Με το τρένο από το Βερολίνο στο Αμβούργο και στην Κοπεγχάγη: Τρεις πόλεις που ξαναέγιναν πράσινες

Λέξεις, εικόνες: Στέργιος Μήτας 

Οι μεγαλουπόλεις – Απρόσωπες, αγχωτικές και τελικά μη βιώσιμες;

Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί αν οι μεγαλουπόλεις των εκατομμυρίων κατοίκων φτιάχτηκαν για να ζούνε άνθρωποι σε αυτές, ή αν φτιάχτηκαν για να στριμώχνουν ανθρώπους. Οι περισσότερες δυστυχώς στριμώχνουν ανθρώπους με κάθε τρόπο και λειτουργούν ενάντια στις βασικές ανθρώπινες ανάγκες: την ανάγκη για κοινότητα, για ελεύθερο χρόνο, για επαφή με τη φύση, για ήσυχο και ποιοτικό χώρο ζωής.

Σου δημιουργούν μια ψευδαίσθηση ότι βρίσκεσαι στο κέντρο του κόσμου και αυτό είναι παραπλανητικό. Όσο πιο κεντρικά βρίσκεσαι, τόσο περισσότερο απομακρύνεσαι από τον εαυτό σου.

Στις μεγαλουπόλεις ο χρόνος τρέχει με άλλη διάσταση και εσύ αναγκάζεσαι να τρέχεις μαζί του, αλλά για πού; Οικονομική ανασφάλεια, ασταθή ωράρια και συνεχής προσπάθεια για “επιβίωση” σε ένα ακριβό και απαιτητικό περιβάλλον κάνουν την ζωή σου δύσκολη. Εδώ κυριαρχεί η κουλτούρα της συνεχούς παραγωγικότητας και επιτυχίας.

Οι περισσότερες μεγαλουπόλεις δεν είναι πια για τον άνθρωπο.

Καταναλώνουν νερό, ρεύμα, γη, ζωή, με ρυθμούς που δεν μπορεί να αντέξει το περιβάλλον. Φτιάχνουν κτήρια που σκιάζουν τον ήλιο, ανοίγουν δρόμους που αφήνουν πίσω τους γειτονιές και ανθρώπους κομμένους στη μέση. Δημιουργούν ένα πλαίσιο ζωής που ευνοεί την κατανάλωση και την ταχύτητα, εις βάρος της ποιότητας ζωής και της ψυχικής υγείας. Βομβαρδίζεσαι όλη μέρα από ήχους, φώτα, εικόνες και άχρηστη πληροφόρηση που εξαντλεί το νευρικό σου σύστημα και μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης και χαλάρωσης.

Και η καθημερινότητα σου; Μια ατελείωτη προσπάθεια να προλάβεις, να φτάσεις στην ώρα σου, να είσαι παραγωγικός, να αντέξεις τις ατέλειωτες ώρες εργασίας, να αντέξεις τη μοναξιά σου μέσα στο πλήθος, να γεμίσεις άγχος, να εξαντλήσεις την ενέργεια σου και να γυρίσεις στο σπίτι σου σχεδόν ερείπιο.

Οι πράσινοι χώροι λιγοστοί. Οι φυσικοί ήχοι -το θρόισμα των φύλλων, το τιτίβισμα των πουλιών- είναι ελάχιστοι. Η έλλειψη επαφής με τη φύση ξέρουμε τι κάνει, μας δίνει αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, μειωμένης σεξουαλικότητας και αποσύνδεσης από τον εαυτό μας.

Είναι πια ξεκάθαρο πως οι μεγαλουπόλεις, όπως τις χτίσαμε, δεν είναι βιώσιμες. Ούτε για τον πλανήτη, ούτε για εμάς.

Και κάπως έτσι, ο άνθρωπος σε μια μεγαλούπολη δεν ζει, απλώς υπάρχει. Είναι μια βασική φιλοσοφική διαφορά. Άλλο ζω και άλλο υπάρχω.

Για να πούμε ότι ζούμε, πρέπει να ζούμε το παρόν και την κάθε στιγμή βιωματικά, να απολαμβάνουμε την ζωή και να νοιώθουμε ευτυχισμένοι. Στην άλλη περίπτωση απλώς υπάρχουμε δίχως την αίσθηση βιωματικής επικοινωνίας.

Μπορεί μια πόλη να είναι ανθρώπινη, βιώσιμη και πράσινη;

Αν οι μεγαλουπόλεις κουβαλούν μέσα τους τη φθορά την ασφυξία και το άγχος τότε τι μπορεί να τις κάνει ξανά βιώσιμες; Τι χρειάζεται μια πόλη για να σε χωράει αληθινά;

Δεν είναι θέμα τεχνολογίας νομίζω. Είναι θέμα βιωσιμότητας. Είναι να ξαναδούμε την πόλη σαν έναν χώρο που χτίζεται γύρω από τον άνθρωπο, να επιστρέψουμε σε αυτό που πάντα χρειαζόμασταν: την ανθρώπινη κλίμακα. Μια πόλη που περπατιέται, που μυρίζει χώμα, που χωρά φωνές, χαμόγελα, παιδιά, δέντρα, ζώα και καθαρό αέρα. Μια πόλη που να μην είναι ενάντια στην ανθρώπινη φύση, αλλά μαζί της.

Υπάρχουν τέτοιες μεγαλουπόλεις;

Ναι υπάρχουν κάποιες πόλεις που κάνουν μεγάλες προσπάθειες να αλλάξουν την ποιότητα ζωής που προσφέρουν στους κατοίκους τους. Το προσπαθούν πολύ και έχουν κάνει μεγάλη διαφορά. Θα το δεις σε λίγο. Τρεις τέτοιες πόλεις περπατήσαμε και το χαρήκαμε πολύ.

Βερολίνο- Αμβούργο-Κοπεγχάγη, είναι οι τρεις πόλεις που περπατήσαμε με ανθρώπινο και βιώσιμο ρυθμό

Τρεις πόλεις – ένα κοινό μέλλον.

Βερολίνο, Αμβούργο, Κοπεγχάγη: τρεις διαφορετικοί ρυθμοί, τρεις διαφορετικές όψεις της βιωσιμότητας, αλλά ένας κοινός παλμός. Ο παλμός μιας Ευρώπης που προσπαθεί – και ενίοτε καταφέρνει – να ξαναφτιάξει τις πόλεις της για τους ανθρώπους, για τον αέρα που αναπνέουμε, για το νερό που πίνουμε, για το μέλλον των παιδιών μας.

Κι εγώ, μέσα σε αυτές τις πόλεις, περπατώντας, παρατηρώντας, ταξιδεύοντας με τα τρένα, νιώθω πως αυτή η αλλαγή δεν είναι θεωρία. Είναι η καθημερινότητα που γίνεται λίγο πιο καθαρή, λίγο πιο πράσινη, λίγο πιο ανθρώπινη. Μια καθημερινότητα που μας περιμένει, αν θέλουμε να την περπατήσουμε και να την βιώσουμε.

Ας δούμε το ποσοστό πράσινου που έχει η κάθε πόλη.

Το ποσοστό πράσινου σε μια μεγαλούπολη είναι καθοριστικός παράγοντας ποιότητας ζωής. Δεν γίνεται μια μεγαλούπολη να μην διαθέτει ικανοποιητικό ποσοστό πράσινου για τους κατοίκους της. Και πόσο είναι αυτό το ποσοστό; O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει τα 8 m2 σαν το ελάχιστο ποσοστό πράσινου ανά κάτοικο.

Και τι ποσοστό έχουν οι τρείς πόλεις που περπατήσαμε.

Αμβούργο. 114 m2 πράσινο ανά κάτοικο και το 45 % της πόλης να είναι πάρκα. Βερολίνο. 88 m2 πράσινο ανά κάτοικο και 37% της πόλης πάρκα. Κοπεγχάγη. 46 m2 πράσινο ανά κάτοικο και 25% της πόλης πάρκα.

Τώρα δεν θέλω να αισθανθείς πολύ άσχημα, το αισθάνεσαι βέβαια κάθε μέρα στην πόλη που ζεις.

Θεσσαλονίκη. 2,15 m2 πράσινο ανά κάτοικο. Η σύγκριση είναι αποτρεπτική. Η διαφορά είναι τεράστια. Είμαστε πολύ πιο κάτω από το 8 m2 πράσινο ανά κάτοικο που συστήνει ο ΠΟΥ. Ζούμε σε μια από τις χειρότερες πόλεις σε πράσινο.

Θέλεις να μάθεις και την πρώτη πόλη σε πράσινο στον πλανήτη και τι ποσοστό έχει;

Reykjavik- Ισλανδία με 410 m2 πράσινο ανά κάτοικο. 200 φορές περισσότερο πράσινο ανά κάτοικο από την Θεσσαλονίκη.

Στάση πρώτη στο ταξίδι μας το Βερολίνο. Το πράσινο και η βιωσιμότητα της πόλης.

Βερολίνο- Πράσινοι χώροι.

Το Βερολίνο είναι μια από τις πιο πράσινες πρωτεύουσες της Ευρώπης, με εντυπωσιακή αναλογία χώρων πράσινου ανά κάτοικο και πολλά πάρκα και φυσικά τοπία τόσο μέσα όσο και έξω από την πόλη. Το Βερολίνο διαθέτει περίπου 2.500 δημόσια πάρκα και κήπους. Πάνω από το 1/3 της επιφάνειας της πόλης καλύπτεται από πράσινο: πάρκα, δάση, ποτάμια και λίμνες. Αναλογούν περίπου 88 τετραγωνικά μέτρα πράσινου ανά κάτοικο, αριθμός εντυπωσιακός για μια μεγαλούπολη με πάνω από 3,5 εκατομμύρια κατοίκους. Δηλαδή ο κάθε κάτοικος έχει ακόμη ένα ’’πράσινο’’ σπίτι 88 τετραγωνικών μέτρων.

Ας δούμε τα μεγάλα πάρκα του Βερολίνου για να καταλάβεις το μέγεθος του αστικού πράσινου της πόλης. Tempelhofer Feld.

Το μεγαλύτερο αστικό πάρκο του πλανήτη με έκταση 3.500 στρέμματα. Πρώην αεροδρόμιο που μετατράπηκε σε δημόσιο πάρκο. Εκπληκτική αλλαγή χρήσης ενός χώρου που θα μπορούσε να μείνει απλώς τσιμέντο όπως έμεινε κάποιο άλλο στην Αθήνα.

Tiergarten. Το μεγάλο πάρκο στο κέντρο της πόλης με 520 στρέμματα πράσινου χώρου και εύκολη πρόσβαση

Volkspark Friedrichshain, Volkspark Humboldthain και Treptower Park είναι κάποια ακόμη μεγάλα πάρκα μέσα στην πόλη.

Έχουμε και τα περιαστικά πάρκα και λίμνες που είναι σε κοντινή απόσταση.

Grunewald Forest

Ένα μεγάλο δάσος στα δυτικά της πόλης, ιδανικό για πεζοπορία, τρέξιμο και χαλάρωση στη φύση. Περιλαμβάνει και τη λίμνη Teufelssee για μπάνιο.

Wannsee

Όμορφη λίμνη νοτιοδυτικά του Βερολίνου, δημοφιλής το καλοκαίρι για κολύμπι, βαρκάδες και πικνίκ.

Pfaueninsel (Νησί των Παγωνιών)

Ένα ειδυλλιακό νησί στον ποταμό Χάβελ, με παγώνια να κυκλοφορούν ελεύθερα, ερείπια ρομαντικού παλατιού και προστατευόμενη φυσική ομορφιά.

Βερολίνο – Βιωσιμότητα.

Το Βερολίνο λέει ότι είναι μία από τις 5 πιο βιώσιμες μητροπόλεις παγκοσμίως και θέλει να έχει Κλιματική Ουδετερότητα έως το 2045.

Εφαρμόστηκε το “Berlin Energiewendegesetz”, με νομικά δεσμευτικούς στόχους για ουδετερότητα άνθρακα έως το 2045. Δημιουργήθηκε το 2023 ένα Ταμείο €5 δισ. για κλιματική μετάβαση. Διαθέτονται σημαντικοί πόροι για να μειωθεί η εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα και επενδύει σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως ηλιακή και αιολική.

Ο Δήμος του Βερολίνου αναγνώρισε την κλιματική αλλαγή ως επείγουσα κρίση και δεσμεύτηκε να στοχεύει στον περιορισμό της υπερθέρμανσης στους +1,5 °C, σε συνέχεια της Συμφωνίας του Παρισιού. Το 2016 εγκρίθηκε το “StEP Klima” -Αστικός Σχεδιασμός για Προσαρμογή στο Κλίμα-, το οποίο ενσωματώνει πρακτικά μέτρα όπως πράσινες στέγες, φυτεμένες όψεις, μείωση της κατανάλωσης νερού, διαχείριση βρόχινων νερών για πότισμα. Δημιουργήθηκε Επιτροπή Πολιτών -Citizens Assembly, Climate Council- για συλλογική διαμόρφωση πολιτικών σε σχέση με το κλίμα και σχεδίασε 47 προτάσεις που ενσωματώθηκαν στο BEK.

