Το χτες, το σήμερα και η επόμενη μέρα της πλατείας Αριστοτέλους μέσα από εικόνες – Πόσο έχει αλλάξει η ταυτότητά της;

Η Αριστοτέλους θεωρείται η καρδιά της Θεσσαλονίκης. Από τα παλιότερα χρόνια μέχρι και σήμερα, ολόκληρες γενιές έχουν περπατήσει και καθίσει στο σημείο αυτό.

Έχουν διασκεδάσει, έχουν διαμαρτυρηθεί, έχουν αποθεώσει.

Με θέα τη θάλασσα, η πλατεία Αριστοτέλους αποτελεί έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς τόπους για όποιον θέλει να δει την πόλη με άλλο μάτι. Η ιστορία της είναι ανεξάντλητη και τα κτίρια που την περιβάλλουν έχουν συμβολικό χαρακτήρα, καθορίζοντας την εικόνα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης.

Πέρα από την ιστορική της σημασία, η πλατεία αποτελεί πόλο έλξης για πλήθος εκδηλώσεων και αλλάζει μορφή ανάλογα με τις ανάγκες της πόλης.

Άλλοτε μεταμορφώνεται σε γήπεδο – ποδοσφαίρου, beach volley ή μπάσκετ – άλλοτε γίνεται ανοικτός συναυλιακός χώρος ή παραδίδεται στον χορό και άλλοτε γίνεται τόπος συνεδρίων και εκθέσεων.

Κάθε χρόνο όμως, μια συγκεκριμένη περίοδος την κάνει να βάζει τα «καλά» της: Τα Χριστούγεννα. Το πελώριο δέντρο, η θεαματική φωταγώγηση και τα στολίδια γύρω-γύρω μετατρέπουν την πλατεία σε must προορισμό για Θεσσαλονικείς και επισκέπτες.

Αυτό που βλέπουμε σήμερα το οφείλουμε σε έναν άνθρωπο: Τον αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ.

Το 1917, αμέσως μετά τη μεγάλη πυρκαγιά, σχεδίασε, μεταξύ άλλων, την πλατεία Αριστοτέλους, την οποία βέβαια φανταζόταν σε μια λίγο διαφορετική εκδοχή.

Η σημερινή της μορφή ολοκληρώθηκε τελικά στη δεκαετία του 1960.

Στο κέντρο της δεσπόζει το άγαλμα του Αριστοτέλη, τοποθετημένο σε μια μεγάλη μαρμάρινη βάση. Η ρεαλιστική απόδοση του φιλοσόφου, με τις έντονες πτυχώσεις των ρούχων, ξεχωρίζει ως έργο.

Πέριξ του αγάλματος έφηβοι ακουμπάνε τα ηχεία τους και κάθονται πάνω σε αυτό, ενώ πίσω του υπάρχουν οι ξένες – και όχι μόνο – αλυσίδες fast food που έχουν ανοίξει στην περιοχή.

Πόσο έχει αλλάξει η πλατεία Αριστοτέλους σε σχέση με παλιά;

Η αλλαγή δεν αφορά μόνο τη δομή της πλατείας, αλλά και τους ανθρώπους που τη γεμίζουν, το τι βλέπουν και το πώς τη βιώνουν.

Το διαφορετικό σχέδιο του Εμπράρ με δυο πλατείες και  μια λεωφόρο 

Το φιλόδοξο νέο σχέδιο της πόλης, που συντάχθηκε από διεθνή επιτροπή Εμπράρ ονειρεύτηκε μια πόλη με οριζόντιους και κάθετους άξονες, που η θέα της θάλασσας θα ήταν από παντού ανεμπόδιστη και προέβλεπε εκτός των άλλων τη δημιουργία ενός μνημειακού άξονα, στη δυτική πλευρά της πυρίκαυστης ζώνης, που θα ξεκινούσε από την περιοχή της παραλίας με μία πλατεία, τη σημερινή πλατεία Αριστοτέλους, θα συνέχιζε με μια μεγάλη οδό, τη σημερινή οδό Αριστοτέλους και θα κατέληγε και πάλι σε μια μεγάλη πλατεία, μεταξύ Εγνατίας και Φιλίππου, την σημερινή πλατεία Αρχαίας Αγοράς.

