Η τέχνη γίνεται ανάγκη έκφρασης στους δρόμους της Θεσσαλονίκης

Στην Ελλάδα η Παγκόσμια Ημέρα των Τεχνών του Δρόμου και της Ελεύθερης Έκφρασης στο Δημόσιο Χώρο γιορτάζεται από το 2008, ενώ διεθνώς ξεκίνησε έναν χρόνο νωρίτερα στη Γαλλία, με πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας Καλλιτεχνών των Τεχνών του Δρόμου (Federation des Arts de la Rue) και έκτοτε γιορτάζεται κάθε χρόνο το τελευταίο Σάββατο του Οκτωβρίου, που συμπίπτει με την αλλαγή της ώρας σε πολλές χώρες του κόσμου.

Θέατρο, τσίρκο, μουσική, χορός, ποίηση, εικαστικά, μαριονέτες, ξυλοπόδαροι, Καραγκιόζης «κατεβαίνουν» στο δρόμο πολλών πόλεων, γεμίζοντας για μία ολόκληρη ημέρα με χρώμα και ζωντάνια τους δρόμους της πόλης. Παραστάσεις και δρώμενα από εκατοντάδες ανεξάρτητους καλλιτέχνες σε απόσταση αναπνοής και χειραψίας από τους θεατές.

Η τέχνη του δρόμου άλλωστε, υπήρχε ανέκαθεν σε πολλούς πολιτισμούς. Η καλλιτεχνική έκφραση σε πάρκα, δρόμους, σοκάκια, αγορές κλπ ήταν εμφανής παντού. Σε άλλες περιοχές ήταν πιο έντονη και συχνή και σε άλλες μικρότερης έκτασης και συχνότητας. Τη δεκαετία του ’70 η τέχνη του graffiti άρχισε να ανθεί σε όλον τον κόσμο. Ακολούθησαν το steet theatre, η μουσική στο δρόμο, στο μετρό ή στη στάση του λεωφορείου!

Στην Ελλάδα το Street Art έγινε πιο έντονο την τελευταία 10ετία. Οι καλλιτέχνες που επιλέγουν να εκφραστούν εκτός σκηνής ολοένα και αυξάνονται, δείχνοντας πως η τέχνη του δρόμου είναι η αέναη δημιουργικότητα!

Η τέχνη του δρόμου έχει εξελιχθεί από τις πρώιμες μορφές του προκλητικού γκράφιτι σε μια πιο εμπορική μορφή τέχνης, καθώς μία από τις κύριες διαφορές έγκειται πλέον στη διάδοση μηνυμάτων. Η τέχνη του δρόμου έχει συχνά ως στόχο να προκαλέσει σκέψεις και όχι να οδηγήσει σε απόρριψη στο ευρύ κοινό κάνοντας τον σκοπό της πιο προφανή από αυτόν του γκράφιτι. Το ζήτημα της άδειας έχει επίσης έρθει στο επίκεντρο της τέχνης του δρόμου, καθώς το γκράφιτι γίνεται συνήθως παράνομα, ενώ η τέχνη του δρόμου μπορεί στις μέρες μας να είναι αποτέλεσμα μιας συμφωνίας ή ακόμη και μερικές φορές παραγγελίας. Ωστόσο, παραμένει διαφορετική από την παραδοσιακή τέχνη που εκτίθεται σε δημόσιους χώρους λόγω της ρητής χρήσης του εν λόγω χώρου στη φάση της σύλληψης.

Στόχος των εκδηλώσεων αλλά και της ύπαρξης της Παγκόσμιας Ημέρας των Τεχνών του Δρόμου και της Ελεύθερης Έκφρασης στο Δημόσιο Χώρο, είναι να εκφραστεί η αναγκαιότητα της ύπαρξης της Τέχνης στο δημόσιο χώρο και η επικοινωνία των καλλιτεχνών με το κοινό, μέσα σε ένα φυσικό πλαίσιο που διαφέρει από αυτό των παραδοσιακών καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, σε ένα μάλιστα πιο ελεύθερο και νόμιμο πλαίσιο, χωρίς να καταδιώκεται ο καλλιτέχνης του δρόμου – άλλωστε υπάρχουν πρόσφατες εικόνες στη μνήμη, με πρόστιμα σε καλλιτέχνες του δρόμου στη Θεσσαλονίκη, αλλά και σε άλλες πόλεις, αφαιρώντας ένα δικαίωμα στην έκφραση, που στην πραγματικότητα δεν είχε προβλέψει ποτέ η νομοθεσία.