Έγινε ένα δημοψήφισμα σε μια προσπάθεια για επίσπευση στην κλιματική ουδετερότητα στο 2030. Η πρόταση κέρδισε την πλειοψηφία (50,9%), αλλά δεν συγκέντρωσε το αναγκαίο όριο ψηφοφόρων και απορρίφθηκε.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πλήττουν δυσανάλογα φτωχούς, ηλικιωμένους, και αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Η πρόταση των Πράσινων για τη φύτευση 1 εκ. δέντρων στοχεύει στην ‘’κλιματική δικαιοσύνη’’ απαντώντας στην ανομοιόμορφη κατανομή του πράσινου στο κέντρο και τις εργατικές περιοχές.

Το Βερολίνο έχει καθιερώσει περιοχές χαμηλών εκπομπών ρύπων όπου απαγορεύεται η κυκλοφορία οχημάτων παλαιάς τεχνολογίας.

Ενισχύει σημαντικά τη δημόσια συγκοινωνία και τη χρήση ποδηλάτου. Το 2023 ψηφίστηκε νέος νόμος για εκτεταμένη δημιουργία ποδηλατόδρομων. Έχει πάνω από 1.100 km ποδηλατόδρομων με το 20% των μετακινήσεων των πολιτών να γίνεται με ποδήλατο. Το ποδήλατο είναι καθημερινότητα, όχι lifestyle.

Επίσης ποδήλατα εμπορευμάτων τύπου KoMoDo αντικατέστησαν περίπου 28.000 km διαδρομές φορτηγών, μεταφέροντας εμπορεύματα μέσα στην πόλη μειώνοντας θόρυβο και καυσαέρια.

Το Βερολίνο εφαρμόζει αυστηρό διαχωρισμό απορριμμάτων σε οργανικά, χαρτί, πλαστικό, γυαλί και υπολείμματα. Ο οργανισμός καθαριότητας της πόλης, έχει οργανώσει κέντρα επαναχρησιμοποίησης όπου οι πολίτες μπορούν να αφήνουν αντικείμενα που δεν χρειάζονται και να παίρνουν άλλα δωρεάν. Κάνει μεγάλη προσπάθεια για μείωση πλαστικού μιας χρήσης. Το “Zero Waste Berlin Festival” είναι μια ετήσια διοργάνωση που προωθεί κυκλική οικονομία, επαναχρησιμοποίηση και μηδενικά απόβλητα.

Το δημόσιο σύστημα μετακίνησης στο Βερολίνο.

Είναι ένα από τα πιο οργανωμένα και εκτεταμένα στην Ευρώπη, με ένα πολύπλοκο δίκτυο που ενώνει κάθε γωνιά της πόλης και μεταφέρει με άνεση και ασφάλεια τους κατοίκους στις διαδρομές τους. Έτσι μειώνεται η χρήση των αυτοκινήτων και της ρύπανσης. Μια πόλη για να είναι βιώσιμη πρέπει να έχει καλό σύστημα δημόσιας μεταφοράς και το Βερολίνο το έχει. Μπορείς να διαλέξεις το μέσον που σε βολεύει και σου αρέσει για τις μετακινήσεις σου.

U-Bahn – Υπόγειος Σιδηρόδρομος, το μετρό του Βερολίνου διαθέτει 10 γραμμές.

S-Bahn -Προαστιακός Σιδηρόδρομος καλύπτει μεγαλύτερες αποστάσεις και ενώνει τα προάστια με το κέντρο.

Τραμ – είκοσι γραμμές.

Λεωφορεία – καλύπτουν ολόκληρη την πόλη με γραμμές.

Fähren-Ποτάμια μέσα.  Το Βερολίνο διαθέτει και δημόσια φέρυ

Μετά από όλα αυτά που διάβασες βλέπεις ότι το Βερολίνο είναι ένα παράδειγμα μιας πόλης που προσπαθεί να είναι βιώσιμη, με προκλήσεις, αντιδράσεις αλλά και καινοτομίες. Μπορούμε λοιπόν να ξανασχεδιάσουμε τις πόλεις, ώστε να μην μας καταπίνουν, αλλά να μας αντέχουν. Να γίνουν πόλεις που περπατούνται, που αγκαλιάζουν το πράσινο, που γεννούν κοινότητες, που αφήνουν χώρο για παύση και ανάσα. Να γίνουν βιώσιμες.

Βερολίνο. Μία σύντομη ιστορία του.

Από την ίδρυσή του τον 13ο αιώνα ως ψαροχώρι στον ποταμό Spree, μέχρι τη σημερινή του μορφή ως πρωτεύουσα της Γερμανίας, το Βερολίνο έχει γνωρίσει δόξες, καταστροφές και εντυπωσιακές αναγεννήσεις.

Τον 18ο αιώνα, υπό την ηγεσία του Φρειδερίκου του Μεγάλου, το Βερολίνο έγινε πολιτιστικό και στρατιωτικό κέντρο της Πρωσίας. Τον 19ο αιώνα γνώρισε εκβιομηχάνιση και ραγδαία ανάπτυξη, ενώ το 1871 ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα του νέου Γερμανικού Ράιχ. Ο 20ός αιώνας, ωστόσο, καθόρισε την ταυτότητά του. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη σύντομη δημοκρατία της Βαϊμάρης, η πόλη έγινε το σκοτεινό σκηνικό της ανόδου του ναζισμού.

Βομβαρδίστηκε σφοδρά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και βρέθηκε διχοτομημένο από το 1961, όταν χτίστηκε το Τείχος του Βερολίνου — ένα τραγικό σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 δεν ήταν απλώς πολιτικό γεγονός, ήταν μια συλλογική ανάσα ελευθερίας. Από τότε, το Βερολίνο αναγεννήθηκε ως σύγχρονο κέντρο δημιουργικότητας, τέχνης και πολυπολιτισμικότητας. Παλιές βιομηχανικές ζώνες έγιναν γκαλερί, τα κτίρια της DDR μεταμορφώθηκαν σε στούντιο και κοινότητες, ενώ νέοι κάτοικοι από όλο τον κόσμο ανακαλύπτουν στην πόλη έναν τόπο που τους χωρά όλους.

Με τα πόδια στην Ιστορία του Βερολίνου. Μια πεζοπορική διαδρομή μέσα στον χρόνο.

Το Βερολίνο είναι μια πόλη που περπατιέται. Και μέσα από το περπάτημα, ξετυλίγεται μπροστά σου η ταραχώδης και πολύπλευρη ιστορία του. Υπάρχει μια κλασσική διαδρομή περίπου 6 χιλιομέτρων που μπορείς να κάνεις για να δεις την ιστορία της πόλης. Περνά από μερικά από τα πιο φορτισμένα σημεία της ευρωπαϊκής μνήμης. Μπορείς να την κάνεις σε μία μέρα η σε δύο. Προτείνω να την κάνεις με την παρέα σου και με τον δικό σου ρυθμό. Αλλιώς μπορείς να επιλέξεις αν θέλεις κάποιο οργανωμένο tour, η αν είσαι κουρασμένος μπορείς να πάρεις το πολύ δημοφιλές δημόσιο λεωφορείο Νο 100 που θα σε πάει σε πολλά από αυτά τα σημεία.

Berlin welcome card. Είτε περπατήσεις είτε όχι θα έχεις ήδη πάρει αυτή την κάρτα για όσες μέρες θα είσαι στην πόλη η οποία θα σου φανεί απίστευτα χρήσιμη στις μετακινήσεις σου και στο τέλος πολύ οικονομική. Το Βερολίνο περπατιέται αλλά είναι τεράστιο, είναι αδύνατον να πας παντού με τα πόδια. Με αυτήν την κάρτα έχεις πρόσβαση σε όλα τα δημόσια μέσα μεταφοράς που είναι πολλά, U-Bahn, S-Bahn, Bus, Tram και σε δημόσια πλοία που θα σε πάνε βόλτα σε λίμνες και ποτάμια. Επίσης θα έχεις έκπτωση σε μουσεία, εστιατόρια, καφέ, και πολλά άλλα.

Visit Berlin. Είναι το γραφείο τουρισμού της πόλης του Βερολίνου. Είναι ιδιαίτερα φιλικό και θα σε βοηθήσει πολύ να οργανώσεις την περιήγηση σου στην πόλη με ότι πληροφορίες χρειαστείς. Εμάς μας βοήθησε πάρα πολύ και ήταν εξαιρετικά υποστηρικτικό σε ότι ζητήσαμε.

Έχει απίστευτη οργάνωση και φτιάχνει προγράμματα βιώσιμου τουρισμού-τουρισμός στην γειτονιά σου, στα πάρκα, πεζοπορικός, ποδηλατικός. Κάνει μεγάλη προσπάθεια να μην γίνει το Βερολίνο υπερτουριστικός προορισμός αλλά εναλλακτικός και βιώσιμος.

Στο Tiergarten. Από εδώ ξεκινήσαμε την πεζοπορική μας διαδρομή στην ιστορία της πόλης.

Με την Αρετή ξεκινήσαμε πρωί από την όμορφη σοφίτα που μέναμε μετά από το ‘’φρουτώδες πρωινό μας ‘’ και φθάσαμε στο κεντρικό πάρκο Τiergarten μπαίνοντας από την Δυτική είσοδο του, Zoologischer Garten.

Αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε με κάτι ‘’ πράσινο ‘’ και πολύ ευχάριστο την μέρα μας. Εδώ μπορείς να κάνεις τις πρωινές ασκήσεις και τον διαλογισμό σου, μέσα σε ένα ήσυχο και καταπράσινο περιβάλλον, δίπλα σε ψηλά δέντρα που θα σε γεμίσουν ενέργεια.

Το πάρκο Tiergarten φτιάχτηκε το 1527 σαν κλειστό πάρκο για κυνήγι, διαμορφώθηκε τον 17ο αιώνα και άνοιξε στο κοινό το 1740 από τον Φρειδερίκο Β΄. Τον 19ο αιώνα, ο διάσημος σχεδιαστής τοπίου Peter Joseph Lenné το μετέτρεψε με βάση τούς αγγλικούς κήπους. Οι βόμβες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η χρήση καυσόξυλων από τους κατοίκους κατέστρεψαν μεγάλα τμήματά του. Το 1949 ξεκίνησε η αναδάσωση του με δωρεές από όλη τη Γερμανία. Σήμερα έχει μέγεθος 520 στρέμματα και φιλοξενεί πάνω από 200 είδη δέντρων και 1.400 είδη πανίδας, διαμορφώνοντας σημαντικά την ποιότητα αέρα και το μικροκλίμα του Βερολίνου. Είναι ο πράσινος πνεύμονας στο κέντρο της πόλης.

Μετά τις πρωινές μας ασκήσεις στο πάρκο ξεκινήσαμε την πεζοπορική μας διαδρομή στην ιστορία του Βερολίνου.

Σε περίπου 10 λεπτά περπάτημα ήμασταν στο μνημείο της ‘’Κόκκινης Ρόζας’’ της μεγάλης επαναστάτριας Ρόζας Λούξεμπουργκ που δολοφονήθηκε εδώ στο Βερολίνο το 1919. Μία σπουδαία ανεξάρτητη γυναίκα πού πίστευε στις επαναστατικές μαρξιστικές αρχές και έκανε βαθειά κριτική στον καπιταλισμό, αλλά δεν χαρίστηκε ούτε στον Λένιν. Του είχε πει ότι δεν επέβαλε την δικτατορία του προλεταριάτου, όπως έλεγε, αλλά δικτατορία επί του προλεταριάτου.

Στη Στήλη της Νίκης – Η χρυσή θεά που αγκαλιάζει το Βερολίνο.

Βαδίζoυμε μέσα στο χαλαρωτικό πράσινο του Tiergarten και σε 15 λεπτά φθάσαμε στην Στήλη της Νίκης σ’ ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του Βερολίνου. Η χρυσή θεά στην κορυφή, η Βικτώρια, λαμπυρίζει στον πρωινό ήλιο. Οι Βερολινέζοι την αποκαλούν τρυφερά “Goldelse” – η Χρυσή Ελσε. Η Στήλη της Νίκης κατασκευάστηκε το 1873 για να τιμήσει τις νίκες της Πρωσίας στους πολέμους ενοποίησης της Γερμανίας. Αν θέλεις μπορείς να ανέβεις τα 285 σκαλοπάτια που οδηγούν στην πανοραμική πλατφόρμα με θέα στην πόλη.

Σήμερα όμως η Στήλη της Νίκης μοιάζει να έχει αποκτήσει έναν άλλον συμβολισμό. Έχει γίνει τόπος συνάντησης, αφετηρία ή τερματισμός σε πορείες και γιορτές. Ξεκίνησε με την φοβερή ‘’ Love Parade’’ που κατέληγε εδώ σε μια γιορτή ελευθερίας και ρυθμού, που έσπαγε τα σύνορα του χρόνου.

