Μάνος Χατζιδάκις: 100 χρόνια από τη γέννηση της μουσικής ιδιοφυΐας
«Τώρα που ζω με τον εαυτό μου βαθιά κι απόλυτα, θέλω να μάθω ο ίδιος ποιός υπήρξα, τι σκέφτηκα, πως έζησα και τι είναι αυτό που συνθέτει την μελλοντική μου απουσία»
Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 23 Οκτωβρίου 1925. Από την ηλικία των τεσσάρων ετών άρχισε να μελετάει πιάνο, ενώ από το 1940-43 ανώτερα θεωρητικά, με τον Μενέλαο Παλλάντιο, σημαντική μορφή της Ελληνικής Εθνικής Μουσικής Σχολής.
Παράλληλα, σπούδαζε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ γαλουχήθηκε από καλλιτέχνες και διανοούμενους της γενιάς του μεσοπολέμου (Σεφέρης, Γκάτσος, Σικελιανός). Από το 1945 συνεργαζόμενος κυρίως με το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Τέχνης, έγραψε μουσική για πολλές αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες, καθώς και για έργα σύγχρονου ρεπερτορίου: “Ορέστεια” (1950), “Μήδεια” (1956), “Εκκλησιάζουσες” (1956), “Λυσιστράτη” (1957), “Κύκλωπας” (1959), “Όρνιθες” (1959), “Λεωφορείον ο Πόθος” (1948), “Ματωμένος Γάμος” (1948), “Το γλυκό πουλί της νιότης” (1960), “Το φυντανάκι” (1989) κ.α. Το 1948 γράφει, για μία μικρή λευκή αχιβάδα, έργο το οποίο ο ίδιος ξεχωρίζει, στο σύνολο της εργασίας του.
Το 1949 με την περίφημη διάλεξη του για το ρεμπέτικο (1949), ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στη συντηρητική αστική κοινωνία. Αναμόρφωσε όλο το ελληνικό τραγούδι, δρομολογώντας σε νέους μουσικούς ορίζοντες.
Παράλληλα με το θέατρο από το 1946 ο Μάνος Χατζιδάκις, συνέθεσε μουσική για 80 ελληνικές και ξένες ταινίες: “Στέλλα” (1955), ο “Δράκος” (1956), “America-America” (1963). Τo 1960 του απονέμεται βραβείο για το τραγούδι, “Τα παιδιά του Πειραιά”, της ταινίας: “Ποτέ την Κυριακή”. Δύο χρόνια αργότερα, ανέβασε στην Αθήνα την “Οδό Ονείρων”, παράσταση σταθμό για το ελληνικό μουσικό θέατρο, με πρωταγωνιστή τον Δημήτρη Χορν. Στο διάστημα 1966-72 έζησε στη Ν. Υόρκη , όπου έγραψε μερικά από τα σημαντικότερα έργα του: “Ρυθμολογία” (έργο για πιάνο), “Ο Μεγάλος Ερωτικός” (κύκλος τραγουδιών, βασισμένος σε ποιήματα αρχαίων και σύγχρονων), εκεί ξεκίνησε και την “Εποχή της Μελισσάνθης”, μια μουσική ιστορία με αυτοβιογραφικά στοιχεία, που διαδραματίζεται λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Ο Μάνος Χατζιδάκις, προσωπικότητα πολύπλευρη και πολυδιάστατη, εκτός από την σύνθεση είχε και άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Ίδρυσε και διηύθυνε την Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών (1964-67), το Πολύτροπο (καφεθέατρο 1972), Μουσικές Γιορτές στα Ανώγεια Κρήτης (1978, φεστιβάλ μουσικής), τους Μουσικούς αγώνες στην Κέρκυρα(1981) τον Σείριο (δισκογραφική εταιρεία, 1985) την Ορχήστρα των Χρωμάτων (ορχήστρα συμφωνικής μουσικής, 1989), τέλος διηύθυνε τον κρατικό ραδιοσταθμό (Τρίτο Πρόγραμμα, 1975-81), τον οποίο μετέτρεψε σε σημείο αναφοράς ποιότητας και ιδεών.