«Μας βοήθησε πολύ εκείνη η περίοδος» ανέφεραν σε παλιότερη τους συνέντευξη στην Parallaxi οι Banda Entopica που ξεκίνησαν τραγουδώντας στους δρόμους, «Αλλιώς παίζεις στο δρόμο, αλλιώς σε ένα φεστιβάλ, αλλιώς σε έναν γάμο. Όλη αυτή η τριβή σε όλες αυτές τις διαφορετικές καταστάσεις είναι αυτή που σε κάνει να τον “βρεις” τον άλλον, να πιάσεις τον παλμό. Αν σου δίνει κάτι ο δρόμος είναι να δοκιμαστείς ακριβώς σε αυτό καθώς δεν υπάρχει καμία πραγματική απαίτηση και κανένας πάνω από το κεφάλι σου» είχαν πει μιλώντας για τη δική τους εμπειρία.

Τέσσερις νέοι άνθρωποι από διαφορετικά σημεία του κόσμου με την ομάδα τους, την ODYSEΕ, για δέκα ημέρες μετέφεραν όλα τα βασικά έπιπλα ενός σπιτιού απ’ άκρη σε άκρη στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και “έζησαν στον δρόμο”. Η δράση γίνεται ανά τον κόσμο σε πολλές χώρες, πόλεις και ηπείρους πάνω από 10 χρόνια. «Αυτή μας η δράση έγινε μία συνήθεια για να δει ο κόσμος την πόλη και τον δημόσιο χώρο με άλλο μάτι» λέει ο Laurent Boijeot για αυτό το εν μέρει καλλιτεχνικό project που είδαν μπροστά τους πολλοί Θεσσαλονικείς ξαφνικά, «Πρέπει να ανακαλύψουμε και να δημιουργήσουμε ξανά την έννοια του δημόσιου χώρου, αυτή είναι όλη η ιδέα της δράσης. Θα θέλαμε να σπάσουμε τους κώδικες απαγορεύσεις που υφίστανται να γίνει προσβάσιμος σε όλο τον κόσμο για όλους».

Στη Νεάπολη, στη Θεσσαλονίκη, στις αρχές του Οκτώβρη, καλλιτέχνες από την Ευρώπη, την Ασία, τη νότια Αμερική και άλλα μέρη του κόσμου, έδωσαν ραντεβού στην περιοχή Στρεμπενιώτη, όπου για τρεις ημέρες μεταμόρφωσαν με τα σπρέι τους ένα σχολείο, ένα γήπεδο ποδοσφαίρου κι ένα ανοιχτό θέατρο ώστε να μετατραπούν σε… μόνιμες εκθέσεις έργων αυτής της ιδιαίτερης τέχνης που σταδιακά αρχίζει να περνάει στη συνείδηση των πολιτών ως ακόμα μία ξεχωριστή μορφή τέχνης. Τον περασμένο Απρίλη, στην Καλαμαριά, περισσότεροι από 40 κορυφαίοι της τέχνης του Graffiti, από κάθε γωνιά της Ευρώπης, αλλά και του κόσμου, μετέτρεψαν την πλατεία Σκρα σε έναν υπαίθριο καμβά πρωτοπορίας γεμάτο χρώμα και έμπνευση, αλλάζοντας την εικόνα των τριών ιστορικών σχολείων της πόλης, το 5ο και το 13ο Δημοτικά Σχολεία Καλαμαριάς, καθώς και το 27ο Νηπιαγωγείο.

