Η ανάπλαση της ΔΕΘ, οι αντιδράσεις, τα σχέδια και όσα πρέπει να ξέρετε

Ένας νέος μικρός εμφύλιος ξεκίνησε τις τελευταίες μέρες στην Θεσσαλονίκη με αφορμή τον ερχομό στη δημοσιότητα του master plan της ανάπλασης της ΔΕΘ, ένα σχέδιο που βγαίνει στη διαβούλευση την προσεχή Δευτέρα.

Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό κατεδαφίζεται το σύνολο των κτιρίων που βρίσκονται στην περίμετρο αλλά και εντός της ΔΕΘ πλην του Παλέ Ντε Σπορ, του κτιρίου του ΜΜΣΤ και του Πύργου του ΟΤΕ ώστε να δημιουργηθεί η νέα έκθεση. Οι αντιδράσεις μέχρι στιγμής προέρχονται από μια σειρά έγκριτων αρχιτεκτόνων και ενώσεων πολιτών που εναντιώνονται στο γκρέμισμα των ιστορικών περιπτέρων 1 και 2 στη βόρεια πύλη της Έκθεσης. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η Έκθεση που γεννήθηκε το 1926 απέκτησε το γνωστό σε όλους μας σπίτι μόλις το 1937. Συνδεδεμένη με τη ζωή της πόλης και το συλλογικό της υποσυνείδητο κρύβει αναμνήσεις για τον καθένα. Από τη λειτουργία ή από τα εγκαίνια της. Και φυσικά τα χρόνια της δεκαετίας του 60.

Το Εκθεσιακό Κέντρο είναι πεπαλαιωμένο, εδώ και δεκαετίες, ελάχιστα λειτουργικό και ότι προέκυψε στη σημερινή του μορφή με τις διαδοχικές προσθήκες και αλλαγές στα κτίρια του.

20 χρόνια πριν διατυπώθηκε μια «Έρευνα εναλλακτικών δυνατοτήτων αναδιάρθρωσης λειτουργιών και χώρου της ΔΕΘ» από το Πανεπιστήμιο, δεκατρία χρόνια πριν τα σχέδια του Santiago Calatrava και τη «Mελέτη Ανάπλασης της Εκτασης της ΔΕΘ» από το Γραφείο Δοξιάδη. Το σχέδιο εκείνο που ανέθεσε ο Δημήτρης Μπακατσέλος ως πρόεδρος της ΔΕΘ με αφορμή τη διεκδίκηση της EXPO 2008, περιελάμβανε διεθνές εκθεσιακό κτίριο, έκτασης 40.000 τ.μ. ώστε να δένει αρμονικά με την παραλιακή ζώνη και τον Λευκό Πύργο, το Βασιλικό Θέατρο, τα δύο μουσεία (Αρχαιολογικό και Βυζαντινό), το νέο δημαρχείο, την πανεπιστημιούπολη και τα κτίρια του Γ΄ Σ.Σ, ένα πολυμορφικό κέντρο χωρητικότητας 10.000 θέσεων και υπόγειο πάρκινγκ 4.000 θέσεων. Οι αντιδράσεις ήταν πολλές και ανάμεσα τους του πρώην δημάρχου Β. Παπαγεωργόπουλου που δήλωσε τότε: ”η πρόταση του Σαντιάγκο Καλατράβα δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Δήμου Θεσσαλονίκης”.

Η επόμενη σοβαρή πρόταση για την αλλαγή του χώρου της ΔΕΘ ήρθε πριν από πέντε χρόνια από τον Πρόδρομο Νικηφορίδη και τον Μπερνάρ Κουόμο. Δείτε την εδώ:

Πολλές φορές, ειδικά πριν την κρίση, ακούστηκαν σχέδια για τη μετεγκατάσταση της εκτός πόλης και τη μετατροπή της σε πάρκο, όπως το περίφημο σχέδιο για τη Σίνδο, ένα άλλο για την Περαία, ένα άλλο για τη Θέρμη, ένα για τους Λαχανόκηπους και μια σκέψη που είχε καταθέσει ο Πρόδρομος Νικηφορίδης για τα δυτικά στην περιοχή του νοσοκομείου Παπαγεωργίου. 