Love Parade, από το 1989 μέχρι το 2003.

Ήταν η μητέρα όλων των Techno parade, με motto ‘’Music is the Key’’ Mια από τις μεγαλύτερες μουσικές παρελάσεις του πλανήτη που γινόταν από το 1989 μέχρι το 2003. Η πτώση του τείχους του Βερολίνου είχε βάλει την πόλη σε μια εξαιρετικά θετική πορεία πολιτισμού. Η Love Parade έφτασε να συγκεντρώνει 1,5 εκατομμύριο κόσμο.

Ναι είναι αλήθεια είχε τόσο πολύ κόσμο που ήταν αδύνατον να μετακινηθείς ακόμη και με τα πόδια. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο μου. Την έζησα από κοντά την -Love Parade- όταν ήμουν στο Βερολίνο το 1995 κάνοντας μια ειδίκευση σε τηλεοπτική σκηνοθεσία κλασικής μουσικής και όπερας.

Ο κόσμος που ερχόταν για αυτή την γιορτή ήταν απίστευτος όπως και οι νταλίκες με τους Dj που έφταναν από διάφορα σημεία της πόλης και δημιουργούσαν μια εκρηκτική Techno μουσική πανδαισία. Ένα πάρτι καλύτερο από όλα τα Club του κόσμου. Χορεύαμε ασταμάτητα για ώρες με συνθήματα για την αγάπη, την ελευθερία, την ενότητα και τον σεβασμό σε όλους. Κύρια συνθήματα ήταν ‘’We Are One Family‘’ και ‘’One World One Future’’.

Χρόνια μετά βλέπω ότι χάσαμε τραγικά. Δεν είμαστε ούτε μια οικογένεια ούτε έχουμε ένα κοινό μέλλον. Πήραμε έναν λάθος δρόμο που μας οδηγεί σταδιακά σε μια από τις μεγαλύτερες και χειρότερες αναταραχές στην ισορροπία της ζωής στον Πλανήτη.

Στο Schloss Bellevue. Η κατοικία του Ομοσπονδιακού Προέδρου.

Από την Στήλη της Νίκης σε λιγότερο από 10 λεπτά θα φτάσεις στο ανάκτορο Bellevue. Δεν μπορείς να μπεις μέσα το βλέπεις όμως από τον δρόμο. Το Schloss Bellevue είναι η κατοικία του Ομοσπονδιακού Προέδρου το επίσημο προεδρικό μέγαρο της Γερμανίας. Ένας χώρος με βαθύ συμβολισμό για τη γερμανική ενότητα.

Βρίσκεται σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία, δίπλα στον ποταμό Σπρέε, στην άκρη του Tiergarten. Χτίστηκε το 1786 ως καλοκαιρινή κατοικία του πρίγκιπα Φερδινάνδου της Πρωσίας, σε κλασικιστικό ρυθμό. Το όνομά του Bellevue -Όμορφη Θέα- αναφέρεται στη μοναδική θέα που έχει προς τον ποταμό Σπρέε και το γύρω πράσινο. Το κτίριο υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά αναστηλώθηκε και από το 1994 χρησιμοποιείται ως η επίσημη κατοικία και το γραφείο του Ομοσπονδιακού Προέδρου.

Στο Σοβιετικό Μνημείο. Η μνήμη του Κόκκινου Στρατού στην καρδιά του Βερολίνου.

Από το ανάκτορο Bellevue σε 25 λεπτά περπάτημα θα φτάσεις στο Σοβιετικό Μνημείο στο Tiergarten. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά αντιπολεμικά μνημεία της πόλης και βρίσκεται πολύ κοντά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, στην μεγάλη λεωφόρο Straße des 17. Juni που διασχίζει όλο το Tiergarten.

Το μνημείο ανεγέρθηκε το 1945, αμέσως μετά τη νίκη του Κόκκινου Στρατού επί της ναζιστικής Γερμανίας και την κατάληψη του Βερολίνου.

Ήταν από τα πρώτα σοβιετικά μνημεία που χτίστηκαν εκτός ΕΣΣΔ, με σκοπό να τιμήσει τους Σοβιετικούς στρατιώτες που έπεσαν στη Μάχη του Βερολίνου. Περίπου 80.000 Σοβιετικοί στρατιώτες σκοτώθηκαν στη μάχη για την κατάληψη της πόλης. Στο μνημείο έχουν ταφεί περίπου 2.000 στρατιώτες. Σοβιετικοί στρατιώτες το φρουρούσαν μέχρι το 1990. Παραμένει ένα σημαντικό σημείο ιστορικής μνήμης στο Βερολίνο.

Στο Reichstag. Το Κοινοβούλιο της Γερμανικής δημοκρατίας.

Από το Σοβιετικό μνημείο σε 6 λεπτά είσαι στο Reichstag. Είναι το γερμανικό κοινοβούλιο και ίσως ένα από τα πιο φορτισμένο ιστορικά κτίρια του Βερολίνου. Στέκεται δίπλα στον ποταμό Σπρέε, λίγο πιο πέρα από την Πύλη του Βρανδεμβούργου και αφηγείται την πολύπλοκη πολιτική ιστορία της Γερμανίας. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1884 και ολοκληρώθηκε το 1894, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Paul Wallot σε νεοαναγεννησιακό ύφος. Στέγασε την Βουλή της Γερμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1918 και συνέχισε να λειτουργεί ως κοινοβουλευτικό κέντρο και κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.

Το κτίριο έπαθε σοβαρές ζημιές από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1933, ένα γεγονός που αξιοποιήθηκε από τους Ναζί ως αφορμή για την εδραίωση της δικτατορίας τους, μέσα από το λεγόμενο Διάταγμα του Πυρποληθέντος Ράιχσταγκ που περιόρισε ατομικά δικαιώματα. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Reichstag έπαθε νέες καταστροφές. Μετά τον πόλεμο, βρέθηκε δίπλα στα σύνορα Ανατολικού και Δυτικού Βερολίνου, άδειο και σχεδόν ξεχασμένο για δεκαετίες.

Μετά την επανένωση της Γερμανίας, το Reichstag ανακαινίστηκε ριζικά από τον διάσημο αρχιτέκτονα Sir Norman Foster και το 1999 έγινε ξανά η έδρα της Bundestag (Ομοσπονδιακής Βουλής). Η πιο εντυπωσιακή προσθήκη του Foster είναι η γυάλινη θολωτή στέγη που δεσπόζει σήμερα στην κορυφή του κτιρίου. Ο θόλος είναι επισκέψιμος με ραντεβού και είναι τουριστικό αξιοθέατο. Το γυαλί συμβολίζει τη διαφάνεια της δημοκρατίας, επιτρέποντας στους πολίτες να βλέπουν τις συνεδριάσεις του κοινοβουλίου από ψηλά, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Είναι ένα σύμβολο της νέας γερμανικής ταυτότητας, που επιλέγει να αντιμετωπίσει το παρελθόν της με ειλικρίνεια και να χτίσει το μέλλον της με διαφάνεια.

Wrapped Reichstag το 1995.

Ήταν καλοκαίρι του 1995 και τελείωνα ένα τμήμα από την εξειδίκευση μου στο Βερολίνο. Οι φωτογραφίες που βλέπεις είναι από το αρχείο μου. Είναι το Reichstag καλυμμένο με άσπρο πανί. Ήταν η εποχή που η Γερμανική κυβέρνηση αποφάσισε να μεταφέρει την έδρα του κοινοβουλίου της από την Βόννη στο Βερολίνο. Το Reichstag είχε μια βαριά μνήμη, έτσι ανέθεσαν στον καλλιτέχνη Christo να το σκεπάσει με λευκό πανί σε μια συμβολική χειρονομία ότι το παλιό φεύγει και το νέο Reichstag έρχεται λευκό από μνήμη.

Ο Christo Javacheff και η σύζυγός του Jeanne-Claude, ήταν γνωστοί για τα έργα τους που περιλάμβαναν την προσωρινή κάλυψη μεγάλων κτιρίων και τοπίων με ύφασμα. Χρησιμοποιήθηκαν περίπου 100.000 τετραγωνικά μέτρα ασημί-γκρι πανί πολυπροπυλενίου με αλουμινένια επιφάνεια και 15.600 μέτρα μπλε πολυπροπυλενίου σχοινιού για τη στερέωση.

Η κάλυψη του Reichstag έγινε χωρίς τη χρήση γερανών, αλλά με τη βοήθεια 90 επαγγελματιών αναρριχητών, οι οποίοι εργάστηκαν για την τοποθέτηση του υλικού γύρω από το κτίριο. Ήταν πολύ εντυπωσιακό να το βλέπεις.

Το έργο είχε προκαλέσει τότε έντονη δημόσια συζήτηση και αντιδράσεις. Παρά τις αρχικές επιφυλάξεις, το Wrapped Reichstag προσέλκυσε περίπου 5 εκατομμύρια επισκέπτες κατά τη διάρκεια της έκθεσής του, καθιστώντας το ένα από τα πιο επισκέψιμα καλλιτεχνικά έργα στην ιστορία.

Το έργο παρέμεινε μόνο για 14 ημέρες, από τις 24 Ιουνίου έως τις 7 Ιουλίου 1995. Μετά την ολοκλήρωση της εγκατάστασης, το έργο αφαιρέθηκε και τα υλικά ανακυκλώθηκαν, ακολουθώντας τη φιλοσοφία του Christo και της Jeanne-Claude για την προσωρινή φύση των έργων τους. Ωστόσο, το Wrapped Reichstag άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στην πολιτιστική και πολιτική ζωή του Βερολίνου και της Γερμανίας γενικότερα.

Στο μνημείο γενοκτονίας των Roma και Sinti.

Σε 5 λεπτά από το Reichstag είσαι στo μνημείο γενοκτονίας των Roma και Sinti μια υπενθύμιση για μια τραγωδία που συχνά παραβλέπουμε.

Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, περίπου 500.000 Roma και Sinti χάθηκαν κάτω από το ναζιστικό καθεστώς σε μια συστηματική δίωξη και εξόντωση να εξαλείψουν αυτούς τους πληθυσμούς ως “ανεπιθύμητους” μια θηριωδία γνωστή ως Porajmos, που σημαίνει ‘’κατάποση’’ στη γλώσσα τους.

Το μνημείο εγκαινιάστηκε το 2012 ως μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας της Γερμανίας να αναγνωρίσει και να τιμήσει όλα τα θύματα του ναζιστικού καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά και Σίντι. Αυτό το μνημείο τους δίνει τη φωνή που τους στέρησαν. Είναι ένα σημείο που σε καλεί να σκεφτείς, να νιώσεις και να θυμηθείς. Σε μια πόλη γεμάτη από μνήμες και ιστορίες, αυτό το μνημείο κρατά ζωντανή μια αλήθεια που δεν πρέπει να ξεχαστεί. Η παρουσία του μνημείου στο κέντρο του Βερολίνου πιστεύω ότι συμβάλλει σημαντικά στην ευαισθητοποίηση του κόσμου για την ιστορία και την καταπολέμηση των διακρίσεων κατά των Ρομά, που δυστυχώς παραμένουν και σήμερα θύματα κοινωνικού αποκλεισμού.

Η Σιωπηρή απόσταση από τη λέξη “Ναζί”

Αυτή που βλέπεις είναι μια επιγραφή στο μνημείο γενοκτονίας των Ρομά. Υπογράμμισα με κόκκινο την αρχή της. Κάτω από τον Εθνικοσοσιαλισμό εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι… Περπατώντας στο Βερολίνο, θα συναντήσεις παντού μνήμες. Πλάκες, επιγραφές, μουσεία, μνημεία. Σου μιλούν για εγκλήματα, για θύματα, για γενοκτονίες για μια εποχή που σημάδεψε την ανθρωπότητα. Αλλά υπάρχει κάτι που θα προσέξεις, κάτι που δεν θα το δεις πουθενά γραμμένο, αλλά ούτε να λέγεται ευθέως, είναι η λέξη “Ναζί”.

Στη Γερμανία, η επίσημη γλώσσα της μνήμης αποφεύγει τον όρο. Αντίθετα, χρησιμοποιείται σχεδόν πάντα η λέξη ‘’Nationalsozialismus’’ — Εθνικοσοσιαλισμός.

Είναι μια απόσταση. Μια γλωσσική αποφόρτιση, μια προσπάθεια να μεταφερθεί το βάρος από τη λέξη που έχει αποκτήσει εξαιρετικά βαρύ όνομα στη χρήση, σε έναν πιο αυστηρό ιστορικό όρο που δείχνει ένα πολιτικό σύστημα, μια οργανωμένη ιδεολογία καλύτερα.