Η παλιά χάραξη της Αριστοτέλους θα συνέχιζε μέχρι την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, ως μια μεγάλη οδός με δενδροστοιχίες, σιντριβάνια, αγάλματα, κήπους και. μια μεγάλη αψίδα του Θριάμβου. Στην Πλατεία άνωθεν της Εγνατίας θα ανεγείρονταν κτίρια δυτικής μεγαλοπρέπειας για να στεγάσουν τις διοικητικές υπηρεσίες της Θεσσαλονίκης, μεταξύ αυτών τα Δικαστήρια και το νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, το οποίο θα κατασκευαζόταν σε οικόπεδο ακριβώς επάνω από την Εκκλησία Χαλκέων.

Στον άξονα Αριστοτέλους προβλέπονταν δυο πλατείες διαφορετικού χαρακτήρα η μεν επάνω (σημερινή Αρχαίας Αγοράς) θα λειτουργούσε σαν διοικητικό κέντρο και η κάτω η παραθαλάσσια την οποία παρομοίαζαν με αυτήν του Αγίου Μάρκου στη Βενετία θα ήταν το κέντρο του εμπορίου πολυτελείας και της αναψυχής, συγκεντρώνοντας πουτελή ξενοδοχεία και καφέ από όπου θα απολάμβανε κανείς τη θέα της θάλασσας.

Και οι δυο πλατείες ορίζονται από ένα ορθογώνιο που στη βόρεια πλευρά του καταλήγει σε ημικύκλιο για να υπάρχει μια ομαλή μετάβαση στον κεντρικό άξονα της Λεωφόρου των Εθνών (ή Αριστοτέλους όπως ονομάζεται ήδη σε εφημερίδα του 1934).

Σύμφωνα με τα σχέδια του Εμπράρ, η κάτω πλατεία -που θα ονομαζόταν Πλατεία Μεγάλου Αλεξάνδρου- θα είχε ένα μεγάλο άγαλμα του έφιππου Αλέξανδρου στο κέντρο της. Τα κτίρια στο μήκος της ήταν σχεδιασμένα σε αρχιτεκτονική εμπνευσμένη από δυτικά, αραβικά και νεοβυζαντινά πρότυπα, προκειμένου να τονιστεί και η σχέση της πόλης με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Στο σύνολο της πόλης εντός των τειχών οι ελεύθεροι χώροι δεν ξεπερνούσαν το 20% ενώ με το σχέδιο Εμπράρ, η επιφάνεια τους υπολογίζεται να φτάνει το 40%.

Η πλατεία πριν το Electra Palace 

Μια σπάνια φωτογραφία δείχνει την πλατεία Αριστοτέλους πριν αποκτήσει τη σημερινή της μορφή: πριν από το Electra Palace, πριν από την οριστική συμμετρία.

Η πλατεία ολοκληρώθηκε ουσιαστικά όταν το κτίριο του Ολύμπιον ήρθε να συμπληρώσει εκείνο του Electra Palace στις αρχές του ’60, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Ζακ Μοσέ.

Τότε, η πλατεία δεν είχε δομηθεί όπως σήμερα – ήταν ένα ανοικτό πέρασμα, με τέσσερις θερινούς κινηματογράφους και, φυσικά, πολλά τραπεζοκαθίσματα.

Η πλατεία ως ένα μεγάλο Θερινό σινεμά!

Όπως προαναφέραμε, η πλατεία συχνά μεταμορφώνεται για διάφορες δράσεις, μια από αυτές ήταν και το 2019, όταν τοποθετήθηκε μια μεγάλη οθόνη στο σημείο και εκατοντάδες κόσμος μαζεύτηκε και έζησε μια μοναδική εμπειρία.

Καφές στην Αριστοτέλους το 1961!

Ο Θεσσαλονικιός σκηνοθέτης Γιάννης Δαλιανίδης γύρισε τον Ατσίδα την σεζόν 1960-61. Εκεί υπάρχει μια σκηνή σε ένα από τα καφέ της πλατείας Αριστοτέλους. Όχι πως δεν υπήρχαν και τότε τραπεζοκαθίσματα…

Η πεζοδρόμηση 

Αναμφίβολα, η πεζοδρόμηση της πλατείας Αριστοτέλους το 1997, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία της. Η απομάκρυνση των αυτοκινήτων από την πλατεία και την οδό Αριστοτέλους τη διαμόρφωσε καθοριστικά στη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα.

Όταν η parallaxi γέμισε την πλατεία…

Ήταν 2017, 100 χρόνια μετά την πυρκαγιά που άλλαξε την ιστορία της Θεσσαλονίκης και η parallaxi σε συνδυασμό με την ΔΕΘ και τον δήμο Θεσσαλονίκης διοργάνωσε κάτι μοναδικό.