Συνολικά τα σημεία μετεγκατάστασης που ακούστηκαν κατά καιρούς ήταν δέκα. – Λιβαδάκι Περαίας – Αεροδρόμιο ΣΕΔΕΣ, νότια του οικισμού της Θέρμης – Αγρόκτημα ΑΠΘ – Περιοχή Ανθεμούντα του δήμου Θέρμης – Ωραιόκαστρο, εξωτερική περιφερειακή – Εγνατία κόμβος Λαγκαδά- Δερβένι – Λαχανόκηποι – Αγρόκτημα ΤΕΙ Σίνδου (είχε επιλεγεί για την Expo) – Σίνδος ΒΙΠΕΘ – Κέντρο

Μεταξύ των διαφόρων σχεδίων ανάπλασης που έχουν ακουστεί υπήρχε πάντα και η απειλή της ιδιωτικοποίησης και της πώλησης που επανέρχεται κατά καιρούς.

Στις σημερινές της εκθεσιακές εγκαταστάσεις η ΔΕΘ-Helexpo μεταφέρθηκε οριστικά το 1937. Η λειτουργία της διακόπηκε προσωρινά εξαιτίας του πολέμου, ενώ το 1950 χρηματοδοτήθηκε από το σχέδιο Μάρσαλ η αποκατάσταση του λεηλατημένου εκθεσιακού χώρουΤο Διεθνές Εκθεσιακό και Συνεδριακό Κέντρο της ΔΕΘ-Helexpo στη Θεσσαλονίκη αναπτύσσεται σε έκταση 180.000 τ.μ., εκ των οποίων τα 62.000 τ.μ. αποτελούν στεγασμένο εκθεσιακό χώρο. Το εκθεσιακό συγκρότημα απαρτίζεται από τρία συνεδριακά κέντρα, το «Νικόλαος Γερμανός», το «Ιωάννης Βελλίδης» και το Helexpo Corona, συνολικής χωρητικότητας 4.000 θέσεων.

Επτά από τα 37 κτίρια του κατασκευάστηκαν πριν από το 1960, δεκατρία συνολικά πριν από το 1970, είκοσι πριν το 1980, τριάντα δύο πριν το 1990 (!). Ετσι καταλήξαμε, στα δύσκολα χρόνια της ΔΕΘ, λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης, η Έκθεση έμαθε να διενεργεί τις σταθερές εκθέσεις και να προσπαθεί να αναπτυχθεί με ουσιαστικά πολύ λίγη διαθέσιμη επιφάνεια χώρων, με κάκιστη χωρική οργάνωση όλων των λειτουργειών μέσα στην έκταση του Εκθεσιακού Κέντρου και με όχληση για την πόλη.

Στη διάρκεια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας ανάμεσα στα υπόλοιπα αρχιτεκτονικά έργα που υλοποιήθηκαν στη πόλη ήταν και περίφημες Πύλες της ΔΕΘ που σχεδίασε ομάδα αρχιτεκτόνων με την Κατερίνα Τσιγαρίδα επικεφαλής. Το σχέδιο τότε προέβλεπε ένα νέο κτηριολογικό πρόγραμμα αλλά και το αίτημα για μία νέα, ισχυρή εικόνα για τη Helexpo. Πρόκειται για πρισματικά, τραπεζοειδή πολύεδρα κτήρια-πύλες κατασκευασμένα από χάλυβα με ένα μεγάλο κεντρικό άνοιγμα. Οι μεγάλες πλευρές τους συγκλίνουν καθ’ ύψος και επενδύονται με διάτρητα φύλλα χαλκού. Η αίσθηση του συμπαγούς και του διάτρητου μεταβάλλεται σε σχέση με τον φυσικό ή τον τεχνητό εσωτερικό και εξωτερικό φωτισμό. Το έργο έφτασε να είναι υποψήφιο για το βραβείο Mies Van Der Rohe, European Union Prize for  contemporary architecture, Mies van der Rohe awards, 2001 και η ομάδα που το υπέγραψε ήταν Κατερίνα Τσιγαρίδα, Αλέξανδρος Σκουβακλής, Νίκος Καλογήρου.

Οι Πύλες της ΔΕΘ είναι ανάμεσα στα κτίρια που πρόκειται να γκρεμιστούν για την ανάπλαση.

