Φωτιές στην Ελλάδα: Γιατί τα ακραία καιρικά φαινόμενα πλήττουν τη χώρα;

Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα ακόμη επικίνδυνο καλοκαίρι, αφού φέτος έχει τυλιχθεί στις φλόγες η Αττική. Οι φωτιές καίνε δάση, σπίτια, περιουσίες, ζώα, μέχρι και ανθρώπινες ζωές.

Πυροσβέστες δίνουν μάχη με μια τεράστια δασική πυρκαγιά λίγο βορειοανατολικά της Αθήνας, η οποία ξεκίνησε την Κυριακή, στις 11 Αυγούστου. Νοσοκομεία και κατοικημένα προάστια χρειάστηκε να εκκενωθούν, καθώς η πυρκαγιά που ξεκίνησε κοντά στο χωριό Βαρνάβα διέσχισε τα πευκοδάση που έμειναν ξερά από τους επανειλημμένους καύσωνες.

Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος ήταν οι θερμότεροι μήνες που έχουν καταγραφεί ποτέ στην Ελλάδα και αποδείχθηκαν μοιραίοι για αρκετούς τουρίστες νωρίτερα αυτό το καλοκαίρι.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μεσογειακή μας χώρα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο στην Ευρώπη. Πέρυσι, ζεματίστηκε από έναν καύσωνα ρεκόρ διάρκειας 16 ημερών, συμβάλλοντας στη μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει εκδηλωθεί ποτέ στην ΕΕ, καθώς μια έκταση διπλάσια από το μέγεθος της Αθήνας έγινε καπνός μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου. Τουλάχιστον 28 άνθρωποι σκοτώθηκαν και δεκάδες τραυματίστηκαν.

Οι Έλληνες είχαν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν ανάσα, μέχρι να έρθουν οι φονικές πλημμύρες της κακοκαιρίας Daniel που έπληξαν κυρίως την περιοχή της Θεσσαλίας, τον Σεπτέμβριο.

Οι βροχές της κακοκαιρίας αντιστοιχούσαν στον μέσο όρο των βροχών ενός έτους.

Ποιοι είναι λόγοι που επηρεάζεται η Ελλάδα τόσο άσχημα από τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής;

Η Μεσόγειος θερμαίνεται ταχύτερα στην Ευρώπη

Η Ευρώπη είναι η ταχύτερα θερμαινόμενη ήπειρος στον κόσμο, με τη θερμοκρασία να αυξάνεται περίπου διπλάσια από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Αυτό επιβεβαιώνεται από μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού του ΟΗΕ και του οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα, Copernicus.

Ειδικότερα το καλοκαίρι, η αύξηση της θερμοκρασίας είναι πιο έντονη στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη και γύρω από τη Μεσόγειο, αναφέρει η Copernicus.

“Η Μεσόγειος είναι ένα θερμό σημείο της κλιματικής κρίσης”, λέει ο δρ Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ). Η νότια Ιταλία, η Κύπρος, η Τουρκία και οι χώρες της βόρειας Αφρικής επηρεάζονται επίσης σοβαρά από την αύξηση της θερμοκρασίας.

Το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου θερμαίνεται ιδιαίτερα γρήγορα. Τα τελευταία 30 με 40 χρόνια, η έρευνα του ΕΑΑ δείχνει ότι η συνολική αύξηση της θερμοκρασίας στην Ελλάδα ξεπερνά τον 1,5 βαθμό Κελσίου – ένα πολύ μεγάλο άλμα για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα

Για να εκτιμήσει καλύτερα πώς αλλάζει το κλίμα της χώρας του, ο κ. Λαγουβάρδος ίδρυσε και συντονίζει ένα δίκτυο εκατοντάδων αυτοματοποιημένων επιφανειακών μετεωρολογικών σταθμών σε όλη την Ελλάδα.

Οι σταθμοί αυτοί βοηθούν στην παροχή τοπικών προειδοποιήσεων για καύσωνα και στην παρακολούθηση των τάσεων σχετικά με το ποια μέρη της χώρας θερμαίνονται ταχύτερα.