Η λέξη “Ναζί” θεωρείται ότι έχει αποκτήσει μέσα στα χρόνια μια πιο καθημερινή χρήση, μερικές φορές αποσπασμένη από το πλήρες πολιτικό και ιστορικό της πλαίσιο. Στη γερμανική δημόσια ιστορία, η επιμονή στον όρο “Nationalsozialismus” υπενθυμίζει ότι δεν ήταν απλώς “οι Ναζί” — ήταν ένα καθεστώς, ένα σύστημα που εισχώρησε παντού, στους νόμους, στα σχολεία, στις γειτονιές, στη ζωή των ανθρώπων. Ήταν κάτι πιο βαθύ και πιο συνολικό από μια οργάνωση ή μια λέξη.

Είναι επίσης και ένας τρόπος να κρατηθεί η απόσταση από τις σημερινές νεοναζιστικές οργανώσεις, οι οποίες συχνά καπηλεύονται τον όρο “Ναζί” με έναν προκλητικό, παραποιημένο τρόπο. Η γερμανική κοινωνία δείχνει μια σχεδόν εμμονική προσοχή στον τρόπο που χρησιμοποιεί τις λέξεις, ακριβώς επειδή γνωρίζει το βάρος τους.

Στην Πύλη του Βρανδεμβούργου.

Από το μνημείο γενοκτονίας των Ρομά φτάνεις εδώ σε λίγα λεπτά.

Η Πύλη του Βρανδεμβούργου είναι μάλλον το πιο εμβληματικό μνημείο του Βερολίνου και σύμβολο ενότητας και ειρήνης. Χτισμένη το 1791 ως είσοδος προς τη λεωφόρο Unter den Linden. Στην κορυφή της υπάρχει το άρμα της θεάς της Ειρήνης. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, βρισκόταν στη “νεκρή ζώνη” ανάμεσα στην Ανατολική και Δυτική Γερμανία. Μετά την πτώση του Τείχους το 1989, έγινε σύμβολο της γερμανικής επανένωσης. Σήμερα είναι κεντρικό σημείο συνάντησης και διοργάνωσης εκδηλώσεων, ενώ είναι ένα από τα πιο φωτογραφημένα αξιοθέατα της πόλης.

Οι αγρότες στην Πύλη του Βρανδεμβούργου.

Παραδοσιακά ο χώρος στην Πύλη του Βρανδεμβούργου χρησιμοποιείται για συγκεντρώσεις και ειρηνικές διαμαρτυρίες διαφόρων οργανώσεων. Εμείς συναντήσαμε τους Γερμανούς αγρότες εδώ να κάνουν μια ενημέρωση και συζήτηση με τον κόσμο για την βιωσιμότητα των καλλιεργειών.

Ο Γερμανικός Αγροτικός Σύνδεσμος οργάνωσε μια Ημέρα Δράσης. Έστησαν ένα μεγάλο ‘’καναπέ από άχυρο’’ και παρουσίασαν τις απόψεις τους. Ο εκπρόσωπος τους μας χαιρέτησε και μας ενημέρωσε για την πρωτοβουλία αυτή και μας κάλεσε να συμμετέχουμε με ερωτήσεις. Ήταν ένας εξαιρετικός διάλογος και πήραμε απαντήσεις από τον Πρόεδρο των Γερμανών Αγροτών.

Επενδύουν στην καινοτομία και τη βιωσιμότητα με σύγχρονες γεωργικές τεχνολογίες, όπως η Strip-Till που μειώνει το κόστος άρδευσης και βελτιώνει την υγεία του εδάφους, ειδικά σε περιόδους ξηρασίας. Στηρίζουν μια σύγχρονη βιώσιμη γεωργία για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής. Θέλουν έναν καλύτερο διάλογο πόλης υπαίθρου, μια καλύτερη σχέση με τους πολίτες που να αλλάζει την άποψη τους για τους αγρότες του παρελθόντος.

Στο Holocaust Mahnmal – Μνημείο του Ολοκαυτώματος.

Μετά από το διάλειμμα με τους Γερμανούς αγρότες συνεχίσαμε την πεζοπορική μας διαδρομή στην ιστορία και τις μνήμες του Βερολίνου. Από την Πύλη του Βρανδεμβούργου μέχρι το Μνημείο του Ολοκαυτώματος χρειάζεσαι περίπου 10 λεπτά περπάτημα.

Το Μνημείο για τους Δολοφονημένους Εβραίους της Ευρώπης εκτείνεται σε μια πλαγιά 19.000 τ.μ. Σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Peter Eisenman, αποτελείται από 2.711 ορθογώνιες στήλες από σκυρόδεμα, τοποθετημένες σε ελαφρώς κατηφορικό έδαφος. Δημιούργησε ένα χώρο χωρίς σαφές νόημα ή οδηγίες χρήσης, ώστε ο επισκέπτης να βιώνει προσωπικά την εμπειρία.

Το Μνημείο του Ολοκαυτώματος δημιουργεί μια αίσθηση μοναξιάς, φόβου και αποξένωσης, όπως και τα συναισθήματα που βίωσαν τα θύματα. Οι στήλες από μπετόν όταν περπατάς μέσα σε αυτές δημιουργούν ένα αποπροσανατολιστικό, ψυχρό, σιωπηλό περιβάλλον. Δεν υπάρχουν ονόματα ή σύμβολα επάνω, γιατί ο στόχος είναι μια αφηρημένη και οικουμενική μνήμη, όχι ένα παραδοσιακό μνημείο.

Συμβολίζει τη σταδιακή απώλεια της ανθρώπινης λογικής στην πορεία προς τη γενοκτονία.

Μου φάνηκε υπερβολικό το μέγεθος του Μνημείου, εξαιρετικά ‘’βαρύ’’ και μάλιστα με μπετόν, που καταλαμβάνει μέρος από ένα πάρκο. Μου έδωσαν την εξής απάντηση.

Πριν την ανέγερση του μνημείου, ο χώρος ήταν ένας δημόσιος χώρος με πράσινο και ιδιαίτερη σημασία. Εκεί βρισκόταν η Καγκελαρία του Χίτλερ και μέρος του καταφυγίου του, κάτι που έκανε την επιλογή του χώρου συμβολικά φορτισμένη. Η μετατροπή του χώρου σε μνημείο στόχευε όχι απλώς στη διατήρηση της μνήμης, αλλά στο να τοποθετηθεί η μνήμη του Ολοκαυτώματος στην “καρδιά” του Βερολίνου – να μην παρακαμφθεί, να μην παραμεριστεί. Η αντικατάσταση του πάρκου με τα “ψυχρά τσιμεντένια μπλοκ” έχει σκοπό να ενοχλεί και να προβληματίζει, είναι μια συνειδητή αισθητική επιλογή ώστε να μην προκαλεί ανακούφιση, αλλά μνήμη.

Στο DRIVE-ICONIC. Ένας χώρος-εκθετήριο και πολιτιστικό κέντρο της VW.

Χρειαζόμασταν ένα διάλειμμα από το ‘’βάρος των μνημείων’’ και πήγαμε στο πολιτιστικό κέντρο της VW. Είναι κοντά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου στον ωραίο δρόμο Unten den Linten.

Η έκθεση ICONIC – A Timeless Journey of Culture, Society and Mobility παρουσιάζει κορυφαία “ikonika” αντικείμενα, από τον κλασικό VW Beetle και το T1 Van, μέχρι έπιπλα, π.χ. Egg Chair του Arne Jacobsen, μουσική, Beatles, Depeche Mode έως Taylor Swift και αναφορές σε κοινωνικές τάσεις . Δεν είναι μόνο έκθεση ιστορικών αυτοκινήτων είναι πολιτιστικός χώρος και έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά και σε ένα άλλο σημείο, στον ‘’Ήχο’’. Εδώ πάρε τον χρόνο σου, κάνε ένα διάλλειμα και απόλαυσε το.

Μπαίνοντας θα βρεθείς μπροστά σε ένα μοντέλο αυτοκινήτου σύμβολο μιας γενιάς που χάθηκε. Το θρυλικό VW-Beetle, o μοναδικός Σκαραβαίος. Σχεδιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1930 από τον Ferdinand Porsche, με παραγγελία από τον Αδόλφο Χίτλερ, ο οποίος ήθελε ένα «αυτοκίνητο του λαού» Volks-wagen. Ένα προσιτό, ανθεκτικό, απλό στην επισκευή όχημα για κάθε Γερμανό εργάτη. Η παραγωγή καθυστέρησε λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τα πρώτα μοντέλα χρησιμοποιήθηκαν κυρίως από το ναζιστικό στρατό. Μετά τον πόλεμο, υπό βρετανική διοίκηση, το εργοστάσιο της VW στη Wolfsburg άρχισε μαζική παραγωγή για ειρηνική χρήση. Ο Beetle έγινε σύμβολο της ανασυγκρότησης της Δυτικής Γερμανίας και της μεταπολεμικής οικονομικής άνθησης.

Στη δεκαετία του ’60 – από εργαλείο έγινε σύμβολο κουλτούρας. Στην Αμερική, ο Beetle έγινε σύντομα αγαπητός από το κίνημα των χίπηδων – φτηνός, αξιόπιστος, «αντί-καπιταλιστικός». Το design του –μικρό, στρογγυλό, «χαριτωμένο»– τον ξεχώρισε από τα ογκώδη αμερικανικά αυτοκίνητα.

Συνολικά κατασκευάστηκαν πάνω από 21 εκατομμύρια οχήματα μέχρι το 2003. Το 1998 κυκλοφόρησε το New Beetle, με ρετρό σχεδιασμό αλλά σύγχρονη τεχνολογία. Και το 2019 σταμάτησε οριστικά η παραγωγή του, με ένα συγκινητικό διαφημιστικό βίντεο που αποχαιρετούσε το “αυτοκίνητο του λαού”. Ο Beetle είναι κάτι παραπάνω από αυτοκίνητο, είναι σύμβολο εποχών και ιδεολογιών – από τον σκοτεινό σχεδιασμό της ναζιστικής Γερμανίας, στη χαρούμενη ποπ κουλτούρα των 60s, και στην αναβίωση της ρετρό αισθητικής στις αρχές του 21ου αιώνα.

Το βανάκι που ήθελε να ταξιδεύει για πάντα και εγώ μαζί του.

Είχα κάποτε ένα τέτοιο βανάκι Τ1 της VW και έκανα πολλά ταξίδια στα βουνά και τα ποτάμια της χώρας μας κινηματογραφώντας την απαράμιλλη ομορφιά του Ελληνικού τοπίου.

Εδώ το είδα παρκαρισμένο στο πλάι της έκθεσης. Δεν ήταν και το καλύτερο μέρος, το αδίκησαν. Δίχρωμο, χαμογελαστό σχεδόν, με τα μεγάλα του παράθυρα και τη χαρακτηριστική “V” στο καπό. Δεν ήταν ποτέ ένα απλό βαν – ήταν πάντα κάτι πιο ανθρώπινο. Ένα μικρό σπίτι με ρόδες. Ένα όχημα που δεν μετέφερε μόνο ανθρώπους, αλλά τρόπους ζωής.

Στη δεκαετία του ’60 κουβάλησε τα όνειρα των χίπηδων, τα σακίδια των περιπλανώμενων, τις μουσικές των δρόμων. Ένας χώρος κοινός για αγνώστους που έγιναν φίλοι. Τότε που δεν υπήρχε GPS, μόνο χάρτες με διπλωμένες άκρες και μουσική από κασέτα. Ο κόσμος φαινόταν απλούστερος πίσω από τα μεγάλα του τζάμια.

Σήμερα, μέσα σε ένα μουσείο αυτοκινήτων στο Βερολίνο, ο T1 δεν έχει πια να πάει πουθενά. Αλλά ακόμη μυρίζει ταξίδι. Ακόμα σου μεταφέρει την ιδέα πως μπορείς να φύγεις για λίγο, με λίγα πράγματα και ανοιχτό τον ‘’δρόμο’’ μπροστά σου. Ίσως αυτό να είναι το πιο επίμονο όνειρο: να ζούμε σαν να ξεκινάμε για κάπου, χωρίς να χρειάζεται να φτάσουμε. Το ταξίδι είναι ο προορισμός.

Ο ήχος της κασέτας και όχι μόνον.

Απέναντι από τον Σκαραβαίο βλέπουμε κολλημένες στον τοίχο κάτι κασέτες. Η Αρετή ενθουσιάστηκε και ήταν πολύ χαρούμενη που μια έκθεση παρουσιάζει τον ήχο της κασέτας.

Ο αναλογικός ζεστός ήχος της κασέτας της αρέσει πάρα πολύ και έχει φτιάξει ένα άλμπουμ με συνθέσεις της με τίτλο -Underwater – τυπωμένο σε κασέτα. Συνοδεύεται και από ένα φορητό Walkman. bandcamp https://aretituser.bandcamp.com/album/underwater Αυτός ο ζεστός πιο άμεσος ήχος της κασέτας αρχίζει να αρέσει όλο και περισσότερο στους φίλους της μουσικής. Ψάχνουν πάλι τη βραδύτητα, τη θαμπάδα, το χνάρι που αφήνει η μουσική όταν την ακούς με όλες τις αισθήσεις, όχι μόνο με τα αυτιά. Εμείς εδώ αφιερώσαμε πολύ χρόνο και συζήτηση γιατί η έκθεση κάνει μια καταπληκτική αναδρομή στον ήχο των προηγούμενων δεκαετιών και θα ήθελα να σου τον παρουσιάσω.