Στην Αθήνα από την άλλη, κάνοντας μια βόλτα στους δρόμους, τα χρώματα γίνονται σύμμαχος μίας παράξενης ομορφιάς που επιδιώκει να αλλάξει το γκρίζο της μεγαλούπολης. Η τέχνη του δρόμου, η τέχνη των τοίχων ξεπροβάλει στις γειτονιές της Αθήνας και σκορπίζει άλλες φορές τα μηνύματα των δημιουργών της και άλλες φορές θυμίζει γίνεται ένα με το τοπίο, ενσωματώνοντας την καλλιτεχνική ανησυχία και τη ζωή. Είναι σίγουρα η πιο ανοιχτή ελληνική πόλη στις τέχνες του δρόμου και της ελεύθερης έκφρασης στο δημόσιο χώρο, με δράσεις μάλιστα που γίνονται αυτή την Παγκόσμια Ημέρα.

Επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη και πάλι, ένας εικαστικός που εκφράζεται ζωγραφίζοντας έργα σε τοίχους της πόλης και πολλές φορές έχει συζητηθεί γι’ αυτά, είναι ο Γιώργος Κόφτης, με πρόσφατη τοιχογραφία του την Δήμητρα Καπετάνιου, την 24χρονη που έχασε τη ζωή της στην τραγωδία των Τεμπών. Παλιότερα βέβαια ήταν ο ίδιος που έκανε το έργο με τα καρφιά στον τόπο του δυστυχήματος, την Μαρία Καβογιάννη από τον ρόλο της στο Maestro για να «μιλήσει» για την κακοποίηση των γυναικών και το «αγόρι με τον αρουραίο» στον τοίχο ενός εγκαταλειμμένου εργοστασίου στην περιοχή του Αγγελοχωρίου, στέλνοντας το δικό του μήνυμα για τη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα.

«Το να βγαίνω έξω από την πόλη και να κάνω έργα, μου κάνει καλό εμένα. Εκτονώνομαι. Θα εκραγώ αν δεν το κάνω. Επίσης δεν έχω έρθει σε επικοινωνία με κανέναν δήμαρχο και δεν υπάρχουν χώροι για μένα. Έχω σταμπάρει δύο τρεις υπερτέλειους τοίχους στην πόλη και δεν πάω γιατί δεν θέλω να με συλλάβουν. Φοβάμαι. Έχω έτοιμα πράγματα που θέλω να κάνω και φοβάμαι» είχε πει ο Γιώργος Κόφτης σε παλιότερη συνέντευξη του στην Parallaxi αποκαλύπτοντας κυρίως την ανάγκη των ανθρώπων αυτών να εκφραστούν μέσα από τις δικές τους καλλιτεχνικές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο.

Μία ακόμα εξαιρετική περίπτωση, που μίλησε στην Parallaxi παλιότερα, είναι ο ο Μάριος Σιμόπουλος, φημισμένος για τα murals σε σχολεία, απόφοιτος της σχολής καλών τεχνών Α.Π.Θ., εκπαιδευτικός 14 χρόνια στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, που ασχολείται παράλληλα με την τέχνη και τις τοιχογραφίες. «Τα έργα που κοσμούν τοίχους δίνουν μια χρωματιστή πινελιά στα γκρίζα αστικά τοπία. Οι τοιχογραφίες εάν δεν βανδαλιστούν μένουν για πάντα, το χαρτί όχι. Μία τοιχογραφία θα γοητεύσει τον οποιοδήποτε που θα περάσει από μπροστά! Οι τοιχογραφίες σε πολλές πόλεις ανά τον κόσμο σε ταξιδεύουν και βλέποντας τες νιώθεις πως ο τοίχος ζωντανεύει και κινείται! Θέλω να μάθω στα μικρά παιδιά τα σημαντικά οφέλη και πλεονεκτήματα που προσφέρονται μέσα από τις διαδικασίες της τέχνης. Θέλω να καταλάβουν ότι η τέχνη σε όλες τις μορφές της προσφέρει πνευματική καλλιέργεια. Χωρίς την τέχνη άλλωστε η μορφή του κόσμου δεν θα ήταν σε καμία περίπτωση ίδια» είχε πει στην Μυρτώ Τούλα το 2021.