Στην Άνω Πόλη, στην Πλατεία Μουσχουντή, εκεί από όπου λέγεται ότι ξεκίνησε η μεγάλη πυρκαγιά του 1917, ο κόσμος άρχισε γύρω στις 5.30 να συγκεντρώνεται κατά δεκάδες. Γρήγορα έγιναν εκατοντάδες. Το θεατρικό δρώμενο ξεκίνησε λίγο μετά τις 6. Επαγγελματική δουλειά, προσεγμένες ενδυμασίες, αυθεντικά μουσικά κομμάτια της εποχής με αναφορές στους Έλληνες, Εβραίους και Οθωμανούς, που κατοικούσαν τότε στη Θεσσαλονίκη.

Μόλις ολοκληρώθηκε το θεατρικό δρώμενο οι συγκεντρωμένοι -που στο μεταξύ είχαν αυξηθεί- άρχισαν να κατηφορίζουν προς στην οδό Εδέσσης, στην περιοχή του κέντρου της Θεσσαλονίκης, που γλίτωσε από τη μήνη της πυρκαγιάς.

Στην οδό Εδέσσης, στην Πλατεία Εμπορίου, ο κόσμος συνέρρεε κατά ομάδες. Εκεί παιδάκια ζωγράφιζαν φλόγες να ξεπηδούν από σπίτια, βιολιά έπαιζαν από το μπαλκόνι κτιρίου που διασώθηκε από την πυρκαγιά το γραμμένο εκείνη την εποχή tango la Cumparcita και ένα πλήθος παράλληλων δρώμενων συνέθετε την εικόνα της πόλης στην πυρά.

Λίγο μετά τις 8 το βράδυ ο κόσμος που συγκεντρώθηκε στην Πλατεία Εμπορίου ξεκίνησε να κατευθύνεται προς την πεζοδρομημένη παραλιακή Λεωφόρο Νίκης. Εκεί ενώθηκε με εκείνους που είχαν περάσει μία βόλτα από τα Βοροινά, στο Λιμάνι Θεσσαλονίκης, όπως μπορούσε να μυρίσει κανείς και στην ατμόσφαιρα, με τα διάχυτα αρώματα του κρασιού. Σαν όλη η πόλη να είχε συγκεντρωθεί σε έναν δρόμο, σαν να μην είχε μείνει κανείς σπίτι του…

Η προτελευταία στάση έγινε στη Λεωφόρο Νίκης, στον αριθμό 63, εκεί όπου το 1917 σταμάτησε η πυρκαγιά, μετά από 32 ώρες που είχε κάψει την πόλη. Πάνω στο κτίριο φωτίστηκε ένας μεγάλος χάρτης της πυρκαγιάς και ηθοποιοί αφηγήθηκαν γεγονότα και μαρτυρίες για την πορεία της, καθώς και το όραμα του Εμπράρ για την αναγέννηση της πόλης.

Λίγο πριν τις 10 το βράδυ ξυλοπόδαροι ντυμένοι με κοστούμια εποχής και μπάντες οδήγησαν τον κόσμο στην τελευταία στάση, στην Πλατεία Αριστοτέλους, ενώ φωτιές άναψαν και μέσα στη θάλασσα, πάνω σε πλοία.

Στην Πλατεία είχε στηθεί -μεταφερμένη από τη ΔΕΘ όπου εκτέθηκε τις προηγούμενες ημέρες- μία τεράστια μακέτα του παραλιακού μετώπου της Θεσσαλονίκης του 1917. Τα φώτα έσβησαν και καπνοί και φλόγες ξεπήδησαν πίσω από τη μακέτα, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό θέαμα.

Η Αριστοτέλους των θερινών!

Η χρυσή εποχή είχε των θερινών της Θεσσαλονίκης είχε την πλατεία Αριστοτέλους να πρωτοστατεί με πέντε θερινά σινεμά.

Όπως σημειώνει ο Στράτος Σιμιτζής, στο βιβλίο του “Κάποτε στη Θεσσαλονίκη”: “Η περίπτωση της πλατείας Αριστοτέλους με τους πέντε θερινούς κινηματογράφους τριγύρω είναι φαινόμενο μοναδικό στα παγκόσμια κινηματογραφικά χρονικά.