Ο ιστορικός ήχος των δεκαετιών.

Η έκθεση έχει ένα multimedia interactive room, όπου υπάρχουν -sound showers- που ανασύρουν μουσικά κομμάτια από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα. Περιλαμβάνονται πάνω από 40 μουσικά κομμάτια, σε μια εμπειρική αναδρομή στον ήχο που συνόδευε τις εξελίξεις στην κουλτούρα, τη μόδα, τα οχήματα και την τεχνολογία. Ο ήχος –όπως τον ακούμε στην καθημερινή μας ζωή– διαμορφώθηκε ριζικά από την εποχή της κασέτας και μετά, όχι μόνο λόγω της τεχνολογίας αναπαραγωγής αλλά και της αισθητικής και πολιτιστικής αντίληψης του ήχου.

1970s–80s: Η εποχή της κασέτας και του ‘’αναλογικού βάθους’’

Τί έκανε η φοβερή κασέτα; ξεκίνησε για πρώτη φορά την προσωπική ακρόαση και την εύκολη ηχογράφηση στο σπίτι. Είχε τον δικό της χαρακτηριστικό ήχο, ζεστός και θολός, ελαφρώς συμπιεσμένος, με θόρυβο ταινίας.

Οι παραγωγοί της εποχής αξιοποιούσαν την αναλογική συμπίεση και τον ‘’κόκκο’’ της ταινίας ως μέρος της ηχητικής ταυτότητας. Τα Walkman μετέφεραν την ακρόαση στο δρόμο, κάνοντάς την κινητή και προσωπική.

1990s: CD και “ψηφιακή καθαρότητα”

Μετά ήρθε το CD-compact disc και ο ήχος έγινε ψηφιακός – 16bit/44.1kHz. Η αλλαγή ήταν πολύ μεγάλη. Καθαρός ήχος χωρίς παράσιτα ή θόρυβο, με μεγαλύτερη φυσικά απόκριση στις συχνότητες από την κασέτα. Η παραγωγή γίνεται πιο ’’λαμπερή’’ και “καθαρή”, με έμφαση στα πρίμα. Πολλοί όμως άρχισαν να νιώθουν ότι χάνεται η “ζεστασιά” του αναλογικού ήχου.

2000s: MP3 και το ‘’συμπιεσμένο αυτί’’

Σε αυτήν την δεκαετία εμφανίζεται η ψηφιακή συμπίεση ήχου (MP3) που μειώνει το μέγεθος των αρχείων για χρήση στο internet και κινητές συσκευές, με κόστος φυσικά την ποιότητα. Λόγω της απώλειας δεδομένων, ο ήχος έχει μικρότερο δυναμικό εύρος, κουραστικά πρίμα και λείπει η ‘’αίσθηση αέρα’’ και βάθους. Η ακρόαση πλέον γίνεται σε ακουστικά χαμηλής πιστότητας, κινητά και laptop. Η μουσική αρχίζει να γράφεται με βάση το streaming και τα ακουστικά, δηλαδή για να ακούγεται καλά σε μικρά ηχεία. Ποτέ δεν συμπάθησα το MP3 και δεν έκανα σοβαρή ακρόαση σε αυτή την συμπίεση.

2010s–σήμερα: Streaming και ψεύτικος αναλογικός ήχος.

Η μουσική σήμερα streamάρεται με ακόμα πιο συμπιεσμένο ήχο, σε πλατφόρμες διακίνησης μουσικής, Spotify, Apple Music, YouTube, είναι μερικές από τις μεγάλες με τεράστια κέρδη και μικρά ποσοστά στους καλλιτέχνες.

Παράλληλα όμως αρχίζει να επανέρχεται η αναγέννηση του βινυλίου για αναλογική αισθητική. Οι παραγωγοί αρχίζουν να χρησιμοποιούν “τεχνητή θολούρα” για να φέρουν πίσω τη ζεστασιά της ταινίας. Έχουμε έτσι κάτι πολύ ιδιαίτερο, ένα νέο ύφος που το χαρακτηρίσαμε με την Αρετή “ψεύτικος αναλογικός ήχος σε ψηφιακό περιβάλλον”.

Πήγε επτά η ώρα το απόγευμα η έκθεση έκλεινε και εμείς φύγαμε για την περιοχή που μέναμε το Charlottenburg για να προλάβουμε να ψωνίσουμε και να ετοιμάσουμε το δείπνο μας. Μας έκανε εντύπωση για άλλη μια φορά ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι πιο φθηνά από την Ελλάδα σε σύγκριση τιμής, όχι αγοραστικής δύναμης, που ο Γερμανός καταναλωτής έχει πάνω από διπλάσια από τον Έλληνα καταναλωτή.

Ακόμη και το Ελληνικό βιολογικό λάδι ήταν φθηνότερο από την χώρα παραγωγής του.

Στη Gedachtniskirche – ή αλλιώς στην Εκκλησία της Μνήμης.

Ξεκινήσαμε σήμερα την πεζοπορική μας διαδρομή στο Βερολίνο από μια εκκλησία σύμβολο της μνήμης και της ειρήνης. Είναι μια προτεσταντική εκκλησία που βρίσκεται στην πλατεία Breitscheidplatz, στην καρδιά του δυτικού Βερολίνου. Χτίστηκε το 1890–1895 προς τιμήν του Αυτοκράτορα Γουλιέλμου Α΄, σε νεορομαντικό στυλ. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κεντρικό κωδωνοστάσιο της καταστράφηκε από αεροπορικούς βομβαρδισμούς το 1943. Μετά τον βομβαρδισμό της δεν ξαναχτίστηκε ποτέ.

Το Βερολίνο δεν ξεχνά. Δεν κατεδαφίζει το παρελθόν του για να γίνει πιο ελκυστικό. Έμεινε μισή η εκκλησία, μια υπενθύμιση στον πόλεμο και τις βιαιότητες του. Στέκομαι μπροστά της και την κοιτάζω, την κατεστραμμένη εκκλησία με το σπασμένο της καμπαναριό. Δεν με καλεί να μπω – με καλεί να σταθώ σιωπηλός και να στοχαστώ τις συνέπειες του πολέμου.

Και υπάρχουν φρέσκες μνήμες από πολέμους που συνεχίζονται στις μέρες μας και σκοτώνουν άδικα ανθρώπους που δεν φταίνε. Δεν μπορώ να δικαιολογήσω κανέναν σε ένα πόλεμο. Μπορώ μόνο να τους πω ότι τα προβλήματα των κοινωνιών πρέπει να λύνονται ειρηνικά με διάλογο και καλή πίστη και όχι με τα όπλα, τον πόλεμο τους βομβαρδισμούς και τις γενοκτονίες.

Στο Topographie des Terrors. Εδώ που οργανώθηκε το σκοτάδι.

Από την Εκκλησία της Μνήμης μέχρι εδώ είναι 50 λεπτά με τα πόδια. Το κάναμε για πρωινή άσκηση. Αν δεν θέλεις να περπατήσεις παίρνεις το λεωφορείο Νο 200 και φτάνεις σε 25 λεπτά.

Που θα φτάσεις; Στο στρατηγείο του Τρόμου.

Είναι ένας από τους σημαντικότερους τόπους μνήμης στο Βερολίνο, ένα ιστορικό και μουσειακό σύμπλεγμα αφιερωμένο στα εγκλήματα του ναζιστικού καθεστώτος.

Βρίσκεται πάνω στα θεμέλια των πρώην κεντρικών γραφείων της Gestapo και των SS. Εδώ στεγάζονταν τα κέντρα διοίκησης και οργάνωσης του τρόμου της ναζιστικής Γερμανίας. Εδώ λαμβάνονταν οι αποφάσεις για βασανιστήρια, εκτελέσεις, γενοκτονίες και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εδώ οργανώθηκε ο τρόμος διοικητικά, “γραφειοκρατικά”, σε απόσταση από τα πεδία των εγκλημάτων.

Υπάρχει ένας εκθεσιακό χώρος με τεκμήρια, φωτογραφίες, έγγραφα και χάρτες που τεκμηριώνουν τη δράση των SS, της Gestapo, του SD και της Κρατικής Αστυνομίας και ένα υπαίθριο τμήμα, όπου μπορείς να περπατήσεις κατά μήκος του σωζόμενου τείχους του Βερολίνου και των θεμελίων των παλιών κτιρίων του Τρίτου Ράιχ.

Topographie des Terrors. Η μνήμη δεν είναι για το παρελθόν – είναι για το μέλλον.

Αυτό θα δεις γραμμένο στην είσοδο και αμέσως σκέφθηκα ότι για κάποιους η μνήμη του παρελθόντος τους που ήταν πολύ σκληρή, δυστυχώς δεν λειτούργησε για το μέλλον.

Υπάρχει μια βαριά ησυχία στο χώρο. Κανείς δεν μιλά. Εδώ περπατάς αργά, σιωπηλός, διαβάζεις, κοιτάς. Δεν υπάρχει μουσική, δεν υπάρχει σκηνοθεσία. Μόνο έγγραφα, πρόσωπα, ημερομηνίες και σκληρές μνήμες.

Στην Topographie des Terrors, η μνήμη σε διαλύει σιωπηλά, η ψυχολογία μου έγινε χάλια. Δεν είναι ίσως το ‘’φρικτό’’ που σε τρομάζει είναι το “λογικό”, το οργανωμένο, το κρύο πρόσωπο της απόφασης που οδήγησε σε εκατομμύρια θανάτους. Περπατούσα και σκεφτόμουν πόσο εύκολα μπορεί να χτιστεί ένας μηχανισμός που δεν σκοτώνει ο ίδιος, αλλά δίνει εντολές για να σκοτώσουν άλλοι.

Στο τείχος του Βερολίνου. Σύνορο ενός διχασμένου κόσμου.

Υπήρχε κάτι παράλογο αλλά συγκινητικό στο Βερολίνο των χρόνων του τείχους.

Μια πόλη της Δύσης, κλεισμένη στο κέντρο της Ανατολής. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Γερμανία χωρίστηκε σε δύο κράτη. Τη Δυτική Γερμανία με υποστήριξη ΗΠΑ, Γαλλίας, Βρετανίας. Την Ανατολική Γερμανία υπό σοβιετικό έλεγχο.

Το Βερολίνο, αν και γεωγραφικά μέσα στην Ανατολική Γερμανία, χωρίστηκε και αυτό σε 4 τομείς. Οι 3 δυτικοί τομείς έγιναν το Δυτικό Βερολίνο, ενωμένο με τη Δύση, αλλά χωρίς φυσική σύνδεση με τη Δυτική Γερμανία. Ο Σοβιετικός τομέας έγινε το Ανατολικό Βερολίνο, πρωτεύουσα της DDR. Έτσι τo Βερολίνο ήταν σαν ένα νησί στην μέση της Ανατολικής Γερμανίας.

Το 1961, η Ανατολική Γερμανία έχτισε τείχος γύρω από το Δυτικό Βερολίνο για να αποτρέψει τη φυγή των πολιτών. Το τείχος δεν χώριζε απλώς την πόλη στα δύο – περικύκλωνε το Δυτικό Βερολίνο από όλες τις πλευρές. Είχε μήκος περίπου 155 χιλιόμετρα. Είχε διπλή σειρά από τείχη με νεκρή ζώνη στη μέση, φυλάκια, νάρκες, σκυλιά και διαταγές πυροβολισμού σε όσους προσπαθούσαν να περάσουν.

Το τείχος. Μια σχισμή στην ελευθερία.

Για να καταλάβεις τον απίστευτο εγκλεισμό του Βερολίνου για 28 χρόνια, όποιος ήταν μέσα στο Δυτικό Βερολίνο, δεν μπορούσε να βγει στην Ανατολική Γερμανία χωρίς έλεγχο και όποιος ήταν έξω, δεν μπορούσε να μπει. Υπολογίζεται ότι πάνω από 100 άνθρωποι σκοτώθηκαν προσπαθώντας να το διασχίσουν. Το Δυτικό Βερολίνο δεν είχε χερσαία σύνορα με τη Δυτική Γερμανία. Οι επικοινωνίες γίνονταν μέσω αεροπλάνου και από τρεις “επιτρεπόμενους” διαδρόμους, οδικούς και σιδηροδρομικούς, υπό συνεχή επιτήρηση.

Και όμως, μέσα σε αυτή τη φυλακή, το Βερολίνο άνθισε. Έγινε πολιτισμός, αμφισβήτηση, τόπος αντίστασης και δημιουργίας. Όπως ένα νησί στη μέση της ξηράς, αρνήθηκε να στεγνώσει. Κράτησε τον παλμό του, τον ρυθμό του, το βλέμμα στραμμένο πάντα προς τα έξω. Όχι για να φύγει, αλλά για να φανταστεί τον κόσμο διαφορετικό.