Ένα άλλο αμφιλεγόμενο κτίριο που πρόκειται να γκρεμιστεί είναι το Βελλίδειο συνεδριακό κέντρο, το εκτρωματικό κτίριο στη νότια πλευρά που αποτελεί το μεγαλύτερο συνεδριακό κέντρο της Ελλάδας. Το Βελλίδειο θεμελιώθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1992 από τον τότε Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ως Εκθεσιακό Κέντρο Πολλαπλών Χρήσεων “Ι. Βελλίδης”.

Το σχέδιο της ανάπλασης περιλαμβάνει τα εξής όπως παρουσιάστηκαν από τη διοίκηση της Helexpo-ΔΕΘ:

Χώρους για εκθεσιακή δραστηριότητα που θα μας επιτρέπουν να συνεχίσουμε τη σημερινή δραστηριότητα μας αλλά και να μπορούμε λελογισμένα να την επεκτείνουμε μέχρις εκείνου του σημείου που δεν θα αποτελούμε «όχληση». Χώρους για εμπορική δραστηριότητα που θα συμβάλλουν, λίγο έστω, στην οικονομική μας αυτοδυναμία και χώρους για ένα συνδυασμένο συνεδριακό – ξενοδοχειακό τοπόσημο, απέναντι από τα Μουσεία της πόλης. Αξιοποίηση των σταθμών του Μετρό, επαναδιευθέτηση της κυκλοφορίας εσωτερικά και περιμετρικά για να μην κορεστεί το δίκτυο. Σχεδιασμό των κτιρίων με περιορισμένα κλιμακούμενα ύψη για να μην εμποδίζεται η οπτική σύνδεση με τα τοπόσημα της πόλης. Συμμόρφωση με τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής.

Και, το κυριότερο ίσως, πράσινο και ελεύθερους χώρους στο 50% της έκτασης, για ελεύθερη χρήση από τους πολίτες, σε σύνδεση με τη σημερινή ζώνη πρασίνου προς την παραλία, διατηρώντας τα σημερινά εμβληματικά κτίρια, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, τον Πύργο του ΟΤΕ και το Παλαί ντε Σπορ και συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία του Μητροπολιτικού Πάρκου Πρασίνου και Πολιτισμού.

Είναι αυτό το project εφικτό; Σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις μας ναι, μπορούμε δηλαδή με πολλές ελπίδες επιτυχίας, να αξιοποιήσουμε το εργαλείο των Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα. Να θυμίσουμε εδώ ότι, αν προχωρούσαμε σε μετεγκατάσταση έπρεπε να βρούμε 283 εκατομμύρια τουλάχιστον (σε τιμές 2012).

Τι απομένει να γίνει; Μια απαιτητική διαδοχή διαδικασιών, που θα την ακολουθήσουμε με συνέπεια και προσεκτικά: έγκριση του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου και μετά του Πολεοδομικού Σχεδίου Εφαρμογής από τις αρμόδιες υπηρεσίες, προκήρυξη και ολοκλήρωση διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, διαγωνισμός για εξεύρεση στρατηγικού επενδυτή, αδειοδοτήσεις και σταδιακή αποκαθήλωση παλιών εγκαταστάσεων και ανέγερση των νέων.

Το ειδικό χωρικό σχέδιο για το νέο Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης βασίζεται σε τέσσερις άξονες:

1. Οι εκθεσιακοί χώροι θα αναπτυχθούν με συντελεστή δόμησης 0,60 σε τρία μεγάλα μπλοκ εμβαδού 41 στρεμμάτων, που θα «αγκαλιάζουν» περιμετρικά το Παλέ ντε Σπορ. Ανάλογα με το τι θα προτείνει η αρχιτεκτονική μελέτη, η κάλυψη του οικοπέδου μπορεί να είναι μικρότερη.

2. Βορειοδυτικά, στο κομμάτι μεταξύ των οδών Αλεξάνδρου Σβώλου και Εγνατίας και δίπλα από τον σταθμό του μετρό θα αναπτυχθεί κτηριακό συγκρότημα γραφείων περίπου 10.000 τ.μ. Τα υπόλοιπα δέκα στρέμματα θα παραμείνουν ελεύθερος χώρος, ως συνέχεια του παρακείμενου πάρκου. Σε αυτόν τον χώρο μπορεί να αναπτυχθεί κάποιο αρχιτεκτόνημα, που θα λειτουργήσει ως νέο τοπόσημο για τη Θεσσαλονίκη.

