Θεσσαλονίκη: Μία διεθνής έκθεση αρχιτεκτονικής μάς μαθαίνει τι κάνει τόσο καλά η Βιέννη στην κοινωνική στέγαση

Την ευκαιρία να δουν βέλτιστες πρακτικές στη διαχείριση της κατοικίας ως κοινωνικού αγαθού, αλλά και να διερωτηθούν «Πώς θα κατοικούμε αύριο;» θα έχουν μέχρι και τις 7 Νοεμβρίου αρχιτέκτονες, μηχανικοί και απλοί πολίτες στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της παρουσίασης της Διεθνούς Έκθεσης Αρχιτεκτονικού Έργου της Βιέννης στην πόλη (IBA Vienna). 

Η κύρια έκθεση θα φιλοξενηθεί μέχρι τις 24 Οκτωβρίου στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης, ενώ από 30 Οκτωβρίου μέχρι 7 Νοεμβρίου θα μεταφερθεί και στην Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ.

Η διοργάνωση αποτελεί πρωτοβουλία του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ (συντονιστής φορέας) με την αιγίδα της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, του Τεχνικού Επιμελητηρίου – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης, με τη συνεργασία του Δήμου της Βιέννης. 

H υποδοχή της εκδήλωσης και η διαμόρφωση του προγράμματος παράλληλων εκδηλώσεων και δράσεων συνδιοργανώνονται με τη συμβολή του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Αναπτυξιακής Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης Α.Ε. – ΑΟΤΑ (ΜΑΘ ΑΕ ΑΟΤΑ), με την υποστήριξη του Επίτιμου Προξενείου της Αυστρίας στη Θεσσαλονίκη και της Πρεσβείας της Αυστριακής Δημοκρατίας στην Ελλάδα.

Την Τρίτη 14 Οκτωβρίου, παραχωρήθηκε συνέντευξη τύπου για την εκδήλωση στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Θεσσαλονίκης, όπου θα φιλοξενείται μέχρι και τις 7 Νοεμβρίου παράλληλη έκθεση μαζί με την κύρια, αφιερωμένη στο μοντέλο κοινωνικής κατοίκησης της Βιέννης, συγκριτικά και με τη Θεσσαλονίκη.

Το παρών έδωσαν αρκετοί από τους συντελεστές, μεταξύ άλλων η Χάρις Χριστοδούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., ο πρόεδρος του Τμήματος, Αναστάσιος Τέλλιος, ο πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης, Δημήτρης Αμπόνης, ο Ανδρέας Καραδάκης, εργαζόμενος στο Τμήμα Επιχειρησιακού Σχεδιασμού και Αναπτυξιακών Προγραμμάτων στο Δήμο Θεσσαλονίκης, καθώς και η Evelyn Papadopoulou, επίτιμη πρόξενος της Αυστρίας στη Θεσσαλονίκη.

Τι είναι αυτό που κάνει τη Βιέννη να ξεχωρίζει διεθνώς

Πέρα από την πληθώρα εκτάσεων πρασίνου και τα αξιόπιστα μέσα μεταφοράς, το μοντέλο εξασφάλισης προσιτής στέγης είναι ένας από τους βασικούς λόγους που καθιστούν τη Βιέννη πρωταθλητή σε πολλούς δείκτες ποιότητας ζωής παγκοσμίως. Η IBA Vienna παρουσιάζει ακριβώς αυτό το μοντέλο.

Η κ. Χριστοδούλου δηλώνει στην Parallaxi: «Η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικού Έργου της Βιέννης υλοποιήθηκε από το 2016 έως το 2022. Ανήκε στη μεγάλη “οικογένεια” των διεθνών εκθέσεων αρχιτεκτονικού έργου, οι οποίες είναι πολύ δημοφιλείς στο γερμανόφωνο κόσμο, γιατί εδώ και πάνω από έναν αιώνα παρακολουθούν και καταγράφουν τις προκλήσεις κάθε εποχής γύρω από την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία, συνηθέστερα γύρω από την κατοικία αλλά και γύρω από άλλους τύπους κτιρίων».

