Δύο μοναδικά και σπουδαία μνημεία στην αφάνεια σε ξεχασμένη συνοικία της Θεσσαλονίκης

Ορατή ή αόρατη η Θεσσαλονίκη έχει από άκρη σε άκρη μια βυζαντινή ιστορία αιώνων να την ακολουθεί.

Ένα μικρό, αλλά σημαντικό, κομμάτι από το βυζαντινό αποτύπωμα αυτό, βρίσκεται σε μια συνοικία που μέχρι και σήμερα, αν και διοικητικά ανήκει στον Δήμο Θεσσαλονίκης, δεν έχει γίνει ποτέ κομμάτι του κέντρου της πόλης.

Κυριολεκτικά ανάμεσα σε πολυκατοικίες στην περιοχή της Ξηροκρήνης βρίσκεται αθέατη μια ιστορία αιώνων. Σπουδαία, μοναδικά, αλλά άγνωστα μνημεία.

Η Βυζαντινή Κρήνη που θα έπρεπε να είναι κανονικά το τοπόσημο της περιοχής, αλλά δεν είναι ορατή καθώς βρίσκεται σε ακάλυπτο χώρο πολυκατοικίας, χωρίς πρόσβαση για το κοινό, αφημένη κυριολεκτικά στην τύχη της και η Παλαιοχριστιανική Βασιλική Ξηροκρήνης του 5ου ή 6ου αιώνα μ.Χ, ένα σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα σε ένα οικόπεδο παρατημένο, περιφραγμένο μεταξύ χώρων στάθμευσης οικοδομών.

Το σήμερα και το αύριο αυτών των δύο σπουδαίων μνημείων, το αν υπάρχει σχέδιο για τη διάσωσή τους και την αξιοποίηση τους, θα συζητηθεί μάλιστα και στη Βουλή, καθώς η βουλευτής Χαλκιδικής του Κινήματος Αλλαγής, Κυριακή Μάλαμα, κατέθεσε σχετική ερώτηση προς τους Υπουργούς: Εσωτερικών, Περιβάλλοντος κι Ενέργειας, Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.

Με αφορμή λοιπόν την παραπάνω εξέλιξη, κάνουμε μια αναδρομή για να μάθουμε την ιστορία της Βυζαντινής Κρήνης και της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Ξηροκρήνης.

Βυζαντινή κρήνη της Ξηροκρήνης

Πρόκειται για ένα ιστορικό διατηρητέο μνημείο στην πόλη της Θεσσαλονίκης προστατευόμενο από το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς το 1986 κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Η κρήνη είναι απροσπέλαστη καθώς βρίσκεται στον ακάλυπτο οικοδομής επί της οδού Διδασκαλίσσης Βασιλικής Παπαθανασίου 42.

Είναι κατασκευασμένη από κεραμικές πλίνθους και λίθους, και η πρόσοψη κοσμείται με βυζαντινό ημικυκλικό τόξο και κεραμοπλαστικά κοσμήματα. Η επιγραφή του ιδρυτή δεν διασώζεται και το ακριβές έτος ανέγερσής της είναι άγνωστο.

Παλαιοχριστιανική Βασιλική Ξηροκρήνης

Από την πίσω πλευρά της οδού Μαργαροπούλου 20, στην οδό Ρεγκούκου, είναι ορατά τμήματα της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Ξηροκρήνης.

Ναός του 5ου ή 6ου αιώνα μ.Χ, που συνδέεται με την πρωτοχριστιανική και βυζαντινή περίοδο. Συνδέονται με το μαρτύριο και τη μνήμη του αγίου Νέστορα ή των τριών αδελφών μαρτύρων Αγάπης, Ειρήνης και Χιονίας που επίσης μαρτύρησαν στην περιοχή.

Στα Ρωμαϊκά χρόνια, στα όρια της περιοχής της σημερινής Ξηροκρήνης, πάνω από την σύγχρονη πλατεία Δημοκρατίας (όπου και η «Χρυσή Πύλη» τότε) και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, τοποθετείται το μαρτύριο του Αγίου Νέστορα, μαθητή του Αγίου Δημητρίου.

Για τον λόγο αυτό στην εξωτερική πλευρά του νέου ναού δημιουργήθηκε ψηφιδωτό με τη μορφή του Αγίου Νέστορα. Επίσης είναι γνωστός, από βιβλιογραφικές πηγές της εποχής, ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου που βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της Χρυσής Πύλης των τειχών της πόλης.

Εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια ανέγερσης κτιρίου επί της οδού Μαργαροπούλου. Αποτελείται από τρία κλίτη. Στην κόγχη του ναού την εποχή της ανέγερσής του κατασκευάσθηκε ημικυκλικό σύνθρονο και κάτω από αυτό υπόγειος διάδρομος (κυκλιο-κρύπτη). Στη δεύτερη οικοδομική φάση του ναού επεκτάθηκε το βόρειο κλίτος. Το ιερό βήμα του ναού είναι προσανατολισμένο στη χειμερινή ανατολή όπως πολλοί ναοί της Θεσσαλονίκης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήματα, μεταξύ των οποίων η κρύπτη η οποία φαίνεται να υπάρχει κάτω από τον ναό, συνδεόμενη πιθανότατα με την περίοδο των διωγμών των πρώτων Χριστιανών.