Γι’ αυτό και πολύ εύστοχα ονομάστηκε το “Μπροντγουέη” της Θεσσαλονίκης. Φώτα πολύχρωμα, αφίσες και πανό, μουσική, κόσμος πολύς, ο διάλογος των ηθοποιών και η δράση των ταινιών που έφταναν μέχρι έξω, έδεναν ένα μοναδικό χρώμα στην Πλατεία Αριστοτέλους. Τα ζαχαροπλαστεία, οι λουκουμάδες και οι γρανίτες, οι ψησταριές με τον γύρο, οι “σποράδες” με τη λάμπα ασετιλίνης και το λουξ. Ήταν ένα πανηγύρι, που διαρκούσε όσο και το καλοκαίρι.

Η πλατεία Αριστοτέλους ήταν ο πιο αγαπητός τόπος συγκέντρωσης και επικοινωνίας των Θεσσαλονικέων. Όμως, τη “ζωή”, το “χρώμα” και την ατμόσφαιρα, την έδιναν και τη δημιουργούσαν, χωρίς αμφιβολία, οι πέντε θερινοί κινηματογράφοι. Γύρω απ’ αυτούς εξελίσσονταν όλα.

Πρώτος στην παραλία, από την πλευρά του λιμανιού ήταν το “Ελληνίς” που εκμεταλλεύονταν οι Αδελφοί Ψυχόπουλοι. Δίπλα τα “Ηλύσια” των Αδελφών Χατζηνάκου και στη γωνία της οδού Μητροπόλεως, το “Ρεξ” των Αδελφών Ψυλλάκη. Ο Γιάννης Ψυλλάκης είχε μισθώσει τον κινηματογράφο το 1940.

Η ιστορική συνάντηση πέντε επιταφίων το 2025

Το 2024, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, οι πέντε επιτάφιοι ιστορικών Ναών του Κέντρου της Θεσσαλονίκης για πρώτη φορά, στην πλατεία Αριστοτέλους!

Πιο συγκεκριμένα, η Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της θρησκευτικότητας και της κατάνυξης των ημερών, διοργάνωσε τη “Μεγάλη Συνάντηση των Επιταφίων”, όπου για πρώτη φορά, πέντε επιτάφιοι ιστορικών Ναών του Κέντρου της Θεσσαλονίκης, του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, της Αγίας Σοφίας, της Ιεράς Μονής της Αγίας Θεοδώρας, της Παναγίας Χαλκέων και του Αγίου Νικολάου του Τρανού, συναντήθηκαν τη Μεγάλη Παρασκευή στις 9 το βράδυ, στην Πλατεία Αριστοτέλους.

Η ταυτότητα της πλατείας Αριστοτέλους σήμερα

Οι εικόνες που συναντά κάποιος σήμερα στην πλατεία Αριστοτέλους δεν μοιάζουν ούτε στο ελάχιστο με αυτές του παρελθόντος. Μαυροφορεμένοι πιτσιρικάδες οι οποίοι κυκλοφορούν με ενεργειακά ποτά, τσιγάρα – vape και ηχεία δίνουν στους “απ’ έξω” της πλατείας μια αίσθηση κατάληψης του χώρου.

Δεν αφορά μονάχα τον κόσμο. Όσα βλέπεις κάτι από τα φαντασμαγορικά κτίρια σε κάνουν να τρομάζεις. Όπου και να κοιτάξεις παρατηρείς μια ξένη εταιρία, ένα μαγαζί fast food που πάντοτε έχουν ατελείωτες ουρές από τους εφήβους που τα προτιμάνε.

Ίσως το τελευταίο ιστορικό μαγαζί, όταν ακούστηκε πως κλείνει και ανοίγει ακόμη μια ξένη εταιρία – αλυσίδα που ανοίγει υποκατάστημα – έγινε ο κακός χαμός, κυριολεκτικά και αυτό φαίνεται από τις κινητοποιήσεις από διάφορους φορείς που έγιναν και οι μαζικές αντιδράσεις στα social media.

Φωνές και τσιρίδες σε συνδυασμό με τις τα τρεξίματα σε όλο το μήκος και το πλάτος τις βραδινές ώρες κάνουν τους μεγαλύτερους να απορούν πως και γιατί έχει αλλάξει τόσο πολύ η πλατεία. O κίνδυνος της ολίσθησης στο κιτς ελλοχεύει πάντως έντονα στην πλατεία, με αποκορύφωμα αυτή την προχριστουγεννιάτικη εποχή που παίρνουμε μια γενναία δόση μετάλλαξης της πλατείας…

Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως στα παλιότερα χρόνια η πλατεία Αριστοτέλους ήταν κάτι εντελώς διαφορετικά, απλώς η αίσθηση του τόπου δείχνει – πόσο μάλλον στους παλιότερους – μια διαφορετική όψη της καρδιάς της Θεσσαλονίκης.