Μεταφέρει, επίσης, ότι οι απαρχές του μοντέλου κατοικίας στη Βιέννη ανάγονται στο 19ο αιώνα και παραμένουν άκρως επίκαιρες στον 21ο αιώνα, όπου η στεγαστική κρίση παγκοσμίως βαθαίνει. «Πρόκειται για ένα τεράστιο ζήτημα που συζητείται σε όλο τον κόσμο αυτήν τη στιγμή, και σκοπός της διοργάνωσης είναι να συμβάλλουμε από μεριάς μας στη δημόσια συζήτηση, να ανεβάσουμε τον πήχη της, αν θέλετε», τονίζει η κ. Χριστοδούλου.

100 χρόνια (κοινωνικής) κατοικίας σε μία έκθεση

Στην κύρια έκθεση, με τίτλο «Πώς θα κατοικούμε αύριο;», το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τη μεταφορά της IBA Vienna καθαυτής, με οπτικό υλικό από έργα κατοικίας που έχουν υλοποιηθεί στην αυστριακή πρωτεύουσα.

Στην παράλληλη έκθεση, που είχαμε την ευκαιρία να δούμε, κυριαρχούν οι φωτογραφικές και γραφιστικές απεικονίσεις σε ταμπλό πληροφοριών για την αγορά κατοικίας στη Βιέννη αλλά και τη Θεσσαλονίκη, καθώς στόχος είναι η «συνομιλία» των δύο πόλεων γύρω από το ζήτημα.

Ειδικότερα, μπορέσαμε να μελετήσουμε ένα «καλωδιωμένο διάγραμμα» που δείχνει τις συνέργειες πολλών διαφορετικών φορέων γύρω από τη διάθεση κατοικίας, προσωρινής και μόνιμης, ιδιωτικής ή δημόσιας.

«Για να λειτουργήσει εύρυθμα το μοντέλο της Βιέννης, απαιτείται συνεργασία και αμοιβαία υποστήριξη, δύο πράγματα που οι φορείς στη Βιέννη τα αντιμετωπίζουν ως… ευαγγέλιο», δήλωσε η κ. Χριστοδούλου, ξεναγώντας μας. Κάποια ακίνητα ανήκουν στο κτιριακό απόθεμα του Δήμου της Βιέννης, το λεγόμενο Gemeindebau. Αυτά συνυπάρχουν με ακίνητα κατοικίας που επιδοτούνται και που σε ένα βαθμό έχουν ποσοστό ιδιοκτησία ιδιώτες, αλλά και σε ακίνητα αμιγώς ιδιωτικά, στα οποία όμως υπάρχει υποχρέωση να τηρούνται κάποιες προδιαγραφές που έχει θέσει ο Δήμος. Υπάρχει πρόβλεψη μέχρι και για συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, για παράδειγμα ένα πρόγραμμα διαγενεακής συγκατοίκησης που δίνει προδιαγραφές ακόμη για το πώς να οργανωθούν οι χώροι, έτσι ώστε να μπορούν οι διαφορετικές ηλικίες-γενιές να υποστηρίζουν μια την άλλη.

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε και άλλες, περιφερειακές αλλαγές που επήλθαν στο πεδίο της κατοικίας τον τελευταίο αιώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο μισοξεχασμένος πια θεσμός του θυρωρού, που κάποτε αποτελούσε έναν συνδετικό κρίκο μεταξύ των ενοίκων, με στόχο την εξασφάλιση όσο το δυνατόν καλύτερων συνθηκών γειτονίας. Επιπλέον, υπήρχε αναρτημένο ένα γλωσσάρι με διάφορους όρους που κυριαρχούν στην καθημερινότητα όσων Βιενέζων αναζητούν σπίτι.

Σε έναν άλλο πίνακα, υπήρχε ένα χρονολόγιο με τις εξελίξεις στις αρχιτεκτονικές τυπολογίες και στις τυπολογίες αστικών αποσπασμάτων όσον αφορά την κατοικία, από τα τέλη του 19ου αιώνα (περίοδος Gründerzeit) στη φάση του Μοντερνισμού και έπειτα στα νεότερα χρόνια.