“Στην πραγματικότητα, δεν είναι η νότια Ελλάδα, αλλά τα βορειοδυτικά τμήματα της χώρας – απομακρυσμένα από τη θάλασσα – που έχουν υψηλότερη τάση αύξησης της θερμοκρασίας τα τελευταία 30 χρόνια”, όπως εξηγεί ο ίδιος.

Το ΕΑΑ παρακολουθεί επίσης τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία ταξινομεί ως εκείνα που προκαλούν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.

Από το 2000 έως το 2009 υπήρξαν 60 τέτοια γεγονότα, ενώ μεταξύ 2010 και 2019 σημειώνεται άλμα κατά 50% σε 90.

Τα πολλά νησιά καθιστούν την Ελλάδα πιο ευάλωτη

Η Ελλάδα είναι ένα ασυνήθιστο μωσαϊκό στεριάς και θάλασσας. Έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο, με τα χιλιάδες νησιά της στο Αιγαίο, το Ιόνιο και τη Μεσόγειο Θάλασσα και τη θάλασσα της Κρήτης.

“Η ύπαρξη των πολλών νησιών ενισχύει τα κλιματικά τρωτά σημεία λόγω της απομόνωσής τους, του ποικίλου μικροκλίματος και των υλικοτεχνικών προκλήσεων στη διαχείριση των καταστροφών σε ένα διάσπαρτο αρχιπέλαγος”, λέει ο Χρήστος Ζερεφός, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και απεσταλμένος για το κλίμα στην Ελλάδα.

Ορισμένα νησιά έχουν περιορισμένες υποδομές και προσβασιμότητα, γεγονός που μπορεί να δυσχεράνει τις προσπάθειες εκκένωσης και ανακούφισης, όταν χτυπήσει μία κρίση.

“Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ελληνικά νησιά φιλοξενούν μοναδικά οικοσυστήματα και βιοποικιλότητα που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις μεταβολές της θερμοκρασίας και της βροχόπτωσης, η κλιματική αλλαγή, μέσω της αύξησης των πυρκαγιών και των ακραίων καιρικών φαινομένων, αποτελεί τη σημαντικότερη απειλή για αυτά τα οικοσυστήματα”, προσθέτει ο κ. Ζερεφός.

Οι θαλάσσιοι καύσωνες οδηγούν τους medicanes

“Έχουμε ένα σύστημα που λειτουργεί συνολικά με τη θάλασσα και τον αέρα. Όταν ένα από τα συστατικά του συστήματος θερμαίνεται, τότε θερμαίνεται και το άλλο”, εξηγεί ο Δρ Λαγουβάρδος.

Οι θαλάσσιοι καύσωνες γίνονται όλο και συχνότεροι στην ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα. Οι θερμότερες θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας παρέχουν με τη σειρά τους, την ενέργεια για πιο έντονες και συχνές καταιγίδες.

Το πιο επικίνδυνο είναι ότι αυτά τα θερμότερα νερά οδηγούν σε περισσότερους μεσογειακούς τυφώνες ή “medicanes“, δηλαδή κυκλώνες που μοιάζουν με τροπικούς και μπορούν να εξαπολύσουν κακοκαιρία στην Ελλάδα, όπως συνέβη πέρυσι κατά τη διάρκεια της καταιγίδας Daniel.

Ξηρασία και ισχυροί άνεμοι: Η τέλεια συνθήκη για δασικές πυρκαγιές

Η γειτνίαση της Ελλάδας με την Αφρική σημαίνει ότι οι θερμοί άνεμοι συχνά περνούν τον ωκεανό από τη Σαχάρα. Αυτό συνέβη τον Ιούνιο, με τους θερμούς ανέμους που έφεραν την αφρικανική σκόνη – γνωστούς ως “Sirocco” ή “Khamsin” και ξεκίνησαν να τροφοδοτούν τον καύσωνα.

Αυτοί οι άνεμοι είναι συνήθως πολύ ξηροί και μπορούν να αποξηράνουν τη βλάστηση, καθιστώντας την πιο επιρρεπή στην πρόκληση σπινθήρων και την εξάπλωση πυρκαγιών, λέει ο Ζερεφός.