Το 1989, έπειτα από ειρηνικές διαδηλώσεις, πολιτικές αλλαγές και κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ, το τείχος έπεσε. Η εικόνα του πλήθους να σκαρφαλώνει στο τείχος έγινε σύμβολο της ενότητας και της ελπίδας. Η πτώση του τείχους σηματοδότησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και οδήγησε στην επανένωση της Γερμανίας το 1990.

Σήμερα σώζεται ένα μικρό κομμάτι από το τοίχος του Βερολίνου αλλά είναι αρκετό για να νοιώσεις τον εγκλεισμό και την αποξένωση.

Περπάτησε δίπλα του κοιτάζοντας το και θα βιώσεις για λίγο το ‘’Το τείχος’’ και τι σημαίνει να ζεις παγιδευμένος, αλλά όχι υποταγμένος.

Συνεχίζονται να κτίζονται τείχη και στις μέρες μας -όχι με μπετόν αλλά με όπλα- κρατώντας ανθρώπους παγιδευμένους και εγκλωβισμένους σε έναν αργό θάνατο.

Στο Checkpoint Charlie.

Σε 5 λεπτά περπάτημα από το Topographie des Terrors είσαι σε ένα λευκό φυλάκιο στη μέση της Friedrichstraße, με σημαίες, ψεύτικους φρουρούς και τουρίστες που φωτογραφίζονται μπροστά του.

Όσο εύκολα σηκώνεις το κινητό σου σήμερα, τόσο δύσκολα σήκωνες το βλέμμα σου τότε.

Εδώ οι κόσμοι κοιτάζονταν στα μάτια. Από τη μία οι Αμερικανοί, από την άλλη οι Σοβιετικοί. Ανάμεσά τους λίγα μέτρα δρόμος και μια σιωπή που μπορούσε να γίνει πόλεμος. Ήταν το σημείο όπου η Ιστορία ήταν πάντα στην κόψη – τίποτα δεν ήταν δεδομένο, ούτε η ζωή, ούτε η διέλευση, ούτε η ελευθερία.

Το Checkpoint Charlie ήταν το πιο γνωστό συνοριακό πέρασμα μεταξύ Δυτικού και Ανατολικού Βερολίνου, από το 1961 έως το 1989. Ήταν σημείο ελέγχου για ξένους διπλωμάτες, στρατιώτες και τουρίστες που περνούσαν ανάμεσα στα δύο τμήματα της πόλης.

Έγινε παγκόσμιο σύμβολο το 1961, όταν σοβιετικά και αμερικανικά τανκς ήρθαν αντιμέτωπα εκεί σε ένα από τα πιο επικίνδυνα σημεία κλιμάκωσης του Ψυχρού Πολέμου. Ήταν επίσης τόπος δραματικών αποδράσεων, αλλά και αποτυχημένων προσπαθειών, πολλές από τις οποίες κατέληξαν σε θάνατο. Το Museum Haus am Checkpoint Charlie, λίγα μέτρα πιο πέρα, εξιστορεί δεκάδες πραγματικές ιστορίες ανθρώπων που πέρασαν ή επιχείρησαν να περάσουν το Τείχος.

Στο FREA Bakery & Café.

Είχε πάει μεσημέρι και χρειαζόμασταν έναν καφέ και κάποιο ψωμάκι. Ήρθαμε στο FREA να δοκιμάσουμε τις προτάσεις του. Είναι το πρώτο 100 % vegan και zero-waste αρτοποιείο στο Βερολίνο και ακολουθεί τη φιλοσοφία “Full Taste. Zero Waste.” – από τις πρώτες ύλες έως τα αποφάγια.

Έτσι υπολείμματα φούρνου μετατρέπονται σε κρουτόν, τα απορρίμματα κομποστοποιούνται επί τόπου και επιστρέφουν στους παραγωγούς σαν εδαφοβελτιωτικό. Δοκιμάσαμε ένα vegan σάντουιτς, κρουασάν με καφέ και ετοιμάσαμε την συνέχεια στο πρόγραμμα μας.

Art and Street-paintings.

Αποφασίσαμε να δούμε κάποιες γκαλερί. Υπάρχουν πάνω από 600 γκαλερί σε όλη την πόλη, κυρίως στις περιοχές Mitte, Kreuzberg, Charlottenburg, Wedding. Αν έχεις χρόνο και διάθεση αξίζει να επισκεφτείς κάποιες αφού κάνεις μια μικρή έρευνα για το τι παρουσιάζουν. Δεν έχουμε όλοι τις ίδιες εικαστικές αναζητήσεις.

Εμείς είδαμε μερικές δεν θα τις παρουσιάσω όμως. Θα σταθώ στην φωτογραφία που βλέπεις και είναι από την τέχνη του δρόμου που μου αρέσει πολύ γιατί μεταλλάσει το αστικό περιβάλλον σε μια άμεση επαφή με την τέχνη. Η τέχνη είναι δίπλα σου και σε καλεί να την ανακαλύψεις, εκεί στον δρόμο. Δεν χρειάζεται να μπεις μέσα σε ένα χώρο για να δεις πίνακες, είναι έξω, περνάς, στέκεσαι, βλέπεις, έτσι απλά.

Στη λίμνη Wannsee.

Το Βερολίνο μάλλον δεν το φαντάζεσαι με λίμνες. Κι όμως δεν είναι μόνο η πόλη της μνήμης και της ιστορίας. Είναι και μια πόλη-νησί μέσα στο νερό. Η λίμνη Wannsee είναι μια από τις πιο γνωστές και αγαπημένες εξοχικές περιοχές των Βερολινέζων, ιδανική για εκδρομές, μπάνιο, βαρκάδες και περιπάτους.

Πήραμε το S-Bahn σε μια όμορφη διαδρομή περίπου μιας ώρας από το κέντρο και φτάσαμε στον σταθμό Wannsee. Από εδώ περπατάς για λίγο ακολουθώντας τον ήχο του νερού και βρίσκεσαι μπροστά σ’ ένα μικρό λιμάνι. Εδώ ξεκινάει το φέρι F10, μέρος του αστικού δικτύου συγκοινωνιών, σαν ένα πλωτό λεωφορείο.

Το φέρι διασχίζει αργά την λίμνη, εσύ αρχίζεις να χαλαρώνεις και να χαζεύεις το τοπίο. Δάση, σπίτια με κήπους ως τη λίμνη, μικρές αποβάθρες, ιστιοπλοϊκά να περνάνε δίπλα μας μέσα σε ένα απογευματινό φως με υπέροχα σύννεφα. Στο κατάστρωμα του φέρι, παρατηρούσα τους Βερολινέζους, με ποδήλατα, με παιδιά, με βιβλία, με σκύλους με έναν τρόπο ήρεμο, πήγαιναν να απολαύσουν μια απογευματινή βόλτα.

Στο μέσον περίπου της διαδρομής θα περάσεις και από μια έπαυλη κρυμμένη μέσα στα δέντρα – δεν φαίνεται πολύ καλά από το φέρι, το Haus der Wannsee-Konferenz. Εκεί, τον Ιανουάριο του 1942, δώδεκα άντρες των SS και των κρατικών θεσμών μαζεύτηκαν γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι και οργάνωσαν με ψυχρότητα την “Τελική Λύση” τον μηχανισμό εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης.

Το φέρι σε 20 λεπτά φθάνει απέναντι στο Alt-Kladow. Εδώ περπατήσαμε στην γύρω περιοχή και στην ησυχία της και κάναμε παρέα τις όμορφες και εξοικειωμένες με τον άνθρωπο πάπιες.

Ξαναγυρίσαμε στο Βερολίνο μαζί με το βραδινό φώς και πήγαμε σε μια εξαιρετική Ιταλική πιτσαρία στην γειτονιά μας – La Candineta- που έκανε λεπτό και τραγανή ζύμη με ποιοτικά υλικά.

Στο Museum Island. Το νησί με τα Μουσεία.

Σήμερα ήταν η μέρα των Μουσείων, βοήθησε και ο καιρός, αρχές Ιουνίου, είχε ακόμη δροσιά στο Βερολίνο και κάποιες βροχές, ιδανικός καιρός για να μπεις στα Μουσεία. Ξεκινήσαμε από το φημισμένο νησί των Μουσείων.

Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού στον ποταμό Σπρέε και αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 1999. Είναι μία από τις σημαντικότερες πολιτιστικές τοποθεσίες του Βερολίνου. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα πέντε κορυφαίων μουσείων, χτισμένων μεταξύ αρχών του 19ου και αρχών του 20ού αιώνα. Η ιδέα ήταν να συγκεντρωθούν μεγάλα αρχαιολογικά και καλλιτεχνικά εκθέματα σε ένα ενιαίο πολιτιστικό κέντρο, ανοιχτό στο κοινό.

Τα Μουσεία είναι πέντε και θέλω να προσέξεις τι εκθέτουν.

1- Altes Museum. Εκθέτει την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη. 2- Neues Museum. Εκθέτει αιγυπτιακή συλλογή. 3- Alte Nationalgalerie. Εστιάζει στη γερμανική κυρίως ζωγραφική του 19ου 4- Bode-Museum. Ειδικεύεται στη γλυπτική, τη βυζαντινή τέχνη και τη νομισματική συλλογή 5-Pergamonmuseum. Έχει τον Βωμό της Περγάμου την Πύλη της Αγοράς της Μιλήτου και την Πύλη της Ιστάρ από τη Βαβυλώνα. Είναι κλειστό για εργασίες αναστύλωσης.

Ελπίζω να κατάλαβες τι εκθέτουν.

Στο Altes Museum.

Έχει μια μεγάλη έκθεση Ελληνικών αρχαιολογικών εκθεμάτων. Αγγεία γεωμετρικής, αρχαϊκής και κλασικής περιόδου από την Αθήνα, την Κόρινθο και άλλες ελληνικές πόλεις. Γλυπτά της κλασικής περιόδου, ανάμεσά τους ρωμαϊκά αντίγραφα ελληνικών πρωτοτύπων. Επιτύμβιες στήλες και ανάγλυφα από την Αθήνα και άλλες περιοχές, με συγκινητικές παραστάσεις οικογενειακών αποχαιρετισμών. Χάλκινα αγάλματα και προτομές. Κοσμήματα και μικροαντικείμενα κυρίως από τις Κυκλάδες και τα παράλια της Μικράς Ασίας.

Ελληνικά αγγεία με ερωτικές σκηνές εκπληκτικά σε ρεαλισμό. Ήταν μια έκπληξη. Θα τα βρεις σε μια ιδιαίτερη αίθουσα του Μουσείου. Ετεροφυλοφιλικές σκηνές με εταίρες ή χορεύτριες, ομοερωτικές σκηνές κυρίως μεταξύ ανδρών και καθαρά ερωτικές παραστάσεις που απεικονίζουν σεξουαλικές στάσεις με πλήρη σαφήνεια και ρεαλισμό.

Είναι μια εξαιρετική συλλογή από ερωτικές σκηνές. Παρατηρώ ένα μελανόμορφο αγγείο που απεικονίζει έναν άνδρα και μια γυναίκα σε μια ξεχωριστή σε ηρεμία, ερωτική τρυφερή στάση. Σε ένα άλλο αγγείο, δύο άνδρες πλησιάζουν ο ένας τον άλλον με ερωτική ένταση, υπό το βλέμμα του θεού Διόνυσου. Αυτές οι παραστάσεις δεν ήταν κρυφές – ήταν μέρος του συμποσίου, της τελετής, της ζωής, του ερωτισμού των Αρχαίων Ελλήνων.

Σε αυτά τα αγγεία, που βρέθηκαν από την Ελλάδα σε ένα μουσείο στο Βερολίνο, βλέπει κανείς έναν κόσμο, όπου ο έρωτας ήταν σώμα, ρυθμός, τελετουργία. Δεν κρυβόταν. Ήταν μέρος της κοινωνίας, μέρος της τέχνης – όπως ακριβώς και η μουσική, το κρασί, η ποίηση.

Σήμερα αυτός ο ερωτισμός χάθηκε από την κοινωνία, με την βοήθεια και της θρησκείας που τον κυνήγησε ανελέητα και έτσι στραφήκαμε προς μια κρυμμένη πορνογραφία.

Καθίσαμε με την Αρετή μπροστά σε ένα παράθυρο του Μουσείου, έξω έβρεχε, συζητούσαμε για το πόσα πολλά Ελληνικά αρχαιολογικά ευρήματα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας έχουμε δει σε Ευρωπαϊκά Μουσεία. Η ερώτηση ήταν άμεση και από τους δύο.

Πρέπει να επιστρέψουν τα Ελληνικά εκθέματα στην Ελλάδα; Ναι, για λόγους ηθικούς και πολιτισμικούς. Όχι από εκδίκηση ή από εθνική εμμονή, αλλά γιατί ο πολιτισμός έχει μνήμη, είναι η μνήμη του τόπου που άνθισε και εκεί πρέπει να επιστρέψει.

