ΜΕΤΡΟ: Ο καταραμένος σταθμός Βενιζέλου. Μια ιστορία λαμαρίνων και ασφυξίας

Εικόνες: Ευθύμης Βλάχος

Ο περιβόητος σταθμός Βενιζέλου που όλα αυτά τα χρόνια έχει αποτελέσει μήλον της έριδος για το πολύπαθο έργο του Μετρό Θεσσαλονίκης, έρχεται ξανά στο προσκήνιο με αφορμή την απελευθέρωση (;) μετά από 17 (!!!) ολόκληρα χρόνια των κατειλημμένων τμημάτων από το εργοτάξια στις οδούς Βενιζέλου και Εγνατίας.

Με πανηγυρικό τόνο προσπαθούν να μας πείσουν  για μια ιστορική μέρα για την «καρδιά» του εμπορικού μετώπου της πόλης.

Ένα σημείο που επί σχεδόν δύο δεκαετίες έμαθε να ζει στη σκιά των λαμαρίνων, των εργοταξίων. Μια περιοχή που έχασε την εμπορικότητά της από την πρώτη ημέρα που στήθηκαν τα εργοτάξια εκεί.

Σχεδόν μια γενιά εμπόρων έχει χαθεί από την Εγνατίας και τη Βενιζέλου. «Πανηγυρίζουμε για τα αυτονόητα» έλεγαν με σκωπτικό τρόπο οι καταστηματάρχες της περιοχής που έβλεπαν το πρωί της Δευτέρας τα συνεργεία να δουλεύουν πυρετωδώς.

Οι λαμαρίνες που φεύγουν δείχνουν και τι έχουν αφήσει πίσω τους.

Μαγαζιά με κατεβασμένα ρολά και λουκέτα, άδειες βιτρίνες, σκονισμένες τζαμαρίες και κολλημένα «ενοικιάζεται» σε δεκάδες καταστήματα. Βέβαια υπάρχουν και κάποια λίγα καταστήματα που κρατούν ακόμα δυνάμεις με την «πελατεία» χρόνων που έχουν χτίσει και ακόμα δεν έχουν κλείσει.

Η οδός Βενιζέλου και οι επιχειρηματίες της έχουν ταλαιπωρηθεί όσο κανείς με την ιστορία του μετρό. Πολλοί, ίσως νεότεροι, δεν γνωρίζουν καν την εικόνα της καθώς οι λαμαρίνες έχουν γίνει μόνιμη εγκατάσταση και έχουν υποβαθμίσει έντονα την περιοχή, που άλλοτε έσφυζε από ζωή καθώς εκεί βρίσκεται το Καραβάν Σαράι, που το 1958 ενοικιάστηκε στο δήμο Θεσσαλονίκης για να εγκατασταθεί εκεί το δημαρχείο της πόλης όπου και παρέμεινε για 51 χρόνια, το Αλκαζάρ και η αγορά ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη.

Όλα αυτά βέβαια την ώρα που το βόρειο εργοτάξιο παραμένει ως έχει και θα παραμείνει προφανώς μέχρι την αποπεράτωση του έργου ενώ δεν έχει γίνει απολύτως τίποτε για το παρακείμενο Αλκαζάρ που θα παραδίδονταν ως μνημειακό σύνολο και παραμένει χαμένο πίσω από λαμαρίνες που θα έφευγαν. Μια μικρή λεπτομέρεια που κανείς δεν είπε σήμερα.

«Ολοκληρώνεται η πολύχρονη ταλαιπωρία των πολιτών… απελευθερώνονται δρόμοι και επιστρέφουν στους πολίτες» δήλωσε μεταξύ άλλων ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σταϊκούρας.

«Ανοίγουμε δύο δρόμους που για 17 χρόνια ήταν κλειστοί. Αυτό σηματοδοτεί την αρχή του τέλους του έργου που έχει φτάσει στην τελική του φάση. Η περιοχή της Βενιζέλου θα πάρει τα πάνω της. Με τη λειτουργία του μετρό θα δούμε περιοχές που δοκιμάστηκαν να αναζωογονούνται. Η Θεσσαλονίκη ετοιμάζεται για την επόμενη μέρα» δήλωσε το μεσημέρι της Δευτέρας ο ο υφυπουργός Υποδομών και Μεταφορών, Νίκος Ταχιάος που βρέθηκε στο σημείο.

Σταθμός Βενιζέλου: Ιστορίες και παραμύθια. To χρονικό.

Ο σταθμός Βενιζέλου, ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 2007, με καθαρό μήκος 76.60m και καθαρό πλάτος 19.75m. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, το βάθος του σταθμού θα έφτανε τα 27m και θα αποτελούνταν από τέσσερα υπόγεια επίπεδα. Το έδαφος της περιοχής του σταθμού σε βάθος 11m αποτελείται από τεχνητές επιχώσεις, δηλαδή αρχαιολογικά στρώματα

Το 2012 κατά τις ανασκαφικές εργασίες αποκαλύφθηκε η μνημειακή φάση της πόλης, αποτελούμενη από τη διασταύρωση των οδών Decumanus Maximus και Cardo, στη θέση της σημερινής διασταύρωσης Εγνατίας και Βενιζέλου.

