο κ. Ζέρβας κατά την τοποθέτησή του σημείωσε πως αφού η σημερινή διοίκηση δεν θέλει να το διατηρήσει ζωντανό το θέμα του υπόγειου πάρκινγκ, να προχωρήσει στην υπέργεια ανάπλαση. «Εμείς δεν θα σταθούμε απέναντι. Διότι εφόσον υπάρχει εξασφαλισμένη χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο και η απόφαση να προχωρήσει το έργο που συνδέεται με την ιστορική μνήμη του Ολοκαυτώματος, δεν θα είμαστε εμείς που θα επιμείνουμε σε μια στείρα αντιπαράθεση. Προχωρήστε λοιπόν, αλλά παρακαλούμε να καταγραφεί ο προβληματισμός μας για το γεγονός ότι εν μέσω της κυκλοφοριακής επιβάρυνσης από το Flyover, από το κέντρο της πόλης και της αγοράς, αφαιρούνται θέσεις στάθμευσης, την ώρα που εξαγγέλλεται η αύξησή τους».

Η δημόσια τοποθέτηση Αγγελούδη

Λίγες ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, στις 28 Ιανουαρίου 2024, ο νέος δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Στέλιος Αγγελούδης, έκανε γνωστή την εξασφάλιση της χρηματοδότησης για τη μετατροπή της πλατείας Ελευθερίας σε Πάρκου μνήμης.

Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης κατά την ομιλία του στην εκδήλωση για την Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Ηρώων και Μαρτύρων του Ολοκαυτώματος.

“Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι συνιστά ύβρη το γεγονός, πως η Πλατεία αυτή δεν έχει αποδοθεί ακόμη στη συλλογική μνήμη.

Είμαι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσω σήμερα πως με την έμπρακτη στήριξη της Κυβέρνησης έγινε δυνατή η εξασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης ώστε να προχωρήσουμε άμεσα, εντός των επόμενων μηνών, ενδεχομένως και μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου, στη δημοπράτηση του έργου.

Το Πάρκο Μνήμης που θα δημιουργηθεί στη νέα πλατεία Ελευθερίας μαζί με το Μουσείο Ολοκαυτώματος θα αποτελέσουν δύο κορυφαία τοπόσημα που θα υπηρετούν τόσο την ανάγκη διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης στο διηνεκές όσο και την ανάδειξη της Αλήθειας του Ολοκαυτώματος, μιας Αλήθειας που κάποιοι επιμένουν να αποκρύπτουν, να φαλκιδεύουν και να διαστρεβλώνουν”.

Η χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο

Το Πράσινο Ταμείο, στη συνεδρίαση του στις 6 Φεβρουαρίου, είχε αποφασίσει ομόφωνα την χρηματοδότηση του έργου διαμόρφωσης και βιοκλιματικής αναβάθμισης της πλατείας Ελευθερίας σε «Πλατεία Μνήμης» για το εβραϊκό Ολοκαύτωμα», κατόπιν σχετικού αιτήματος του δήμου Θεσσαλονίκης. Με το αίτημα του, ο δήμος Θεσσαλονίκης ζητούσε αύξηση του ποσού χρηματοδότησης μέχρι και το ποσό του συνολικού προϋπολογισμού των 8.5 ευρώ. Το αίτημα έγινε αποδεκτό και σήμερα επισημοποιήθηκε στην Δημοτική Επιτροπή του δήμου Θεσσαλονίκης.

Στις 7 Φεβρουαρίου ο αντιδήμαρχος Οικονομικών και μέλος της Δημοτικής Επιτροπής Γιώργος Αρβανίτης, δήλωνε στην parallaxi: «σήμερα είχαμε μία μεγάλη επιτυχία, πήραμε από το Πράσινο Ταμείο 8,5 εκατομμύρια ευρώ για τη διαμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας σε χώρο μνήμης.

Εγκρίθηκε από την Δημοτική Επιτροπή και το παραπέμπουμε στο δημοτικό συμβούλιο την επόμενη εβδομάδα ώστε να προχωρήσουν οι διαδικασίες. Δηλαδή από σήμερα έχουμε στα χέρια μας τα χρήματα για να ξεκινήσει το έργο άμεσα».

Η τελευταία λοιπόν εξέλιξη (μέχρι την επόμενη) καταγράφεται στις 8 Απριλίου, με το δήμαρχο Θεσσαλονίκης, Στέλιο Αγγελούδη, να αναφέρει ότι θέμα χρόνου είναι πλέον η εκκίνηση των εργασιών στο πάρκινγκ της πλατείας Ελευθερίας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, που θα μετατραπεί σε Πάρκο Μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αφού η δημοπράτηση του πολυσυζητημένου έργου βρίσκεται από σήμερα στον αέρα και οι ενδιαφερόμενες εταιρείες μπορούν να καταθέσουν τις προτάσεις τους.

Ο κ. Αγγελούδης σχολίασε:

«Είναι μια μεγάλη ημέρα η σημερινή για τη Θεσσαλονίκη. Είναι μια ημέρα δικαίωσης για όλους όσους αγωνίστηκαν, επί σειρά ετών, για την περιφρούρηση και ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, για όλους όσους επέμειναν ώστε αυτός ο τόπος μαρτυρίου και ¨πλατεία της απανθρωπιάς του ανθρώπου¨ όπως την έχει χαρακτηρίσει το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο, να μετατραπεί σε ένα ιστορικό τοπόσημο που θα υπηρετεί την ανάδειξη της Αλήθειας του Ολοκαυτώματος.

Η έναρξη της διαδικασίας δημοπράτησης του πρώτου, μεγάλου και εμβληματικού έργου της Διοίκησής μας σηματοδοτεί το τέλος μιας πολυετούς δοκιμασίας των Ελλήνων Εβραίων συμπολιτών μας και εκπληρώνει μια από τις βασικές προεκλογικές μας δεσμεύσεις, την άρση των όποιων εμποδίων για την απόδοση σεβασμού στη μνήμη των χιλιάδων θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας.

Μετά την εξασφάλιση της χρηματοδότησης του έργου από το Πράσινο Ταμείο, τρέξαμε άμεσα τις απαραίτητες διαδικασίες και μετά την έγκριση των όρων δημοπράτησης από τη Δημοτική Επιτροπή βγήκε στον αέρα ο διαγωνισμός.

Μετράμε πλέον 40 ημέρες για την ανάδειξη του εργολάβου και στη συνέχεια αρχίζουν τα έργα που θα προσθέσουν στο κέντρο της πόλης ένα νέο δημόσιο χώρο πρασίνου, θα βάλουν τέλος στο όνειδος της αδιαφορίας και της απραξίας, θα τιμήσουν με το δέοντα σεβασμό τη μνήμη των συμπολιτών μας».