Τη δική τους τέχνη στη πόλη προσφέρουν και οι μουσικοί του δρόμου που κάνοντας μία βόλτα στο κέντρο, στην Αριστοτέλους, στην παραλία ή ακόμα και σε μικρότερες πλέον γειτονιές ή σε λαϊκές των συνοικιών, πέφτεις συχνά πάνω τους, κάνοντας μία στάση για να τους απολαύσεις και να μιλήσεις λίγα λεπτά μαζί τους.

«Σε κάθε περίπτωση υπάρχει μία μαγεία γιατί δεν είναι πάντα ίδιες οι συνθήκες. Μπορεί να γίνει κάτι δίπλα από εκεί που παίζει, να είσαι μαγκωμένος, να μην υπάρχει διάθεση από τον κόσμο κι άλλες φορές όλα να είναι ρόδινα», έλεγαν το 2022 οι Βαγγέλης και Νίκος ή αλλιώς οι Notorious Buskers, που σημαίνει «οι διαβόητοι μουσικοί του δρόμου».

Ο 29χρονος Μηνάς Νικολαΐδης αγαπάει τη μουσική αλλά και το να παίζει στο δρόμο και, μάλιστα, λέει στην Parallaxi ότι είναι κάτι που δεν θέλει να αφήσει γιατί του δίνει άλλη σχέση με τον  κόσμο αλλά και με τις… κοπέλες! Το 2022 μάλιστα, έστρεψε τα μάτια του κόσμου, που τον άκουγε να παίζει με το βιολί του έξω από το Ολύμπιον κινηματογραφικές μουσικές κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου. «Η επαφή με τον κόσμο, με τον περαστικό στο δρόμο, είναι ιδιαίτερη. Σε ένα μαγαζί υπάρχει μία απόσταση, ενώ στο δρόμο είναι πολύ πιο άμεσα όλα. Περνάει ο κόσμος, αφήνει τα χρήματα του, πολλοί μάλιστα κοιτάνε μέσα να δουν τι μεροκάματο έβγαλα εκείνη τη μέρα και έχει πλάκα όλο αυτό. Άλλοι σταματάνε να βγάλουν κάποιο βίντεο, μία φωτογραφία, να πουν έναν καλό λόγο και αυτά είναι που σε κρατάνε στο δρόμο γιατί αλλιώς αν δεν βλέπεις ότι υπάρχει ανταπόκριση, αναγκαστικά σκέφτεσαι να κάνεις άλλα πράγματα» είπε ο νεαρός μουσικός εκείνη την εποχή στην Parallaxi, «Θυμάμαι ότι την πρώτη μέρα που είχα βγει να παίξω μόνος μου βιολί, ζοριζόμουν, σκεφτόμουν τι θα πει ο κόσμος, δεν ήμουν πολύ σίγουρος» έλεγε, ενώ για τη Θεσσαλονίκη, ανέφερε πως «Υπάρχουν άνθρωποι που παίζουνε στον δρόμο βιολί και μάλιστα είναι και πάρα πολύ καλοί μουσικοί. Γενικά το επίπεδο μουσικής στον δρόμο στη Θεσσαλονίκη είναι αρκετά υψηλό θα έλεγα, και αυτό το καταλαβαίνει ένας μουσικός καλύτερα».

Το παραπάνω αυτοκόλλητο “κυκλοφορούσε” πολύ σε διάφορα σημεία στην Θεσσαλονίκη τις αρχές του 2019. Ήταν ένα σκίτσο του Σταύρου Κιουτσιούκη που έστελνε το πιο δυνατό μήνυμα για την υποστήριξη των on the road καλλιτεχνών. Διαχρονικό όπως όλα δείχνουν μέχρι σήμερα που οι καλλιτέχνες των δρόμων ακόμα αγωνίζονται για την έκφραση τους.