Από το 2012 ως το 2016 δεν πραγματοποιείται καμία εργασία στο Σταθμό Βενιζέλου, λόγω της διαμάχης για την τύχη των αρχαιοτήτων και τα εκτεταμένα οικονομικά προβλήματα της αναδόχου εταιρείας.

Έτσι φτάνουμε στο 2017, όπου με την Υπουργική Απόφαση ΥΠΟΠΑΙΘ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕ/41484/24488/1402/162/10.2.2017 (ΑΔΑ: 7ΝΦ14653Π4-Ζ91) αποφασίζεται ο επανασχεδιαμός του Σταθμού Βενιζέλου με την διατήρηση κατά χώρα των αρχαιοτήτων, από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Στις δύο άκρες του σταθμού, ανατολικά και δυτικά θα κατασκευαστούν δύο φρεάτια με μικροπάσσαλους. Τα δύο φρεάτια θα ενωθούν μεταξύ τους με υπόγεια σήραγγα κάτω από τη θέση των αρχαίων με τη μέθοδο ΝΑΤΜ. Από εκεί και κάτω θα πραγματοποιηθεί κανονικά η κατασκευή των υπόλοιπων επιπέδων του σταθμού.

Στους μήνες που ακολούθησαν την Υπουργική Απόφαση, μέσα στο 2017, αναρτήθηκαν από την Αττικό Μετρό, στη διαύγεια, δύο επιπλέον αποφάσεις με θέμα: Επανασχεδιασμός του Σταθμού «Βενιζέλου» με κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων (ΑΔΑ: 7ΚΕΙ46Ψ8Ο3-ΑΦΨ και ΑΔΑ: Ψ97846Ψ8Ο3-ΖΓ5).

Τι προέβλεπαν οι αποφάσεις:

Την εκπόνηση των μελετών:

1. Μελέτη Προστασίας των Αρχαιοτήτων κατά τη διάρκεια του έργου κατασκευής του Σταθμού, και κατά κύριο λόγο για την κατασκευή της πλάκας οροφής.

2. Μελέτη κατασκευής μικροπασσάλων αντιστήριξης για την κατασκευή των φρεατίων αερισμού στην ανατολική και δυτική πλευρά του σταθμού.

3. Εκπόνηση Οριστικών Μελετών επιπέδου 1 (στατικές, αρχιτεκτονικές και ηλεκτρομηχανολογικές) για την διάνοιξη της σήραγγας κάτω από τα αρχαία.

4. Εκπόνηση πρόσθετων μελετών παράκαμψης δικτύων κοινής ωφέλειας, εκπόνηση πρόσθετων κυκλοφοριακών μελετών και προκαταρτικών εργασιών διαμόρφωσης εργοταξιακών χώρων.

5. Προσαρμογή της μελέτης της πλάκας οροφής του σταθμού υπό τον επανασχεδιασμό του σταθμού.

Οι αρχαιολογικές έρευνες με την ευκαιρία της διάνοιξης της γραμμής του Μετρό άρχισαν τον Ιούλιο του 2006 με μεγάλη πληγή τα ευρήματα στον Σταθμό Βενιζέλου.