3. Η οδός Αλεξάνδρου Σβώλου αποτελεί το όριο μετά το οποίο και μέχρι την πλατεία ΧΑΝΘ θα αναπτυχθεί το Μητροπολιτικό Πάρκο, στα όρια του οποίου περιλαμβάνεται και το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Με τον τρόπο αυτό αποκαλύπτονται τα τρία τέταρτα της οδού Αγγελάκη και η πόλη «εισχωρεί» μέσα στους χώρους της Έκθεσης.

4. Στον χώρο που βρίσκεται σήμερα το συνεδριακό κέντρο «Ι. Βελλίδης» θα αναπτυχθεί το νέο συνεδριακό κέντρο καθώς επίσης ένα ξενοδοχείο και ένα υπόγειο πάρκινγκ.

Η παρουσίαση του συγκεκριμένου σχεδίου ξεσήκωσε μια σειρά αντιδράσεων που εκδηλώθηκαν στα social media τις προηγούμενες ημέρες και αφορούν στα δυο ιστορικά περίπτερα της βόρειας πύλης που προβλέπεται να κατεδαφιστούν.

Την αντίθεση τους στην ισοπέδωση των κτιρίων έχουν ήδη εκφράσει μέσω συλλογής υπογραφών διάφοροι άνθρωποι, ειδικοί και μη της πόλης στο AVAZZ.

Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της αποτέλεσε και αποτελεί υπερτοπικό-υπερεθνικό πεδίο παρουσίασης, ανάδειξης, ώσμωσης και προβολής της καινοτομίας σε πλείστους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και ένταξής της στην καθημερινότητα της ελληνικής κοινωνίας. Δομικός ιστός όλων αυτών ο χώρος, τόσο ο υπαίθριος όσο –και κυρίως– τα κτιριακά κελύφη. Τα περίπτερα, όπου η καινοτομία ως έκθεμα γίνεται προσιτή στον επισκέπτη, διαχέεται στην κοινωνία. Αν και σπανίως μνημονεύεται, η ιστορία και ο χώρος της ΔΕΘ είναι διάστικτος από εξαιρετικά δείγματα-μνημεία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής (έργα των Δ. Tριποδάκη, Εμ. Βουρέκα-Σπ. Στάϊκου-Πρ. Βασιλειάδη, Κ. Kαψαμπέλη-Ι. Βικέλα, N. Bαλσαμάκη, Δ. Φατούρου και άλλων – ορισμένα έχουν αλλοιωθεί ή κατεδαφισθεί), τα οποία αποτελούν μοναδικά στον ελληνικό χώρο δείγματα εκθεσιακών περιπτέρων. Παράλληλα χαρακτηρίζουν, ως τοπικά, χρονικά και νοηματικά σημεία αναφοράς, το χωρικό πλαίσιο της διοργάνωσης που συνδέει τη Θεσσαλονίκη με το απώτερο ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν και την ευρεία ενδοχώρα της. Με δεδομένο ότι το εκθεσιακό-συνεδριακό κέντρο της ΔΕΘ «θα πρέπει να αποτελεί ένα τοπόσημο, ένα νέο landmark για τη Θεσσαλονίκη», θα ήταν ολέθριο αυτό να απονευρωθεί από την ιστορία του. Διατηρώντας τη συνέχεια του θεσμού, οφείλει να διατηρήσει και αναδείξει τις κτιριακές εδράσεις-αναφορές του (έστω τις πλέον χαρακτηριστικές και αυθεντικές), να τις προβάλει ως τοπόσημα και να τις καταστήσει περισσότερο προσιτές στην πόλη. Στο πνεύμα αυτό προτείνεται η διατήρηση, ανάδειξη και ένταξη στον συνολικό σχεδιασμό του νέου εκθεσιακού κέντρου των υφισταμένων κτιρίων Διοίκησης, Περίπτερο 1, Περίπτερο 2 και Περίπτερο ESSO PAPPAS (πλέον των προτεινομένων από τη μελέτη Παλαί ντε Σπόρ, Πύργος του ΟΤΕ και MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης). Με τη χειρονομία αυτήν εμπλουτίζεται και αποκτά συνέχεια, συνεκτικότητα και στιβαρότητα ο «΄Αξονας των Μουσείων».