Πολλά από αυτά τα αντικείμενα αφαιρέθηκαν από την Ελλάδα σε περιόδους κατοχής, αποικιοκρατίας ή αρχαιοκαπηλίας, χωρίς συναίνεση.

Η επιστροφή τους δεν είναι συμβολική, επανασυνδέει τον πολιτισμό με το φυσικό του τοπίο, με το φως, τη γλώσσα και τη μνήμη του τόπου που τα γέννησε.

Η Ελλάδα έχει σήμερα τη δυνατότητα να τα προστατεύσει και να τα αναδείξει σωστά. Υπάρχει ηθική συνέχεια. Αν διεκδικούμε τα Γλυπτά του Παρθενώνα, πρέπει να θέτουμε και θέμα επαναπατρισμού και άλλων έργων – από το Βερολίνο, το Παρίσι τη Ρώμη. Είναι θέμα αρχής. Δεν θα είναι εύκολο. Οι νόμοι, τα πρωτόκολλα και τα μουσειακά συμφέροντα στήνουν φράγματα. Όμως η επιστροφή δεν είναι μόνο τεχνικό ζήτημα. Είναι σχέση. Και οι σχέσεις –όπως και οι πολιτισμοί– δοκιμάζονται και ωριμάζουν, όταν έχουν το θάρρος να επανορθώσουν. Τα Ελληνικά εκθέματα στο Βερολίνο δεν είναι λίγα. Είναι αγάλματα, επιτύμβια, θεοί και ερωτικά αγγεία, φτιαγμένα για να ζουν στον ήλιο και στην χώρα που τα έφτιαξε. Πρέπει να τα διεκδικήσουμε με ευθύνη και φροντίδα. Όπως θα κάναμε για κάτι δικό μας που κάποτε χάθηκε και θέλουμε –επιτέλους– να επιστρέψει σπίτι του.

Στο Neues Museum. Η Νεφερτίτη.

Η Αιγυπτιακή Συλλογή του Neues Museum είναι μία από τις σημαντικότερες παγκοσμίως. Αν δεν έχεις πάει στο Μουσείο στο Κάιρο εδώ θα πάρεις μια δυνατή γεύση Αιγυπτιακής τέχνης.

Έχει αγάλματα και ανάγλυφα από την Παλαιά, Μέση και Νέα Βασιλεία, περίπου 2700–1000 π.χ. Διαθέτει μια τεράστια συλλογή παπύρων, με γραπτά σε ιερογλυφικά, ιερατικά και ελληνικά. Ανάμεσά τους και πάπυροι με αποσπάσματα από το “Βιβλίο των Νεκρών”. Θα δεις αντικείμενα από τάφους και σπίτια που φωτίζουν τη ζωή στην αρχαία Αίγυπτο, καθρέφτες, καλλυντικά, μουσικά όργανα και κοσμήματα.

Εκεί που θα σταματήσεις φυσικά περισσότερο είναι το άγαλμα της Νεφερτίτης που είναι το πιο διάσημο έκθεμα του μουσείου και ίσως ένα από τα σπουδαιότερα πορτρέτα γυναικείας ομορφιάς στην ιστορία της τέχνης. Βρέθηκε το 1912 από τον Ludwig Borchardt στην Αιγυπτιακή Θήβα και μεταφέρθηκε στο Βερολίνο. Είναι φτιαγμένο από ασβεστόλιθο και γύψο, με λεπτομέρειες χρωμάτων διατηρημένες σε εντυπωσιακή κατάσταση. Τα χαρακτηριστικά της –μακρύς λαιμός, συμμετρία, λεπτά χείλη και το μυστηριώδες βλέμμα– αποτυπώνουν ιδανικά την αιγυπτιακή αντίληψη για την τελειότητα και τη βασιλική χάρη.

Η Νεφερτίτη εκτίθεται μόνη της σε ξεχωριστή αίθουσα και δεν επιτρέπονται οι φωτογραφίες. Θα πάς έξω από την αίθουσα και από εκεί σε συγκεκριμένο σημείο θα σου επιτρέψουν να βγάλεις μια φωτογραφία. Είναι όμως πολύ μακριά για να έχεις καλή ποιότητα, το βλέπεις και στην δική μου φωτογραφία.

Νεφερτίτη: ανάμεσα στον άνθρωπο και το σύμβολο.

Η Νεφερτίτη μαζεύει γύρω της πολύ κόσμο. Την κοιτούσαμε με την Αρετή αρκετή ώρα από διαφορετικές πλευρές και αποστάσεις και σκεφτόμασταν, ήταν έτσι; Όχι δεν ήταν.

Η αντίφαση ανάμεσα στην ιδεατή απεικόνιση και τη βιολογική πραγματικότητα είναι πολύ έντονη στην αιγυπτιακή τέχνη, ειδικά όταν πρόκειται για βασίλισσες όπως η Νεφερτίτη ή η Κλεοπάτρα

Σύγχρονες μελέτες σε βασιλικές μούμιες μάς λένε μια διαφορετική ιστορία: σκελετικές δυσμορφίες, αρθρίτιδες, παχυσαρκίες από λάθος διατροφή, χαλασμένα δόντια, γενετικά προβλήματα από αιμομιξίες, πρόωροι θάνατοι. Πίσω από τη τέλεια επιδερμίδα των αγαλμάτων το σώμα πονούσε.

Και τότε τι είναι η Νεφερτίτη που βλέπουμε στο Neues Museum; Είναι απάτη; Ή είναι το όνειρο που είχε ο πολιτισμός για τον εαυτό του;

Ίσως αυτό να είναι το πιο ανθρώπινο απ’ όλα: ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι δεν ήθελαν να αποτυπώσουν τον εαυτό τους όπως ήταν, αλλά όπως ήθελαν να θυμούνται τον εαυτό τους. Όχι με ρυτίδες, πόνο, παραμορφώσεις – αλλά με κάλλος, ισορροπία και αιώνια γαλήνη. Όχι όπως γεννήθηκαν, αλλά όπως θα ήθελαν να μείνουν στον χρόνο. Οι βασιλείς και οι βασίλισσες απεικονίζονταν με βάση την κοσμική τους τάξη – όχι όπως ήταν, αλλά όπως “έπρεπε” να είναι: αθάνατοι, τέλειοι, αρμονικοί.

Τα χαρακτηριστικά των αγαλμάτων (π.χ. λεπτός λαιμός, μεγάλα μάτια, σμιλεμένα ζυγωματικά) δεν αντανακλούν φυσικά πρόσωπα, αλλά έννοιες: δύναμη, θεϊκή χάρη, αιώνια νεότητα.

Η αιγυπτιακή τέχνη μας δείχνει το πρόσωπο που ήθελε να θυμόμαστε η εξουσία – όχι αυτό που πραγματικά υπήρχε.

Στο Humboldt Forum.

Είπαμε να αλλάξουμε διάθεση και πήγαμε απέναντι από το Νησί των Μουσείων, στο Humboldt Forum

Είναι ένα από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά έργα του Βερολίνου των τελευταίων δεκαετιών, ένα φιλόδοξο μουσείο και χώρος διαλόγου που συνδυάζει τέχνη, πολιτισμό, επιστήμη και συζήτηση. Το κτίριο είναι ανακατασκευή του Βασιλικού Ανάκτορου της Πρωσίας.

Εντυπωσιακή είναι η αρχιτεκτονική αντίθεση: εξωτερικά μπαρόκ πρόσοψη, εσωτερικά μοντέρνοι χώροι με φως, γυαλί και μεγάλη ευελιξία. Λειτουργεί σαν πολυθεματικό πολιτιστικό κέντρο. Εμείς είδαμε δύο διαφορετικές εκθέσεις και σου τις παρουσιάζουμε.

After Nature.

Τι σχέση έχουν η κλιματική αλλαγή και η εξαφάνιση των ειδών, με την κρίση της δημοκρατίας;

Στη φωτογραφία η Αρετή βλέπει ένα διαδραστικό κοπάδι ψαριών το οποίο αντιδρά στις κινήσεις της. Είναι μια σαφής αναφορά στην ευαισθησία και την απειλή που αντιμετωπίζουν τα παγκόσμια οικοσυστήματα από τον άνθρωπο. Αυτές οι αλλαγές όμως δεν είναι μόνο απειλή για το οικοσύστημα αλλά έχουν και μεγάλες επιπτώσεις στις πολιτικές και κοινωνικές δομές των κοινωνιών. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο ένα περιβαλλοντικό φαινόμενο – είναι βαθιά πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα που ήδη αναδιαμορφώνει τις δομές των κοινωνιών μας με πολλαπλούς τρόπους. Ποιοι είναι αυτοί;

Κάνει αναδιανομή εξουσίας και πόρων.

Οι κυβερνήσεις πιέζονται να αναθεωρήσουν τις πολιτικές τους για την ενέργεια, γεωργία, νερό, μεταφορές. Αυτοί που ελέγχουν την πράσινη τεχνολογία, τη γνώση και τους φυσικούς πόρους αποκτούν μια νέα μορφή εξουσίας.

Κάνει ενίσχυση αυταρχισμού ή λαϊκισμού.

Σε χώρες που δεν μπορούν να διαχειριστούν τις επιπτώσεις (ξηρασίες, μεταναστευτικές πιέσεις, ανεργία), η αστάθεια μπορεί να οδηγήσει σε αυταρχικές κυβερνήσεις ,σε εθνικισμό ή και σε συγκρούσεις.

Προκαλεί κοινωνικές ανισότητες.

Οι πιο ευάλωτοι (φτωχοί, πρόσφυγες, γυναίκες, αυτόχθονες) είναι αυτοί που πλήττονται πρώτοι και περισσότερο. Αυτό δημιουργεί νέες μορφές κοινωνικής αδικίας και πιέζει για αλλαγές σε πολιτικές πρόνοιας.

Μετακινεί πληθυσμούς.

Ερημοποίηση, πλημμύρες, έλλειψη νερού οδηγούν σε κλιματική μετανάστευση. Αυτές οι μετακινήσεις προκαλούν εντάσεις και επαναπροσδιορισμό συνόρων και δικαιωμάτων.

Η κλιματική αλλαγή προκαλεί μετασχηματισμούς και είναι καιρός να το καταλάβουμε όλοι και να αντιδράσουμε. Δεν είναι πια ‘’ένα μελλοντικό πρόβλημα’’, αλλά το υπόβαθρο πάνω στο οποίο παίζεται η πολιτική και κοινωνική ζωή του 21ου αιώνα.

Berlin Global.

H δεύτερη έκθεση που είδαμε στο Humboldt Forum, είναι μία από τις κυρίαρχες και μόνιμες εκθέσεις του, όπου μέσα σε περίπου 4.000 τ.μ. παρουσιάζονται οι αλληλεπιδράσεις της πόλης του Βερολίνου με τον κόσμο. Η έκθεση θα σου δείξει πώς το Βερολίνο διαμορφώθηκε σαν πόλη μέσα από παγκόσμιες, ιστορικές και σύγχρονες επιρροές αλλά και πώς, ταυτόχρονα, επηρέασε τον κόσμο.

Είναι διαδραστική, συμμετοχική και πολυδιάστατη, με ενσωμάτωση ψηφιακών μέσων, αφήγησης, και προσωπικής εμπλοκής των επισκεπτών μέσω του συστήματος IAMU. Χωρίζεται σε επτά διαφορετικούς θεματικούς χώρους. Έχει ένα γιγάντιο τοίχο-μωσαϊκό από τους street artists How & Nosm. Στο κέντρο δεσπόζει το “Wheel of History”, ένας διαδραστικός πάγκος όπου οι επισκέπτες γυρίζουν έναν δίσκο και βιώνουν καταιγιστικά οπτικά και ηχητικά ερεθίσματα – περιλαμβάνει επαναστάσεις, τραγούδια, συνθήματα . Σπάει τα στεγανά του παραδοσιακού μουσείου με storytelling μέσω τέχνης, τεχνολογίας και κοινότητας. Σου δίνει μια πολύπλευρη εικόνα του Βερολίνου σαν παγκόσμιας μεγαλούπολης — όχι μόνο ιστορικά, αλλά και ενεργά σήμερα, πολιτικά, πολιτισμικά και κοινωνικά.

Στάθηκα σε ένα σημείο της έκθεσης που μου έκανε μεγάλη εντύπωση.

Οι αόρατες γυναίκες του Βερολίνου.

Όσο ήμασταν στο Βερολίνο περπατώντας σε διάφορες γειτονιές, είδαμε αρκετούς άστεγους άντρες και γυναίκες. Βλέπαμε κάθε μέρα μια κυρία που έμενε στο πλάι του σταθμού του μετρό που χρησιμοποιούσαμε, κοντά στο σπίτι που μέναμε. Ήταν εκεί με το ελάχιστο νοικοκυριό της σε μια δύσκολη προσπάθεια επιβίωσης. Δεν θέλω να μπω σε λεπτομέρειες από αυτά που είδαμε, αλλά τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα για την άστεγη κυρία.