10 βήματα μέχρι την άκρη του τούνελ

1. Όλοι ήξεραν ότι θα βρεθούν αρχαία: Αρκετά χρόνια νωρίτερα πριν από το 2006, οι αρχαιολόγοι είχαν εκφράσει τη διαφωνία τους για τη διαδρομή που επιλέχθηκε, τονίζοντας ότι το ιστορικό κέντρο είναι περιοχή «υψηλού αρχαιολογικού κινδύνου». Τι θα γίνει με τις αρχαιότητες που παραμένουν για αιώνες μέσα στο χώμα, σαν τις συναντήσει υπόγεια διαδρομή του Μετρός. Η Πολιτεία ήξερε, προφανώς σκέφτηκε όταν συμβεί θα δούμε και έδωσε το ΟΚ για να περάσει η γραμμή μέσα από την Εγνατία. Η πορεία των έργων φυσικά επιβεβαίωσε τους αρχαιολόγους. Εδώ θεμέλια για οικοδομές ανοίγαμε και πέφταμε πάνω σε αρχαία,. Εδώ ακυρώθηκε κοτζαμάν σχέδιο Εμπράρ στην Πλατεία Αρχαίας Αγοράς… Κατά τη διάνοιξη της γραμμής, λοιπόν, στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, σύντομα διαπιστώθηκε μεγάλη πυκνότητα αρχαίων καταλοίπων. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο είχε η βυζαντινή εποχή, κατά την οποία η Θεσσαλονίκη αναδείχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες πόλεις του Βυζαντίου.
2. Η ανασκαφή στον Σταθμό Βενιζέλου: Σύμφωνα με την αρχική μελέτη του ο Σταθμός θα είχε τέσσερα υπόγεια επίπεδα: στο επίπεδο -1 τοποθετούνταν τα ακυρωτικά μηχανήματα και στο επίπεδο -4 βρισκόταν οι αποβάθρες. Στα επίπεδα -2 και -3 τοποθετούνταν οι Η/Μ εγκαταστάσεις.  Στο Σταθμό διανοίχτηκαν οι δυο σήραγγες και εκτελέστηκε αρχαιολογική ανασκαφή, η οποία έφτασε σε βάθος περίπου 7μ και σταμάτησε στις 24.12.2012, χωρίς να έχει ολοκληρωθεί σε όλο το βάθος του αρχαιολογικού στρώματος. Σταμάτησε γιατί έπρεπε να αποφασιστεί τι θα γίνει με τα ευρήματα που αποδείχτηκαν τεράστιας αξίας που απαιτούσαν ιδιαίτερη διαχείριση. Έρχεται στο φως κομμάτι της λεωφόρου που διέσχιζε το κέντρο της Θεσσαλονίκης ήδη από τον 4ο αιώνα μ.Χ., κάτω ακριβώς από το οδόστρωμα της σημερινής Εγνατίας. Εκεί φανερώνεται η συμβολή των οδικών αξόνων των Decumanus Maximus και Cardo, όπου βρισκόταν το Τετράπυλο, ένα σημαντικό σημείο της πόλης. Είναι το σταυροδρόμι της παλιάς Εγνατίας οδού, της βασικής οδική αρτηρία της Θεσσαλονίκης, που ξεκινούσε από τη Χρυσή Πύλη στη σημερινή πλατεία Δημοκρατίας και έφτανε ως την Πύλη της Καλαμαρίας ή Κασσανδρεωτική (πλατεία Συντριβανίου), η Λεωφόρος των Βυζαντινών ή Μέση Οδός ή Φαρδύς δρόμος της οθωμανικής περιόδου. Στην περιοχή της Βενιζέλου οι ανασκαφές της 9ης ΕΒΑ (τότε) αποκάλυψαν πυκνοδομημένες νησίδες με καταστήματα της βυζαντινής πόλης που περιστοίχιζαν τη Λεωφόρο, ενώ αμέτρητα χρυσά και αργυρά μικροαντικείμενα μαρτυρούν την εμπορική και εργαστηριακή δραστηριότητα στην περιοχή.
3. Ανοίγει το ζήτημα της μεταφοράς της Μέσης Οδού – Απόφαση Τζαβάρα: Βρισκόμαστε στο Γενάρη του 2013 και η μεταφορά των Αρχαίων για να μην καθυστερήσουν οι εργασίες του Μετρό διχάζει δημοτικές αρχές, πολίτες και αρχαιολόγους. Ανακοινώνεται η ομόφωνη γνωμοδότηση του ΚΑΣ και στη συνέχεια η βιαστική απόφαση του πρώην αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα, να μη διατηρηθούν οι αρχαιότητες στο σημείο όπου βρέθηκαν, στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου, και να μεταφερθούν αρκετά χιλιόμετρα μακριά, στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά. Είχε προκαλέσει αίσθηση τότε η πληροφορία ότι τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν χωρίς καν να έχουν επισκεφθεί τους χώρους του Μετρό. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της απόσπασης και της μεταφοράς των αρχαιοτήτων του Σταθμού Βενιζέλου στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, συναινώντας στην εισήγηση των τεχνικών της κατασκευάστριας εταιρίας. Μετά τη γνωμοδότηση των μελών του ΚΑΣ, που ήταν μάλιστα ομόφωνη, ο αναπληρωτής υπουργός ΠΑΙΘΠΑ Κώστας Τζαβάρας έβαλε την υπογραφή.
4. Άμεση αντίδραση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων: Ένας δρόμος-έκθεμα μακριά από τη θέση στην οποία βρισκόταν για αιώνες τι αξία θα έχει; Τι δουλειά έχει η αστική βυζαντινή Θεσσαλονίκη της Βενιζέλου με την αγροτική περιοχή του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά; Και δεν είναι οι αρχαιολογικοί χώροι συνδεδεμένοι άρρηκτα με την περιοχή στην οποία βρίσκονται; Με την κατάλληλη διαμόρφωση του Σταθμού Βενιζέλου και τη διατήρηση των αρχαιοτήτων με τρόπο ώστε να είναι ορατές από τους επιβάτες του μετρό, η βυζαντινή Μέση Οδός θα μπορούσε να γίνει ένα ανοιχτό Μουσείο, βασική τουριστική ατραξιόν της πόλης με τρόπο ώστε να αναβαθμιστεί και να ζωντανέψει ολόκληρος ο άξονας της υποβαθμισμένης Εγνατίας οδού, λένε οι Αρχαιολόγοι. Ο δρόμος ουσιαστικά ανασύρει την καρδιά της κοσμικής Θεσσαλονίκης των βυζαντινών χρόνων, καθώς γύρω του διασώζονται λείψανα μεγάλων δημόσιων κτιρίων από τον 6ο ως τον 9ο αιώνα μ.