Από την αρχή της παρουσίας του στον ελληνικό μουσικό χώρο, ήταν διαρκώς δισκογραφικά παρών με δίσκους που θεωρούνται πια κλασικοί: “Τo χαμόγελο της Τζοκόντα” (1964), “Αθανασία” (1975), “Σκοτεινή μητέρα” (1985) “Τα τραγούδια της Αμαρτίας” (1992) κ.α. Επίσης δημοσίευσε τέσσερα βιβλία με ποιήματα και σχόλια: “Μυθολογία”, “Μυθολογία Δεύτερη” , “Τα σχόλια του Τρίτου”, “Ο Καθρέπτης και το Μαχαίρι”. Το απόγευμα της 15ης Ιουνίου του 1994, ο Μάνος Χατζιδάκις “άρχισε το ταξίδι του προς τα άστρα”….
«Ο Χατζιδάκις δεν έγραψε τραγούδια για να τον τιμούμε· έγραψε μουσική για να μας εκθέσει» – Γράφει ο Μάνος Λαμπράκης.
«Πώς θα αντιδράσουμε και πώς δεν θα συμβιβαστούμε με το τέρας;» αναρωτιόταν ο Χατζιδάκις.
Ο Ανδρέας Καρακότας μιλάει στην Parallaxi και θυμάται διαφωνίες, θυμούς και χαρές από τον τελευταίο δίσκο του μεγάλου συνθέτη, με ποιήματα κυρίως του Ντίνου Χριστιανόπουλου.
Ένας από τους πιο θρυλικούς λαϊκούς δίσκους του Μάνου Χατζιδάκι συμπληρώνει μισό αιώνα. Η Δήμητρα Γαλάνη και ο Μανώλης Μητσιάς θυμούνται για μας.
Βλέποντας πριν λίγα χρόνια στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ το φιλμ του Δημήτρη Βερνίκου “Ο Καθρέφτης και το μαχαίρι’’, αφιερωμένο στη μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυία αυτού του τόπου και μία από τις πιο αντισυμβατικές μορφές της Ελληνικής τέχνης, το Μάνο Χατζιδάκι, έπεσα σε βαριά κατάθλιψη…
Ο Χατζιδάκις μέσα από τα δικά του λόγια
● «Όταν συνηθίζεις το τέρας, αρχίζεις να του μοιάζεις»
● «Τώρα που ζω με τον εαυτό μου βαθειά κι απόλυτα, θέλω να μάθω ο ίδιος ποιος υπήρξα, τι σκέφτηκα, πώς έζησα και τι είναι αυτό που συνθέτει την μελλοντική μου απουσία» – (σημείωμά του στον δίσκο «Αθανασία»)
● «Αν ξαναρχόμουν στον κόσμο θα ήταν για να κάνω έρωτα και το μόνο που θα λυπηθώ όταν θα φύγω , θα είναι για τον έρωτα που θα χάσω»
● «Τώρα που ζω με τον εαυτό μου βαθιά κι απόλυτα, θέλω να μάθω ο ίδιος ποιός υπήρξα, τι σκέφτηκα, πως έζησα και τι είναι αυτό που συνθέτει την μελλοντική μου απουσία»
● «Κοιτάξτε, ετοιμαζόμαστε για μια άλλου είδους σκλαβιά τώρα. Η Ευρωπαϊκή Ενότητα τι νομίζετε ότι είναι; Είμαστε πραγματικά ένα κράτος με δύναμη ώστε να μπορέσουμε να επιβάλλουμε απόψεις; Θα γίνουμε μια επαρχία στην οποία θα μας διοικεί η Ευρώπη»
● «Όταν οι λέξεις έρχονται σ’ επαφή μ’ αυτό που λέμε Μουσική, πριν απ’ όλα λιποθυμούν, ξαπλώνουν, παραδίδονται και χάνουν κάθε από φυσικού τους ενέργεια, κίνηση, ζωή. Κι ύστερα αρχίζει η περιπέτεια της μελωδίας»