Στο Βερολίνο λοιπόν των μουσείων, των πάρκων και των ανοικτών ιδεών, υπάρχει ένα κομμάτι της πόλης που μένει σιωπηλό. Όχι από αδιαφορία, αλλά από κόπωση, φόβο, ντροπή. Είναι οι γυναίκες που ζουν χωρίς στέγη. Που κοιμούνται στο μετρό, φιλοξενούνται προσωρινά σε ξένους καναπέδες ή επιλέγουν να κρύβονται για να προστατευθούν. Στην έκθεση “Mitten unter uns – Here and Now” στο Humboldt Forum, η πόλη ανοίγει έναν χώρο για αυτές. Έστω για λίγο. Μέσα σε ένα δωμάτιο με πόρτες-εκθέματα και ακουστικά, ακούς τις φωνές τους.

Μιλούν για βία. Για την απώλεια ενός σπιτιού. Για τη σιωπή των θεσμών. Δεν υπάρχει μελοδραματισμός – μόνο πραγματικότητα. Το δωμάτιο θυμίζει ντουλάπα, ίσως γιατί πολλές από αυτές ζουν ανάμεσα στις σκιές, κρυμμένες σαν κάτι που δεν πρέπει να φανεί.

Η γυναικεία αστεγία δεν είναι ίδια με την ανδρική. Είναι λιγότερο ορατή, αλλά συχνά πιο επικίνδυνη. Οι γυναίκες εκτίθενται σε σεξουαλική και σωματική βία, αποφεύγουν καταφύγια μικτής φιλοξενίας και πολλές φορές προτιμούν την αβεβαιότητα ενός καναπέ ή μιας υπόγειας διαμονής από τον δρόμο. Η ‘’φιλοξενία ’’ όμως συχνά σημαίνει εξάρτηση ή ανταλλάγματα. Αυτή η επισφάλεια σπάει το σώμα και το πνεύμα αθόρυβα.

Το Βερολίνο προσπαθεί. Υπάρχουν γυναικεία καταλύματα, κοινωνικοί λειτουργοί, ομάδες υποστήριξης. Μα ακόμα και αυτά είναι λίγα. Το 2023, πάνω από 50.000 άνθρωποι ζούσαν χωρίς σταθερή στέγη στην πόλη. Οι γυναίκες υπολογίζονται περίπου στο 17%, αλλά όλοι ξέρουν πως ο πραγματικός αριθμός είναι μεγαλύτερος. Οι άστεγες γυναίκες συχνά δεν μετρούνται. Δεν φαίνονται. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με την ιστορία τους

Ένα από τα πιο συγκινητικά σημεία της έκθεσης που είδαμε είναι μια απλή φράση στον τοίχο: “Ich will eine offene Stadt” – “Θέλω μια ανοιχτή πόλη.”

Όχι μόνο ανοιχτή στον κόσμο, αλλά και στους δικούς της ανθρώπους. Στους αθέατους. Στους επισφαλείς. Στις γυναίκες που επιβιώνουν καθημερινά κάτω από τον ουρανό του Βερολίνου — χωρίς ταυτότητα, χωρίς φωνή, χωρίς σπίτι.

Το Humboldt Forum δεν προσφέρει λύση. Δεν είναι ο ρόλος του. Αλλά κάνει κάτι πιο δύσκολο, σε αναγκάζει να κοιτάξεις το πρόβλημα. Κι αυτό είναι ίσως το πρώτο βήμα για να δούμε και να αλλάξουμε τις ζωές όλων των άστεγων ανθρώπων.

Στη Neue Nationalgalerie.

Τα Μουσεία είναι κουραστικά για το σώμα γιατί κινείσαι πολύ αργά, είσαι όρθιος συνέχεια και ‘’πιάνεσαι’’. Είχαμε μεγάλη ανάγκη να περπατήσουμε γρήγορα μέχρι το επόμενο μουσείο. Σε μισή ώρα ήμασταν σε ένα από τα σημαντικότερα μουσεία μοντέρνας τέχνης της Γερμανίας. Σχεδιάστηκε το 1968 από τον Ludwig Mies van der Rohe, έναν από τους πρωτοπόρους του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτεκτονική. Η δομή του είναι εμβληματική: ένα γυάλινο “κουτί” με μεταλλικό σκελετό που αιωρείται πάνω από μια πέτρινη βάση. Σύμβολο της καθαρότητας, της διαφάνειας και της γεωμετρίας του Μοντερνισμού. Έμεινε κλειστή από το 2015 έως το 2021 για πλήρη ανακαίνιση. Εκθέτει κυρίως έργα μοντέρνας τέχνης του 20ού αιώνα ενώ συχνά φιλοξενεί προσωρινές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Όταν πήγαμε είχε εξαιρετικές προσωρινές εκθέσεις. Πήγα κατευθείαν σε έναν από τους αγαπημένους μου Γερμανούς ζωγράφους τον Gerhard Richter.

Gerhard Richter: 100 Works for Berlin.

Αυτή την στιγμή εκτίθενται 100 έργα του στην Neue Nationalgalerie που τα δώρισε ο ίδιος. Είναι 93 ετών και ένας από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γερμανούς καλλιτέχνες. Ο Richter κινείται μεταξύ αφαίρεσης και ρεαλισμού, φωτορεαλισμού και θόλωσης, συχνά εξερευνώντας τα όρια της ζωγραφικής ως μέσο αναπαράστασης και μνήμης.

Στάθηκα σε αυτό το έργο με γενικό τίτλο ‘’Abstract 2016’’ που το έφτιαξε σε ηλικία 84 ετών και μου κάνει εντύπωση η ζωντάνια και η αισιοδοξία του πίνακα. Τους ζήλεψα αυτούς τους πίνακες. Είναι ένας πίνακας πλούσιος σε χρώμα και υφή. Δημιουργήθηκε με την χαρακτηριστική του τεχνική, να συσσωρεύει χρώμα και στην συνέχεια να το τραβάει μακριά και να το σβήνει, με μια μεγάλη ξύλινη σπάτουλα, για να κάνει το δικό του ‘’θόλωμα’’ στον πίνακα. Οι χρωματικοί του συνδυασμοί μπορεί να φαίνονται για λίγο τυχαίοι, αλλά δεν είναι. Κατά την γνώμη μου είναι μια προσομοίωση οπτικών φαινομένων της φύσης

Μου αρέσει ο Gerhard Richter σαν καλλιτέχνης, αλλά και σαν άνθρωπος, πως αντιμετωπίζει το εμπόριο έργων τέχνης. Το ποσό των χρημάτων που πωλείται η τέχνη είναι σοκαριστικό λέει ο ίδιος.

Αναφέρεται στην πώληση ενός πίνακα του, τον ‘’ Abstraktes Bild ‘’ του 1986, που ο ίδιος τον πούλησε πριν 30 χρόνια για 7.500 ευρώ σε έναν συλλέκτη ο οποίος τον πούλησε πρόσφατα σε δημοπρασία για 46 εκατ. ευρώ. Παρακολούθησα με τρόμο λέει το αποτέλεσμα αυτής της δημοπρασίας και η αντίδραση μου ήταν ‘’φρίκη’’. Εμείς οι καλλιτέχνες δεν κερδίζουμε σχεδόν τίποτα από μια τέτοια δημοπρασία. Εκτός από ένα μικρό ποσό όλο το κέρδος πηγαίνει στον πωλητή.

Ο Richter έκανε μεγάλη προσπάθεια να κρατήσει χαμηλές τιμές στα έργα του. Έφτιαξε 100 μικρούς πίνακες και τους πούλησε πολύ φθηνά, αυτοί όμως που τους αγόρασαν τους πούλησαν αμέσως σε δημοπρασίες σε υψηλές τιμές. Λέει ότι είναι ουσιαστικά ανίσχυρος να αλλάξει τις τιμές των έργων του. Δεν μπορείς να ξεφύγεις από την αγορά. Κάποτε έβαλε την τιμή για μια φωτογραφία του σε μια γκαλερί στα 2.000 ευρώ και ο ιδιοκτήτης του είπε: δεν μπορείς να την πουλήσεις για 2.000 ευρώ, πρέπει να την βάλεις 20.000 ευρώ.

Κανένας από αυτούς που αγόρασαν έργα του τα τελευταία χρόνια δεν επικοινώνησε μαζί του ποτέ, το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η επενδυτική αξία του έργου του. Είναι πολύ δυσαρεστημένος που τα έργα του αγοράζονται σαν ασφαλείς αφορολόγητες επενδύσεις και φυλάσσονται σε θυρίδες στην Ελβετία η την Ασία μέχρι να ξαναπουληθούν σε δημοπρασίες. Κανένας δεν μιλάει για τέχνη μόνο για τιμές. Ο ίδιος δεν αγοράζει έργα τέχνης. Του αρέσει να βλέπει πίνακες και πηγαίνει στα μουσεία.

Τι άλλο θα δεις στην Neue Nationalgalerie εκτός από τον μόνιμη συλλογή.

“Freeing the Body”

Η έκθεση αυτή ανοίγει έναν διάλογο ανάμεσα σε γυναίκες καλλιτέχνιδες που, από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα, χρησιμοποίησαν το σώμα τους ως πεδίο αντίστασης και απελευθέρωσης. Marina Abramovic, Rebecca Horn, Cornelia Schleime. Η έκθεση δεν λειτουργεί μόνο ως ιστορική αναδρομή στη φεμινιστική τέχνη, αλλά και ως ζωντανή υπενθύμιση της πολιτικής και κοινωνικής δύναμης που μπορεί να εμπεριέχει μια σωματική χειρονομία.

Lygia Clark- Retrospektive.

Αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική παρουσίαση του έργου της Βραζιλιάνας καλλιτέχνιδας στη Γερμανία με 150 έργα της.

Εστιάζει στην πορεία της από τις γεωμετρικές ζωγραφιές της δεκαετίας του 1950 έως τις διαδραστικές, αισθητηριακές εγκαταστάσεις της δεκαετίας του 1960 και τα κοινωνικά της happenings ως τη δεκαετία του 1980. Η έκθεση προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να βιώσει κανείς όχι μόνο μια αναδρομή στο έργο της Lygia Clark, αλλά να συμμετάσχει ενεργά σε αυτό. Με διαδραστικό χαρακτήρα και πλήθος δράσεων, βάζει τον επισκέπτη στη θέση του “συνεργάτη” κεντρικό στοιχείο της τέχνης της. Διαδραστικά αντικείμενα, κινητικά γλυπτά από μέταλλο, ψυχοσωματικές εμπειρίες που καλούν τον θεατή να τις αγγίξει και θεραπευτικές πρακτικές μέσω της τέχνης.

Yoko Ono: Να ονειρευτούμε μαζί.

Η έκθεση αυτή είναι μια αναδρομή στο έργο της Yoko Ono, ένα σύμβολο της 60s avant-garde, που προβάλει εδώ το διαδραστικό και συλλογικό έργο της αποδεικνύοντας τη δύναμη της τέχνης να μιλήσει για ειρήνη, αγάπη και αλληλεγγύη. Μολονότι τα έργα της Yoko Ono είναι παλιά, συνεχίζουν να είναι σύγχρονα και επιδραστικά γιατί δεν θέλει απλώς να βλέπεις, αλλά να συμμετέχεις. Εδώ μπορείς να παίξεις σκάκι σε μια μεγάλη σκακιέρα μόνο με λευκά πιόνια για να συνεργαστείς σε μια ειρηνική λύση. Μπορείς να κολλήσεις κομμάτια από σπασμένα φλιτζάνια σαν μια πράξη ψυχοπνευματικής συμφιλίωσης. Μπορείς επίσης να βάλεις πέτρες σε μια δική σου τοποθέτηση για να έχεις εσωτερική ενδοσκόπηση.

Θα κλείσω εδώ αυτό το άρθρο για το Βερολίνο με ένα απόφθεγμα της Yoko Ono που μου άρεσε πολύ.

A dream you dream alone is only a dream. A dream you dream together is reality.

Θα το πω όμως λίγο παραφρασμένο από την δική μου πλευρά.

Ένα ταξίδι που κάνεις μόνος είναι απλώς ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι που το μοιράζεσαι με κάποιον, είναι ένα όνειρο, που έγινε πραγματικότητα

Αυτό για την Αρετή Τουσέρ, που για αρκετά χρόνια τώρα μοιράζεται μαζί μου τα υπέροχα ταξίδια που κάνουμε.

Θέλω να ευχαριστήσω το γραφείο τουρισμού της πόλης του Βερολίνου- Visit Berlin– για όλη την υποστήριξη και τις πληροφορίες που μου έδωσε.

Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον καλό μου φίλο Γιάννη Κόντο για το ψηφιακό άγγιγμα στις φωτογραφίες.

Σε επόμενο άρθρο θα πάμε με το τρένο στο Αμβούργο, και σε ένα άλλο θα πάμε με το νυχτερινό τρένο στην Κοπεγχάγη.

*Ο Στέργιος Μήτας είναι σκηνοθέτης