Χ. , εύρημα μοναδικό αφού από τη βυζαντινή εποχή έχουν απομείνει μόνο ναοί και μονές. Ο σταθμός «Βενιζέλου» θα μπορούσε να αποτελέσει ένα μοναδικό στον κόσμο φαινόμενο συνύπαρξης ανοικτού αρχαιολογικού χώρου με έναν υπερσύγχρονο σταθμό Μετρό, να γίνει νέο τοπόσημο για την πόλη. Η μάχη μόλις ξεκίνησε. Ξεκινά διεθνής ψηφοφορία (petition) για την in situ (κατά χώραν) διάσωση των μνημείων εξαιρετικού ενδιαφέροντος των πρωτοβυζαντινών αιώνων στο κεντρικό τμήμα της λεωφόρου ή Μέσης Οδού της Θεσσαλονίκης, και τον Απρίλιο γίνεται διακοπή εκτέλεσης των εργασιών του μετρό της Θεσσαλονίκης. Οι σημαντικές καθυστερήσεις στις απαλλοτριώσεις και τις αρχαιολογικές έρευνες, έχουν ανατρέψει «εκ βάθρων» τον προγραμματισμό, προειδοποιεί με επιστολή του στην Αττικό Μετρό ο επικεφαλής της κοινοπραξίας κατασκευής του έργου, Μιχάλης Σίμας.
5. Η συμφωνία της 29ης Αυγούστου 2013: Πραγματοποιείται σύσκεψη στα γραφεία της Διεύθυνσης Μετρό Θεσσαλονίκης της Αττικό Μετρό Α.Ε., υπό την προεδρία του Yπουργού Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, Μιχάλη Χρυσοχοΐδη και παρουσία του Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Έργων, Στράτου Σιμόπουλου. Συμμετέχουν ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, οι αντιδήμαρχοι Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Κουράκης και Κωνσταντίνος Ζέρβας, ο διευθυντής Μετρό Θεσσαλονίκης, Γιώργος Κωνσταντινίδης και άλλα στελέχη. Καταρτίστηκε χρονοδιάγραμμα εργασιών για το επόμενο εξάμηνο, με στόχο την επιτάχυνση των εργασιών, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την – κατά το δυνατόν – ανακούφιση της πόλης από τα εργοτάξια. Όλοι είναι ευχαριστημένοι και η ανακοίνωση αναφέρει ότι συμφωνία επετεύχθη. Ο Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Αττικό Μετρό Α.Ε. Χρήστος Τσίτουρας κάνει την ανακοίνωση: «Η Αττικό Μετρό, σε συνεργασία με το ΑΠΘ και το ΤΕΕ/ΤΚΜ, έφτασε σε μία τελική, προτεινόμενη μελέτη, την οποία τόσο το Υπουργείο Πολιτισμού, όσο και η Δημοτική Αρχή, βλέπουν με ικανοποίηση. Είμαστε στη σφαίρα του εφικτού και γίνεται αυτό που λέγαμε εξαρχής (;;;;;;;), ότι μπορεί να συνυπάρξει Μετρό και Αρχαία. Μάλιστα, η συγκυρία είναι τόσο ευτυχής, που θα ‘χουμε ένα μοναδικό παγκοσμίως σταθμό Μετρό, που συγχρόνως θα είναι και μουσείο». Το σχέδιο προέβλεπε απόσπαση και επανατοποθέτηση κατά 85% των αρχαιοτήτων . Όλοι ξέρουμε πού κατέληξε το χρονοδιάγραμμα του εξαμήνου. Στα σκουπίδια.
6. Η Προσφυγή του Δήμου Θεσσαλονίκης: Τον Δεκέμβριο του 2013 η προσφυγή που είχε καταθέσει ο Δήμος Θεσσαλονίκης για την παραμονή των αρχαίων στο σταθμό Βενιζέλου στο Τμήμα Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας γίνεται δεκτή. Και η συνεδρίαση για την τελική απόφαση ορίζεται για τον Ιανουάριο του 2014, για να συζητήσει  το ΚΑΣ το ίδιο θέμα σε ελαφρά παραλλαγή: την «έγκριση ή μη μελέτης ανάδειξης των  αρχαιοτήτων».Η πρόταση του ΚΑΣ από τις 28/1/2014 για απόσπαση των αρχαιολογικών ευρημάτων, εργασίες για την κατασκευή του σταθμού του μετρό, επανατοποθέτησή τους στο ίδιο σημείο και διαμόρφωση επισκέψιμου χώρου εγκρίνεται με υπουργική απόφαση, αλλά ο δήμαρχος εμμένει στην προσφυγή επειδή δεν έγινε ακύρωση της προηγούμενης απόφασης Τζαβάρα και πραγματικά κανείς δεν καταλαβαίνει γιατί μένει ανοιχτό αυτό το “παράθυρο”. Τον Μάρτιο εκδικάζεται μετά από αναβολές η προσφυγή του δημάρχου στο ΣτΕ προκειμένου να ακυρωθεί η απόφαση Τζαβάρα για να μην υπάρχει “παραθυράκι” που θα οδηγήσει τα αρχαία της Βενιζέλου εκτός του Σταθμού, αφού η λύση στην οποία συγκλίνουν όλοι είναι η μετακίνηση και επανατοποθέτηση των Αρχαίων στο Σταθμό Βενιζέλου. Το έργο έχει παγώσει σε όλα τα μέτωπα, αλλά μετά την εκ νέου εκδίκαση της προσφυγής Μπουτάρη αναμένεται συμφωνία για το θέμα των Αρχαίων του Σταθμού Βενιζέλου. Δήμος Θεσσαλονίκης και Αττικό Μετρό φαίνεται να συμφωνούν στη λύση της απόσπασής τους, της φύλαξής τους σε κατάλληλο αποθηκευτικό χώρο και την επανατοποθέτησή τους σχεδόν στο σύνολό τους στο -1 υπόγειο του σταθμού, όπου θα δημιουργηθεί ένα εντυπωσιακό μουσείο. Οι δύο εμπλεκόμενοι θα καταθέσουν στο ΣτΕ συμπληρωματικά υπομνήματα σχετικά με τις προτάσεις τους για απόσπαση και ενατοποθέτηση των αρχαιοτήτων.