Η διπλή ερώτηση της Κ. Μάλαμα στη Βουλή

Ακολουθεί το κείμενο της ερώτησης για τα βυζαντινά μνημεία της Ξηροκρήνης:

ΕΡΩΤΗΣΗ

Προς την κυρία Υπουργό Πολιτισμού

Θέμα : Να αναδειχθούν άμεσα η βυζαντινή κρήνη κι η παλαιοχριστιανική Βασιλική στην Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης

Η βυζαντινή κρήνη στην Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης αποτελεί μοναδικό μνημείο για την πόλη. Πρόκειται για κρήνη με βυζαντινό τόξο και κεραμοπλαστικά κοσμήματα αντίστοιχα των οποίων συναντώνται σε βυζαντινούς ναούς. Αποτελεί σπάνιο τύπο κρήνης και είναι το ιστορικό τοπόσημο από το οποίο πήρε το όνομα της η συγκεκριμένη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Όμως, παρόλο που η κρήνη αυτή κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1986, δεν είναι ορατή καθώς βρίσκεται σε ακάλυπτο χώρο πολυκατοικίας, χωρίς πρόσβαση για το κοινό, αφημένη κυριολεκτικά στην τύχη της. Η κρήνη βρίσκεται στον ακάλυπτο χώρο της οδού Διδιασκαλίσσης Βασιλικής Παπαθανασίου 44.

Λίγα μέτρα πιο μακριά στην οδό Δημητρίου Μαργαροπούλου 20 στην Ξηροκρήνη βρέθηκε μια από τις τρεις παλαιότερες τρίκλιτες Βασιλικές εκκλησίες της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για την παλαιοχριστιανική Βασιλική της Ξηροκρήνης, η οποία συνδέεται ιστορικά με τα μαρτύρια των Πρωτοχριστιανών της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τμήματα της Βασιλικής είναι ορατά από το παρακείμενο πάρκο της οδού Σταματίου Ρεγκούκου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήματα, μεταξύ των οποίων η κρύπτη η οποία φαίνεται να υπάρχει κάτω από τον ναό, συνδεόμενη πιθανότατα με την περίοδο των διωγμών των πρώτων Χριστιανών. Όμως κι η εικόνα αυτού του σπουδαίου αρχαιολογικού ευρήματος δεν είναι αυτή που αρμόζει. Το οικόπεδο έχει μείνει παρατημένο και δεν υπάρχει καμία ανάδειξη του αρχαιολογικού αυτού χώρου.

Επειδή η κρήνη κι παλαιοχριστιανική Βασιλική της Ξηροκρήνης είναι δύο μοναδικά μνημεία της Θεσσαλονίκης.

Επειδή θα πρέπει άμεσα να καταρτιστεί ένα σχέδιο για την διάσωση κι ανάδειξη τους.

Ερωτάται η κυρία Υπουργός :

Υπάρχει τρόπος να διασφαλιστεί η επισκεψιμότητα στην κρήνη της Ξηροκρήνης; Θα υπάρξουν παρεμβάσεις συντήρησης της;

Η περεταίρω ανασκαφή κι ανάδειξη της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής της Ξηροκρήνης είναι στα σχέδια του Υπουργείου Πολιτισμού; Γιατί το μνημείο δεν είναι καταχωρημένο στην βάση δεδομένων του αρχαιολογικοί κτηματολογίου;

Η ερωτούσα βουλευτής

Μάλαμα Κυριακή

Ακολουθεί το κείμενο της ερώτησης για την προστασία της Μουριάς της Ξηροκρήνης :

ΕΡΩΤΗΣΗ

Προς τους κυρίους Υπουργούς :

Εσωτερικών

Περιβάλλοντος κι Ενέργειας

Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων

Θέμα : Εξετάζεται ο χαρακτηρισμός της αιωνόβιας μουριάς της Ξηροκρήνης ως προστατευόμενο μνημείο της φύσης;

Στον προαύλιο χώρο των 12 Γυμνασίου και του 16ου Λυκείου της Θεσσαλονίκης εντοπίζεται μια υπεραιωνόβια μουριά 300 και πλέον ετών. Η εν λόγω μουριά αποτελεί ένα από τα παλαιότερα δένδρα της Θεσσαλονίκης κι η προστασία της προβλέπεται από το άρθρο 4 του νόμου 3937/2011. Συγκεκριμένα, το εν λόγω άρθρο αναφέρει ότι “μεμονωμένα στοιχεία ή σύνολα της φύσης και του τοπίου, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενα προστασίας και διατήρησης λόγω της οικολογικής, βιολογικής, γεωλογικής, γεωμορφολογικής, εν γένει επιστημονικής ή αισθητικής σημασίας τους”. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να εξεταστεί ο χαρακτηρισμός του δένδρου ως προστατευόμενο μνημείο της φύσης και να καταρτιστεί ένα σχέδιο για την φροντίδα και την ανάδειξη, εν γενεί του περιβάλλοντος χώρου του.

Επειδή η Μουριά της Ξηροκρήνης μπορεί και πρέπει να διασωθεί.

Ερωτώνται οι κύριοι Υπουργοί :

Θα εξεταστεί ο χαρακτηρισμός της αιωνόβιας μουριάς της Ξηροκρήνης Θεσσαλονίκης ως προστατευόμενο μνημείο της φύσης;

Η ερωτούσα βουλευτής

Μάλαμα Κυριακή