Από την άλλη πλευρά είναι οι “Etesians” – ισχυροί, ξηροί και βόρειοι άνεμοι που πνέουν πάνω από το Αιγαίο Πέλαγος, επηρεάζοντας κυρίως τα νησιά και τα ανατολικά τμήματα, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας. Συνήθως κυριαρχούν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, αλλά τώρα γίνονται συχνότεροι και τον Ιούνιο.

Παρόλο που οι Ετέσιοι μπορούν να ανακουφίσουν τους κατοίκους μειώνοντας ελαφρώς τις θερμοκρασίες, η δύναμή τους μπορεί να επιδεινώσει τις συνθήκες πυρκαγιάς.

“Ο ισχυρός, επίμονος χαρακτήρας τους μπορεί να ενισχύσει τις υπάρχουσες πυρκαγιές, καθιστώντας δυσκολότερο τον έλεγχό τους και εξαπλώνοντάς τες ταχύτερα στα νησιά και την ηπειρωτική χώρα”, εξηγεί ο Ζερεφός. Και, όπως επισημαίνει, τα αποτελέσματα κλιματικών προσομοιώσεων υποδηλώνουν ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να τις κάνει ακόμη πιο έντονες.

Αν υπάρχει μια διάκριση μεταξύ της Ελλάδας και άλλων μεσογειακών χωρών όσον αφορά τις κλιματικές επιπτώσεις, ο κ. Λαγουβάρδος πιστεύει ότι αυτή είναι ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών, ο οποίος είναι δυσανάλογα υψηλός.

Πώς αντιμετωπίζει η Ελλάδα τις δασικές πυρκαγιές;

Αντικατοπτρίζοντας τη θέση της χώρας στην πρώτη γραμμή, οι πολιτικοί τείνουν να μιλούν με πολύ πιο αυστηρούς όρους για την κρίση από ό,τι πολλοί συνάδελφοί τους στη βόρεια Ευρώπη.

“Η Ελλάδα αντιμετωπίζει έναν πόλεμο σε καιρό ειρήνης”, δήλωσε πέρυσι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. “Η κλιματική κρίση είναι εδώ και μας αναγκάζει να δούμε τα πάντα διαφορετικά”.

Το 2021, ως απάντηση στις καταστροφικές πυρκαγιές εκείνου του καλοκαιριού, η Ελλάδα δημιούργησε το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας.

“Διαπίστωσα ότι το νέο υπουργείο έχει βελτιώσει σημαντικά την ατζέντα της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών και έχουν δώσει μεγάλη έμφαση στη λήψη προληπτικών μέτρων για την αντιμετώπιση των επερχόμενων δασικών πυρκαγιών”, λέει ο Ζερεφός, ο οποίος συμβουλεύει τους υπουργούς στο πλαίσιο του ηγετικού του ρόλου στην Ακαδημία Αθηνών.

Μαζί με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, ψήφισε νωρίτερα φέτος ένα νέο νόμο που επιβάλλει την απομάκρυνση κάθε βιομάζας που δεν έχει καθαριστεί εντός ή πλησίον δασικών εκτάσεων.

“Νομίζω ότι κάνουν αρκετά καλή δουλειά μέχρι στιγμής και μένει να δούμε αν, μαζί με τον αριθμό έκτακτης ανάγκης 112, τα προληπτικά μέτρα της ελληνικής κυβέρνησης θα έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της εξάπλωσης των ζημιών από τις πυρκαγιές”, προσθέτει ο Ζερεφός. Η ενσωμάτωση με τον ευρωπαϊκό αριθμό έκτακτης ανάγκης έχει βοηθήσει να σωθούν ζωές τα τελευταία τρία χρόνια.

Η πρόκληση δασικής πυρκαγιάς αντιμετωπίζεται ως ποινικό αδίκημα στην Ελλάδα, ακόμη και αν είναι ακούσια.

Οι ειδικοί εξετάζουν επίσης μια σειρά από τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών – συμπεριλαμβανομένων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και των αισθητήρων θερμοκρασίας.

*Με πληροφορίες από Euronews