7. Τελικά είναι εφικτή η συνύπαρξη Αρχαίων και Μετρό: Στις 16 Δεκεμβρίου του 2014, η μελέτη για τις αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης εγκρίθηκε ομόφωνα από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), επιβεβαιώνοντας τη δυνατότητα συνύπαρξης Αρχαίων και Μετρό. Η μελέτη βασίστηκε στην κοινή πρόταση του δήμου Θεσσαλονίκης και της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΑΕ στο πλαίσιο του αρχιτεκτονικού επανασχεδιασμού του Σταθμού Βενιζέλου του Μετρό. Η λύση αυτή διασφαλίζει, σύμφωνα με την ανακοίνωση, τη λειτουργικότητα (υπόγεια διάβαση, διαμπερές πέρασμα των χρηστών του Σταθμού του Μετρό) αλλά και την ανάδειξη του ενιαίου αρχαιολογικού χώρου (οι ελάχιστες δυνατές παρεμβάσεις που εξασφαλίζουν τη δυνατότητα επιτόπιας επίσκεψης αλλά και απρόσκοπτης θέασης των αρχαιοτήτων).
8. Απόφαση Μπαλτά: Και ενώ από τον Μάιο του 2015 έχει αρχίσει μια προσπάθεια επανεκκίνησης του έργου που έχει κολλήσει από τον Δεκέμβρη του 2014, με διάφορες διενέξεις μεταξύ κοινοπραξίας και Αττικό Μετρό ΑΕ, δεν έχει ξεκαθαρίσει κανείς τα θέματα του σταθμού Βενιζέλου με σαφήνεια. Τότε ο νέος υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς, τον Οκτώβριο του 2015, υπέγραψε απόφαση για την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν στο σκάμμα του σταθμού “Βενιζέλου”. Ο κ. Σπίρτζης παρόλο που κατάφερε  να βάλει σε ένα τραπέζι ανάδοχο και Αττικό Μετρό, δεν εξηγεί με ποιον τρόπο η ολοκλήρωση του έργου μετά την απόφαση Μπαλτά θα περιλαμβάνει και τον σταθμό Βενιζέλου. Και μπορεί με διυπουργική απόφαση να δρομολογείται η ταυτόχρονη κατασκευή του σταθμού με την ολοκλήρωση των αρχαιολογικών εργασιών όμως η απόφαση Μπαλτά τον Οκτώβριος του 2015  ουσιαστικά ακυρώνει το σταθμό αφού δεν επιτρέπει να κουνηθεί πέτρα απ΄ τα Αρχαία της Βενιζέλου. Ποια απομάκρυνση και επανατοποθέτηση; Άμεση αλλαγή πλέυσης. Τελικά βέβαια η κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου (και του Μετρό, παρόλο που πολλά ειπώθηκαν) δεν ακυρώνεται αλλά μετατίθεται χρονικά, μέχρι την οριστική διευθέτηση της ανάδειξης και προστασίας των αρχαιοτήτων, μετά από διάλογο και συνεννόηση με το Υπουργείο Πολιτισμού.
9. Μνημόνιο Συναντίληψης και Συνεργασίας: Και μ΄αυτά και μ΄εκείνα πιάνουμε καλοκαίρι του 2016. Σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου της Αττικό Μετρό στις 6 Ιουνίου 2016: «ο σταθμός της Βενιζέλου θα παραδοθεί ένα χρόνο μετά την βασική γραμμή, το 2021, λόγω της ανάδειξης των ευρημάτων της παλαιάς Εγνατίας Οδού κατά την εκσκαφή για την κατασκευή του σταθμού». Η δρομολόγηση του θέματος προς μια οριστική λύση ξεκίνησε με την υπογραφή του Μνημόνιου Συναντίληψης και Συνεργασίας στις 16 Ιουνίου 2016, μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Υπουργείου Μεταφορών Υποδομών και Δικτύων, της «ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε.» και του Δήμου Θεσσαλονίκης με αντικείμενο τη διαμόρφωση ενός πλαισίου συνεργασίας για την κατά χώραν ανάδειξη των σημαντικών αρχαιοτήτων που ανασκάφηκαν κατά τις εργασίες κατασκευής του σταθμού “Βενιζέλου” του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης. Με την υπογραφή του μνημονίου εγκαινιάστηκε μια νέα περίοδος στο έργο της κατασκευής του σταθμού Βενιζέλου, έπειτα από σχεδόν δυόμισι χρόνια προστριβών ανάμεσα στο δήμο και την Αττικό Μετρό Α.Ε. Δυο μήνες σχεδόν μετά, η σύνθεση της ομάδας εργασίας που θα εργαστεί για το μνημόνιο ορίστηκε από την γενική γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού, Μαρία Βλαζάκη. Είναι πενταμελής και σε αυτήν συμμετέχουν με έναν εκπρόσωπο τα τέσσερα συμβαλλόμενα μέρη που συνυπέγραψαν το μνημόνιο καθώς και ένας εκπρόσωπος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Ο δήμος Θεσσαλονίκης εκπροσωπείται από τον πρώην αντιδήμαρχο Ανδρέα Κουράκη με αναπληρωτή του τον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ Κοσμά -Αθανάσιο Στυλιανίδη, ενώ από την Αττικό Μετρό Α.Ε. συμμετέχει ο επικεφαλής της εταιρείας στη Θεσσαλονίκης Γιώργος Κωνσταντινίδης.
10. Το νέο Σχέδιο: Στις 15/11/2016, στη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, ο Άνδρέας Κουράκης περιέγραψε το σχέδιο στο οποίο έχουν συμφωνήσει όλες οι πλευρές και αναμένεται η έγκρισή του από το ΚΑΣ ώστε να ξεκινήσουν οι σχετικές μελέτες. Η πρόταση που πήρε το πράσινο φως ήταν η συνύπαρξη των αρχαιοτήτων με τις λειτουργίες του μετρό, με την απόσπαση και επανατοποθέτηση να αφορά μόνο στο 8-10% των αρχαιοτήτων. Στις 24/1/2017 η μελέτη λαμβάνει την έγκριση του ΚΑΣ.