Το case study της Θεσσαλονίκης

Σε ένα κομμάτι της έκθεσης μπορούμε να δούμε ενδιαφέροντα στοιχεία και για τη Θεσσαλονίκη, καθώς στόχος της έκθεσης είναι η αμφίδρομη μεταφορά πρακτικών από τη μία πόλη στην άλλη. Μεταξύ των στοιχείων που απεικονίζονται είναι η εξάπλωση του πολεοδομικού συγκροτήματος μέσα στις δεκαετίες και οι διαθέσιμες κατοικίες για ενοικίαση, χωρισμένες ανά όροφο.

«Μέσα από την έκθεση προσπαθούμε να κάνουμε μια “συνομιλία” της Βιέννης με τη Θεσσαλονίκη μέσα από κάποιες πινακίδες, που δείχνουν ότι και εμείς είχαμε εφαρμόσει κάποτε προγράμματα κατοίκησης, έστω και πολύ πιο άτυπα από τη Βιέννη. Και αυτό νομίζω είναι το κύριο επιχείρημά μας από την έκθεση, ότι πρέπει λίγο να ξαναβρούμε τη δική μας αστική κληρονομιά», τόνισε η Χάρις Χριστοδου΄λου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα; Οι προσφυγικοί συνοικισμοί των αρχών του 20ου αιώνα, που αργότερα ενσωματώθηκαν πλήρως στον αστικό ιστό.

Όμως, η Θεσσαλονίκη έχει και στο σήμερα να επιδείξει ένα πρότυπο μοντέλο κοινωνικής κατοικίας, το Housing Thessaloniki, με τη συμβολή του Δήμου Θεσσαλονίκης και της ΜΑΘ ΑΕ ΑΟΤΑ.

Για τις δράσεις του Housing Thessaloniki μίλησε ο Ανδρέας Καραδάκης:

«Η στεγαστική κρίση είναι πλέον πολύ ψηλά στο δημόσιο λόγο, όμως εμείς αρχίσαμε να ψυχανεμιζόμαστε το πρόβλημα ήδη από το 2018, υλοποιώντας προγράμματα στεγαστικής συνδρομής για ευάλωτες ομάδες στην πόλη, τότε που ήταν και το προσφυγικό σε μια έξαρση. Παράλληλα, είχαν ξεκινήσει να υλοποιούνται και τα προγράμματα Στέγαση και Εργασία, που προσφέρουν μια στεγαστική ενίσχυση σε ανθρώπους που είναι σε αστεγία και στεγάζονται σε μεταβατικές δομές φιλοξενίας. Αλλά οι ωφελούμενοι, ακόμα και αν άρχιζαν να ορθοποδούν, ουσιαστικά δεν μπορούσαν να βρουν σπίτι στο κεντρικό Δήμο και έπρεπε να διακτινίζονται σε όμορους δήμους, για να καταφέρουν να μισθώσουν ένα αξιοπρεπές σπίτι. 

» Για να κατανοήσουμε και να τεκμηριώσουμε το πρόβλημα, αναθέσαμε δύο έρευνες. Πάνω σε αυτές βασίσαμε την εκπονήση ενός action plan, στον πυρήνα του οποίου ήταν η σύσταση ενός Φορέα Κοινωνικής Στέγασης μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με τη συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο οποίος θα αξιοποιούσε το κενό κτιριακό απόθεμα της πόλης και θα δημιουργούσε ένα απόθεμα κατοικιών που θα το διένειμε έπειτα με κοινωνικά κριτήρια σε δικαιούχους».

Ο Φορέας Κοινωνικής Μίσθωσης είναι πλέον πραγματικότητα. Έχουν εξασφαλιστεί ήδη 40 σπίτια και αναμένεται η επιλογή των δικαιούχων, ώστε να κατοικηθούν. Η βασική, αν και υποτυπώδης, χρηματοδότηση προήλθε από το Ταμείο Ανάκαμψης με 650.000 ευρώ, πολύ μικρό ποσό σε σχέση με τα ποσά που διαθέσαν από το δικό τους Ταμείο Ανάκαμψης άλλες χώρες της Ευρώπης για την κοινωνική στέγαση.  Με αυτό το ποσό στελεχώθηκε ο Φορέας Κοινωνικής Μίσθωσης, που πλέον έχει το δικό του συντονιστή, μηχανικό και νομικό. 