Ανάμεσα στις ενστάσεις και το κατά πόσο δημιουργείται ένα Μητροπολιτικό Πάρκο. Ο Πρόδρομος Νικηφορίδης έγραψε:

«Αλήθεια είναι ότι δεν δημιουργείται μητροπολιτικό πάρκο, αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει πουθενά χώρος χαρακτηρισμένος ως πράσινο, αλήθεια είναι ότι ο ενιαίος ελεύθερος χώρος είναι το 25% της συνολικής έκτασης και όχι αυτό που μας σερβίρουν, ότι δήθεν η μισή έκταση θα γίνει μητροπολιτικό πάρκο. Αλήθεια είναι ότι σβήνουν τη μνήμη της ΔΕΘ και κατεδαφίζουν τα σημαντικότερα κτήρια της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, με βραβεία αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Ζητάμε την προστασία των κτηρίων από το υπουργείο Πολιτισμού. Αλήθεια είναι ότι θα είναι ακόμα μία μεγάλη καταστροφή».

Οι αντιδράσεις αναμένεται να κορυφωθούν τις επόμενες ημέρες με πιθανή παρέμβαση του υπουργείου Πολιτισμού για τον χαρακτηρισμό των δυο κτιρίων ως διατηρητέα καθώς το θέμα έχει φτάσει στην υπουργό Πολιτισμού. Αντίδραση αναμένεται να υπάρξει και από την αρχιτεκτονική σχολή του ΑΠΘ ενώ στάση αναμονής κρατά το ΤΕΕ.

Η διοίκηση της ΔΕΘ αντιμετωπίζει το θέμα που προέκυψε με ψυχραιμία και διαλλακτικότητα. Ο πρόεδρος της Τάσος Τζήκας μιλώντας στην parallaxi τόνισε τα εξής:

”Από το 2012 ξεκίνησε ένα σχέδιο μελέτης της ανάπλασης. Καταφέραμε να εξασφαλίσουμε την συναίνεση της πόλης, της Περιφέρειας, του δήμου, των εμπορικών συλλόγων, του ΤΕΕ. Το χορικό σχέδιο που κατατέθηκε προς προέγγριση προβλέπει 50% πράσινο, πάνω από 80 στρέμματα, 50% του οικοπέδου προς χρήση της πόλης. Δεν γκρεμίζεται κανένα χαρακτηρισμένο κτίριο. Η μελέτη έγινε με βάση την βιοκλιματική ανάπλαση, τους διεθνείς σημερινούς όρους και το καλό της πόλης, τα οικονομικά οφέλη. Το σχέδιο θα βγει τη Δευτέρα στη διαβούλευση και είμαστε ανοιχτοί να συζητήσουμε με τον καθένα που έχει αντίρρηση για ένα κοινό καλό. Οι αρχιτεκτονικές ευαισθησίες είναι σεβαστές. Δεν πρέπει όμως για κανέναν λόγο να σταματήσει η ανάπλαση. Το 2019 γίνεται η προκήρυξη, ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός από τον οποίο θα προκύψει ένα κτίριο ή περισσότερα, ακολουθούν το 2020-21 οι τεχνικές μελέτες και μέχρι το 2026 η κατασκευή. Έχουμε να λύσουμε σοβαρά θέματα πως θα λειτουργεί τα χρόνια κατασκευής η Έκθεση, αν θα γίνεται εκ περιτροπής χρήση κτιρίων ή θα μεταφερθούν κάποιες εκθέσεις αλλού. Ελπίζω όλα να πάνε καλά και είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε όλες τις ενστάσεις”.

Η εβδομάδα που έρχεται θα είναι καθοριστική για όσα θα αποφασιστούν σε σχέση με το μέλλον του σχεδίου. Για το αν θα επικρατήσει η λογική της προστασίας δυο κτιρίων μιας άλλης εποχής που κουβαλούν μιας ιστορία ή μιας καθολική μεταμόρφωση με όρους του σήμερα.