Το μέλλον και η «αγνώριστη» πλατεία Αριστοτέλους…

Τι επιφυλάσσει το μέλλον; Μπορεί μια νέα ανάπλαση να σηματοδοτήσει μια διαφορετική εποχή για την πλατεία Αριστοτέλους; Ίσως όχι απαραίτητα με στόχο να επιστρέψει στην παλιά της μορφή, με τα θερινά σινεμά και τον κόσμο της Θεσσαλονίκης να τη ζει διαφορετικά, αλλά σίγουρα με την πρόθεση να ξαναβρεί κάτι από την ταυτότητα και τη λειτουργικότητά της.

Η συζήτηση για την ανάπλαση δεν είναι τυχαία. Η πλατεία, όσο εμβληματική κι αν παραμένει, κουβαλάει σήμερα μια “κόπωση”.

Οι συνεχείς χρήσεις, η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των τραπεζοκαθισμάτων, οι πιέσεις από τον τουρισμό και η ανάγκη για περισσότερο δημόσιο χώρο έχουν δημιουργήσει την αίσθηση ότι κάτι πρέπει να αλλάξει.

Οι προτάσεις για το μέλλον της φιλοδοξούν να επαναφέρουν την πλατεία στον πυρήνα της ζωής της πόλης — όχι μόνο ως σκηνικό για εκδηλώσεις, αλλά ως πραγματικό τόπο συνάντησης, περιπάτου και καθημερινής ανάσας.

Μια Αριστοτέλους πιο ανοιχτή, πιο πράσινη, πιο καθαρή και πιο ανθρώπινη.

Στις μακέτες, αποτυπώνονται οι σκέψεις για αυτή τη νέα εποχή: μια πλατεία που μπορεί να διατηρήσει το ιστορικό της αποτύπωμα, αλλά να αποκτήσει ταυτόχρονα μια πιο σύγχρονη και λειτουργική όψη — μια Αριστοτέλους που δεν θα είναι απλώς αναγνωρίσιμη, αλλά και πραγματικά βιώσιμη.

Η ανάπλαση, πέρασε και τρικυμίες, καθώς η μελέτη η οποία είχε προχωρήσει επί διοίκησης Ζέρβα, μετά από διεθνή διαγωνισμό που είχε προκηρυχθεί.

Ο δήμαρχος της πόλης, Στέλιος Αγγελούδης, αντιτίθεται ανοιχτά κατά πολλών στοιχείων της συγκεκριμένης μελέτης, γεγονός που… φέρνει σύννεφα πάνω από το έργο που είχε πολυδιαφημιστεί από την προηγούμενη διοίκηση του Κωνσταντίνου Ζέρβα, ο οποίος είχε επαναφέρει το πρότζεκτ, μετά από δεκαετίες «παγώματος».

«Η συγκεκριμένη μελέτη έγινε από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν αρκετά την πόλη, καθώς θεωρούν πως αντιμετωπίζεται σαν ένα άδειο οικόπεδο, ως χώρος που ουσιαστικά δεν συνομιλεί με την Θεσσαλονίκη». Αυτά είναι τα λόγια από πηγές του δήμου που μιλούν για την μελέτη ανάπλασης της πλατείας Αριστοτέλους.

Ο Αγγελούδης είχε αναφέρει στην εκδήλωση της Parallaxi στο Ντεπώ: «Βρήκαμε μια μελέτη που είχε φοίνικες, υδρατμούς να βγαίνουν από το πουθενά, δέντρα που φεύγουν… Είπαμε πως οι πλατείες που έχουν  μια ιστορικότητα δεν γίνεται να αλλάξουν σε τέτοιο βαθμό και στείλαμε προτάσεις για διόρθωση. Πήραν απόφαση ότι δεν αλλάζει τίποτα και είπαμε, τι θα γίνει, θα πάμε για άλλον μεγάλο περίπατο της Αθήνας; Κι αυτό είναι ένα έργο που ήθελα να ξεκινήσει, αλλά δεν θα το ξεκινήσουμε, γιατί πρέπει να παλέψουμε για το αυτονόητο».