«Ξεκινήσαμε με το δημόσιο αναξιοποίητο κτιριακό απόθεμα. Μόνο στο Δήμο Θεσσαλονίκης υπάρχουν 13.000 κλειστά σπίτια. Και από άποψη περιβαλλοντική αλλά και κοινωνική, προτεραιότητα οφείλει να είναι η κάλυψη αυτών των “αστικών κενών” πριν στραφούμε στο “ξεχείλωμα” της πόλης με συνεχή ανοικοδόμηση προς τα έξω. Για αυτό, καταφέραμε να εξασφαλίσουμε διαμερίσματα κλειστά και αναξιοποίητα από Δήμους και οργανισμούς: το Δήμο Αμπελοκήπων Μενεμένης, το Δήμο Παύλου Μελά, το Δήμο Θεσσαλονίκης, το Χαρίσειο Γηροκομείο, το Παπάφειο, το Δημοτικό Βρεφοκομείο, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης», μεταφέρει ο κ. Καραδάκης, και προσθέτει: «Στη χώρα μας αλλά και πανευρωπαϊκά η κατοικία από ένα καθολικό κοινωνικό δικαίωμα έχει μετατραπεί σιγά-σιγά σε επενδυτικό προϊόν. Έχει γίνει αυτό που λέμε “χρηματιστικοποίηση” της κατοικίας. Αυτό που αντιληφθήκαμε στο Δήμο είναι ότι, αν δεν πάρουμε εγκαίρως ένα κομμάτι του αποθέματος, ξεκινώντας από το δημόσιο κτιριακό απόθεμα που ανέφερα, θα χάσουμε μελλοντικά την ευκαιρία να κάνουμε μια ουσιαστική παρέμβαση στην κοινωνική ζωή και την οικονομία της πόλης.

Η σύσταση και λειτουργία του Φορέα είναι μια ολόκληρη μάχη με τη γραφειοκρατία, γιατί ανοίγουμε στην πραγματικότητα ένα δρόμο μέσα σε μια ζούγκλα, ένα δρόμο που δεν υπάρχει. Έχουμε καταφέρει πολλά. Το scaling up θα γίνει σύντομα, γιατί καταφέραμε να ενσωματώσουμε αυτό το μοντέλο στα Διαρθρωτικά μας Ταμεία. Δηλαδή το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, μέσω του ΠΕΠ της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, θα χρηματοδοτήσει τη λειτουργία αυτού του γραφείου μέχρι το τέλος του 2029 με 1 εκατομμύριο ευρώ και άλλα 5 εκατομμύρια θα λάβουμε από το ΕΤΠΑ, από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, για τη στελέχωση και λειτουργία, από τη μία, και τις ανακαινίσεις από την άλλη, έτσι ώστε να φτάσουμε στα 100 ανακαινισμένα διαμερίσματα, που έπειτα θα δοθούν σε δικαιούχους». 

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση

Μέχρι και τις 7 Νοεμβρίου, η δράση συνεχίζεται με τα εξής:

Κύρια έκθεση: «Πώς θα κατοικούμε αύριο;» – Νέα Κοινωνική Κατοίκηση στη Βιέννη

ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (λεωφ. Βασ.Γεωργίου 1) | 14-24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2025 | εγκαίνια 16 Οκτωβρίου, 18.00 

Η έκθεση θα μεταφερθεί στην ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ, 30 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-7 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2025 

Παράλληλη Έκθεση: «Το Μοντέλο Κοινωνικής Κατοίκησης της Βιέννης και η περίπτωση της Θεσσαλονίκης – Συνομιλίες» 

ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  (οδός Αγγελάκη 14) | 14 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-7 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2025 

Διεθνές Συμπόσιο «Νέα Κοινωνική Κατοίκηση – Μελλοντική Αστική Διαβίωση»

ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ – ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ | 16-18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2025 | Εγκαίνια 16 Οκτωβρίου, 18.00  

Παράλληλες Δράσεις Ξεναγήσεις, περιηγήσεις, συμμετοχικά εργαστήρια, θεματικές συζητήσεις 

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 20 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-7 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2025

Περισσότερες πληροφορίες εδώ.