Το 2004, ήξεραν ότι θα βρουν τα αρχαία στη Βενιζέλου

Δεκέμβριος 2004. Υπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης. Θέμα χάραξη γραμμής Μετρό Θεσσαλονίκης. Πρόβλεψη για το τι θα βρουν μπροστά τους. Ήξεραν. Από την αρχή.

Υπουργική Απόφαση 2004

Η «Βυζαντινή Πομπηία»

Η κεντρική ρωμαϊκή λεωφόρος Decumanus Maximus – μετέπειτα Μέση οδό και σημερινή Εγνατία οδό – συνέδεε τα σημεία όπου σήμερα κατασκευάζονται οι κεντρικοί σταθμοί «Βενιζέλου» και «Αγία Σοφία».

Κάτω από τον υπό κατασκευή σταθμό Βενιζέλου, σε βάθος 6 μέτρων αποκαλύφθηκε τμήμα της decumanus maximus (κύρια οδός με κατεύθυνση εξ Ανατολών προς Δυσμάς), που διασταυρώνεται με μια cardo, κάθετη ρωμαϊκή οδό, με κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο.

Η Decumanus Maximus διέσχιζε την καρδιά της Θεσσαλονίκης τον 6ο αιώνα μ.Χ.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως περισσότερους από 5.000 τάφους – μερικοί εκ των οποίων περιείχαν εξαιρετικά χρυσά στεφάνια – μοναδικά μνημειακά κτιριακά συγκροτήματα με ψηφιδωτά δάπεδα, μαρμάρινες και γύψινες διακοσμήσεις, ίχνη και υπολείμματα από εργαστήρια και καταστήματα, ένα τετράπυλο, ίχνη κιονοστοιχίας, μαρμάρινες κατασκευές και σχεδόν 3.000 ευρήματα, τα οποία συμπυκνώνουν έξι αιώνες ιστορίας της βυζαντινής Θεσσαλονίκης.

Το αρχαιολογικό συγκρότημα της Βενιζέλου είναι ό,τι πιο σημαντικό έχει βρεθεί στη Θεσσαλονίκη.

Η πόλη που σχεδιάστηκε στα πεδινά της τμήματα με ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα διατηρήθηκε και στους ρωμαϊκούς χρόνους. Δρόμοι, κάθετοι μεταξύ τους διαμορφώνουν οικοδομικές νησίδες με κτίσματα οικιστικής και εργαστηριακής χρήσης. Εκεί χτυπούσε η καρδιά του εμπορίου. Στον 4ο αιώνα μ.Χ οι μαρμαρόστρωτοι δρόμοι πλαισιώνονται από κιονοστήρικτες στοές. Εκατέρωθεν αυτών ανεγείρονται μεγάλα κτηριακά συγκροτήματα με πολυτελή ψηφιδωτά δάπεδα, εντοίχιο γραπτό διάκοσμο, ορθομαρμαρώσεις και opus sectile.