● «Ο Μεγάλος Ερωτικός είναι ένας λαϊκός θεός που ζει στη φαντασία μας απ’ τη στιγμή που γεννιόμαστε ίσαμε να πεθάνουμε, όμορφος, εφηβικός και αδιάκοπα ζωντανός»
● «Δεν μου αρέσει η αναμνησιολογία, την απεχθάνομαι. Είναι χειρότερη κι από μνημόσυνο. Τι πάει να πει μνημόσυνο; Κάποιον που δεν θυμάμαι και για μια δεδομένη στιγμή, προκαθορισμένη, οφείλω να θυμηθώ»
● «Γράφω το όνομά μου με γιώτα επειδή το ήτα με παχαίνει»
● «Δεν νομίζω ότι κινδυνεύουμε ως Έλληνες αλλά ως Ελληνολάτρεις»
● «Η Τηλεόραση και το Ραδιόφωνο πρέπει να παρέχουν στο κοινό την μουσική πού το ίδιο το κοινό θέλει. Και όχι να επιβάλλονται τα εκάστοτε μουσικά γούστα των διευθυντών. Σχολαστικά πρέπει να εξετάζεται με στατιστικές η μουσική που κάθε περίοδο προτιμά το σύνολο τού κοινού. Και με την δικαιότερη κατανομή των ειδών κατά ποσοστά, βάσει των στατιστικών, να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις του κοινού. Αυτό είναι μία δίκαιη και η μόνη σωστή αντιμετώπιση του θέματος. Διότι όλοι ανεξαιρέτως πληρώνουν τις συνδρομές τους και μάλιστα κατά τρόπο διόλου πολιτισμένο, ως έχει καθορισθεί από το κράτος» – Aπό συνέντευξη στην Ραδιοτηλεόραση το 1977
● «Μερικοί κύριοι νομίζουν ότι είμαστε συνάδελφοι»
● «Ποτέ δεν πρόκειται να τελειώσει η ανθρώπινη περιπέτεια αλλά και η ανθρώπινη ευπιστία. Πάντα ο άνθρωπος θα πιστεύει πως τα ονειρά του θα δικαιωθούν. Αλλά και πάντα θα αγνοεί πως ο ίδιος καταστρέφει τα όνειρά του με το να ξυπνάει κάθε πρωί. Κάθε πρωί, κι όχι για πάντα, μία και μόνη φορά»
● «Η μουσική χρειάζεται 3 πράγματα. Τέχνη, τεχνική και βιώματα. Χωρίς αυτά δε γίνεται να γράψεις μουσική»
● «Ποτέ δεν πρόκειται να τελειώσει η ανθρώπινη περιπέτεια αλλά και η ανθρώπινη ευπιστία. Πάντα ο άνθρωπος θα πιστεύει πως τα όνειρά του θα δικαιωθούν. Αλλά και πάντα θα αγνοεί πως ο ίδιος καταστρέφει τα όνειρά του με το να ξυπνά κάθε πρωί. Κάθε πρωί κι όχι για πάντα, μια και μόνη φορά»
● «Μου αρέσουν οι 18χρονοι όταν δεν τραγουδάνε, οι 24χρονοι όταν ακούνε, οι 30χρονοι όταν συνομιλούνε, οι συνομήλικοι όταν φανερώνουν παιδεία και ζωτικότητα και οι εις ηλικίαν γέροντες όταν σιωπούν χαμογελώντας με κατανόηση» – Από συνέντευξη στο Playboy, 1986
● «Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας – «Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι» – 1993
● «Ο νεοναζισμός είμαστε εσείς κι εμείς – όπως στη γνωστή παράσταση του Πιραντέλλο. Είμαστε εμείς, εσείς και τα παιδιά σας»