Την ίδια εποχή , βορείως του decumanus στη συμβολή με τον cardo της οδού Αγίας Σοφίας κατασκευάζεται κρηναίο οικοδόμημα/νυμφαίο. Κατά τον 6ο αιώνα ο μαρμαρόστρωτος decumanus διαπλατύνεται, τα παλαιοτερα οικοδομήματα ισοπεδώνονται και στα κεντρικά σταυροδρόμια διαμορφώνονται πλακόστρωτες πλατείες. Οι επιβλητικές αρχιτεκτονικές διαμορφώσεις του δημόσιου χώρου-πλατείες, στοές και κρήνες/νυμφαία -στην πορεία των κεντρικών οδών αποτελούν την τελευταία μνημειακή εικόνα της ύστερης αρχαιότητας.

Στο Βυζάντιο, η δεύτερη πόλη μετά την Κωνσταντινούπολη σφύζει από ζωή. Η ανασκαφική αποκάλυψε τμήματα της βυζαντινής αγοράς κατά μήκος της κεντρικής οδού, της λεγόμενης Λεωφόρου ή Μέσης των Βυζαντινών. Η κεντρική χαλικόστρωτη οδός των βυζαντινών χρόνων στο ίχνος του παλαιότερου decumanus maximus είχε μέσο πλάτος 5,5 έως 6,5 μ.

Οικοδομικές νησίδες από λασπόκτιστα κτήρια κατέλαβαν τον δημόσιο χώρο, τα πεζοδρόμια και τις στοές της ύστερης αρχαιότητας. Πλινθόκτιστες κατασκευές, κλίβανοι, πάγκοι εργασίας μαζί με εργαλεία, μήτρες κατασκευής κοσμημάτων, ημιτελή κεραμικά, μαρτυρούν την λειτουργία εργαστηρίων και καταστημάτων της αγοράς όπου κατασκεύαζαν κοσμήματα , είδη μεταλλοτεχνίας, υαλουργίας, κεραμικά κ.α σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου.

Τι έγραφε η Le Figaro: Απειλείται με καταστροφή η βυζαντινή Θεσσαλονίκη

Η κατασκευή ενός σταθμού μετρό βάζει σε κίνδυνο αυτή την «πόλη κάτω από την πόλη» που ανακαλύφθηκε το 2006. Η επιστημονική κοινότητα κάνει έκκληση στον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη.

«Μία καταστροφή παρόμοια με τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα το 1687» ξεκινά το άρθρο της εφημερίδας.

H συνείδησή μου λέει: Καλά έκανες Τιβέριε

Όταν ένα από τα πιο συζητημένα πρόσωπα στην ιστορία των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν κάτω από το σταθμό της Βενιζέλου, μιλούσε στην parallaxi για το θέμα και τη στάση του.

«Εδώ μιλάμε για ξεπάτωμα»

Τον Γενάρη του 22′ η parallaxi έφερνε στο φως φωτογραφίες από τον τεμαχισμό των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου με τη σπουδαία αρχαιολόγο Δέσποινα Μακροπούλου, με τεράστια εμπειρία στις ανασκαφές, να σχολιάζει όσα βλέπει στις εικόνες αυτές.

”Σκεφτείτε ότι κατεβαίνετε σε μια επιφάνεια όπου πρέπει να βρεθείτε πιο κάτω από το ύψος του ματιού και να αντιληφθείτε τι βλέπετε. Το μέγεθος των ευρημάτων σε αυτό το σημείο είναι πολύ μεγάλο και επιχειρείται μια προσπάθεια τοπική να βγάλουν από τη ρίζα την επιφάνεια του δρόμου. Για να γίνει αυτό πρέπει να κατέβουν σε στάθμη και να τοποθετήσουν τους σιδερένιους σωλήνες τυφλά, κάτω από την επιφάνεια αφού έχουν ελευθερώσει το χώρο από ότι υπάρχει επάνω. Για να κατέβουν στο επίπεδο που χρειάζεται και να δουλέψουν. Σε μια μικρή επιφάνεια αυτό θα ήταν εφικτό.

Αλλά σε εδώ που ο δρόμος καταλαμβάνει το 1/3 της επιφάνειας των 1500 μέτρων. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει τμηματικές τοπικές έρευνες που πρέπει να δέσουν σε παζλ μετά. Αυτό όντως μπορεί να συμβεί και είναι σωστό σε μικρές επιφάνειες. Αν πάρει κάποιος το αρνητικό αποτύπωμα, να βγουν ανασκαφικά μια μια οι πλάκες του δρόμου και να αναπαυθούν κατόπιν στα κοιλώματα του αντηρικού αποτυπώματος. Χωρίς να χάσεις πράγματα. Με αυτό το φύτεμα όμως που συμβαίνει εδώ πεθαίνει το εύρημα.

Η ανασκαφή που γίνεται τμηματικά δεν κολλάει. Όταν φτάσει στα κτίρια θα χρησιμοποιήσεις την ίδια μέθοδο. για κτίρια διαφόρων εποχών. Για πρώτη φορά στον κόσμο γίνεται σε τέτοια έκταση έργο άρα και τέτοια ζημιά. Γίνεται μια τεράστια απώλεια υλικού. Είναι μια μέθοδος άρον άρον σταύρωσον αυτόν. Η ουσία είναι αυτή.

Η μέθοδος που χρησιμοποιείται θεμιτή σε μικρές επιφάνειες είναι καταστροφική σε έκταση ενάμιση στρέμματος. Ο χρόνος που θα χρειαζόταν για να βγουν ιδανικά θα σήμαινε χρόνια. Η στερέωση μόνο όσων βλέπει ο άνθρωπος που κάνει την εκσκαφή και η ενδυνάμωση για να βγουν σε μικρά κομμάτια, εξασφαλίζοντας την ακεραιότητα τους θα κόστιζε σε χρόνο και χρήμα που φυσικά δεν πρόκειται να γίνει. Έχω διαλυθεί στη θέα αυτών των εικόνων. Είναι ένα μεγάλο και γρήγορο ξεπάτωμα. Εξαγωγές μικρών ευρυμάτων γίνονται αλλά είναι ελεγχόμενες. Εδώ μιλάμε για ξεπάτωμα. Προφανώς με εντολή στον εργολάβο να βγουν όλα γρήγορα βλέπουμε αυτή την απίστευτη εικόνα. ”

Τρεις χρονιές, δεκάδες δηλώσεις, ένα θέμα: Οι αρχαιότητες της Εγνατίας

Όσα δήλωνε ο Στράτος Σιμόπουλος για τα αρχαία της Βενιζέλου (2012-2014). Η διαδοχική αλλαγή στάσης απέναντι στον πολύπαθο σταθμό. Από την πλήρη απόσπαση στο σταθμό μουσείο.

Οι ξεχασμένοι άνθρωποι πίσω από τις λαμαρίνες

«Ερχόταν κόσμος και έφευγε διότι δεν μπορούσε να μας προσεγγίσει. Η κίνηση ήταν περιορισμένη. Επίσης δύσκολα ήταν τις βραδινές ώρες, γιατί ήμασταν αποκομμένοι από το υπόλοιπο κέντρο. Εννοείται το αγοραστικό κοινό ήταν πολύ μικρότερο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Αυτό μοιραία είχε ως αποτέλεσμα να κλείσουν πάρα πολλά καταστήματα από την Εγνατία και πάνω. Η περατζάδα που υπήρχε παλιά όλο αυτό το διάστημα χάθηκε εντελώς» δήλωναν πριν λίγους μήνες στην parallaxi ιδιοκτήτες καταστημάτων της Βενιζέλου.

«Επιτέλους βλέπουμε τους απέναντι» λέγαν με χιουμοριστικό τόνο υπάλληλοι καταστημάτων επί της Εγνατίας που βλέπουν την ομηρία από τις λαμαρίνες να τελειώνει.

Οι επιχειρηματίες που αντέχουν έως σήμερα, οι περισσότεροι είναι ιδιοκτήτες του χώρου που στεγάζει το κατάστημά τους. Οι υπόλοιποι, λόγω της κατάστασης που επικρατούσε τα προηγούμενα χρόνια, μπορεί να νοίκιαζαν χώρους σε χαμηλές τιμές, όμως είναι δεδομένο ότι όσο πλησιάζουμε προς την ολοκλήρωση και παράδοση του μετρό, θα υπάρξει αύξηση στα συμβόλαια που έχουν και είναι ερωτηματικό το κατά πόσο θα αντέξουν να ανταπεξέλθουν στα έξοδα.

Οι καταστηματάρχες της περιοχής πάντως εκφράζουν τους φόβους τους και για ένα ακόμη θέμα που προκύπτει με αφορμή την απόδοση των λωρίδων κυκλοφορίας.

«Όχι μόνο και ηλικιωμένοι, αλλά και νεότεροι, βγαίνουν στο δρόμο και προσπαθούν να περάσουν απέναντι χωρίς να πηγαίνουν στις διαβάσεις. Κακή συνήθεια, αλλά την είχαν αφομοιώσει όλα αυτά

Μέχρι σήμερα τις ώρες αιχμής τα λεωφορεία και το οχήματα κινούνταν με χαμηλές ταχύτητες ή ήταν στο σταμάτα – ξεκίνα.

Τι θα γίνει όμως τώρα που μπαίνει μια έξτρα λωρίδα και οι ταχύτητες που αναπτύσσουν θα είναι μεγαλύτερες; Ελπίζω να μη θρηνήσουμε θύματα».

Τελευταία αλλά όχι ελάσσονος σημασίας λεπτομέρεια: Οι αρχαιολόγοι που εναντιώθηκαν τόσα χρόνια στον κατακερματισμό των αρχαιοτήτων απαξιώθηκαν και εκδιώχθηκαν από την ηγεσία του ΥΠΠΟ ενώ βρέθηκαν άλλοι χωρίς αντιρρήσεις να ολοκληρώσουν τον εγκληματικό σχεδιασμό. Την ίδια ώρα που το τέλος του έργου βρίσκει ένα μεγάλο μέρος των αρχαιοτήτων να μην χωρούν να επιστρέψουν εκεί και ακόμα παραμένει άγνωστο που θα εκτεθούν.