Ο Σπύρος και ο Παναγιώτης αυτοαποκαλούνται “Γιαγκίνηδες”, από το “γιαγκίνι” που χρησιμοποιείται σαν αργκό και σημαίνει η φλόγα, η κάψα. Ήρθαν στη Θεσσαλονίκη ως φοιτητές και μετά τη γνωριμία τους, αποφάσισαν να βγουν στην Πλατεία Αριστοτέλους και στην Τσιμισκή να παίξουν ρεμπέτικη μουσική στους περαστικούς. Όταν μίλησαν στην Parallaxi για αυτή την εμπειρία τους, είπαν: «Στην αρχή νιώθεις λίγο ξένος εκεί που είσαι. Δεν είναι όλοι θετικοί σ’ αυτό. Υπάρχουν καταστάσεις που πρέπει να αντιμετωπίσεις, οι οποίες μας σκλήρυναν. Υπήρχαν αρκετές φορές που ο κόσμος προσπάθησε να πάρει λεφτά από την θήκη σου. Συχνά γκρίνιαζαν από μαγαζιά ότι τους ενοχλούμε. Πολλές φορές επίσης μας έχουν φέρει και αστυνομία. Όλα αυτά στην αρχή μας επηρέαζαν – μπορεί μετά να μην είχαμε κέφι να συνεχίσουμε»

«Στον δρόμο αν δεν ξέρεις, μαθαίνεις να σέβεσαι, αν δεν ξέρεις μαθαίνεις να επικοινωνείς κι αν ξέχασες ,θυμάσαι να χαμογελάς» λένε οι Q Violins που συχνά μέχρι και σήμερα μαγεύουν με τα βιολιά τους τις νύχτες στη Θεσσαλονίκη, κάνοντας την καλλιτεχνική τους έκφραση στον δημόσιο χώρο, οικογενειακή υπόθεση από τον καιρό της πανδημίας, «Η μόνη σκηνή που μπορούσαμε να παίξουμε και να μας χειροκροτήσουν ήταν η παραλία,  προφανώς ήταν και το κομμάτι της επιβίωσης γιατί όταν το μόνο εισόδημα είναι αυτό, μιλάμε για επιβίωση. Πήγε καλά, φοβερή ανταπόκριση, το συνεχίσαμε. Έχουμε 2, 3 σημεία μες την πόλη που εμφανιζόμαστε» είχαν αναφέρει στην Parallaxi.

Τον δημόσιο χώρο χρησιμοποιεί αυτές τις μέρες ο ηθοποιός Αλέξανδρος Μιχαήλ, στο πλαίσιο των 59ων Δημητρίων, με την Long duration performance: Flow, στον δημόσιο χώρο της Θεσσαλονίκης. Είναι βέβαια ο ίδιος που τον Απρίλιο και Μάιο του 2023 βγήκε στους δρόμους της Θεσσαλονίκης ως… άνθρωπος σκιά.

«Βλέπω την πόλη από μία τελείως άλλη ματιά. Είναι σαν να ξαναβλέπω τη Θεσσαλονίκη από την αρχή. Είναι μία διαφορετική πόλη. Επίσης, την έχω ζήσει σε πολύ διαφορετικές ώρες που παλιότερα δεν είχα ζήσει ποτέ. Ας πούμε, το τρεις με έξι ήταν μία τραγική διαδρομή γιατί η περισσότερη πόλη ήταν έρημη και κυκλοφορούσα σε μία πόλη φάντασμα. Ξέρεις, η πόλη έχει όλες τις ώρες ζωή απλά τη μαζεύει σε διαφορετικά σημεία» είχε πει στην Parallaxi την εποχή της “Σκιάς”. Φέτος, o καλλιτέχνης και σε συνέχεια της έρευνάς του πάνω στις δυναμικές της αλληλεπίδρασης του ανθρώπινου σώματος με τον δημόσιο χώρο, συστήνει στο κοινό της Θεσσαλονίκης τη long duration performance FLOW, μια σωματική εξερεύνηση της διαλεκτικής έντασης ανάμεσα στο μέσα και το έξω, το ιδιωτικό και το δημόσιο.

Αυτοπεριοριζόμενος εντός μιας ανοιχτής σφαιρικής αρχιτεκτονικής δομής σε πολυσύχναστα σημεία της Θεσσαλονίκης, (σαν σε αντεστραμμένο panopticon), ο Μιχαήλ μετατρέπει τον εαυτό του σε έκθεμα. Ένα ζωντανό γλυπτό που κινείται σε αέναη ροή, αλλάζοντας διαρκώς, αργά αλλά σταθερά σχήμα(τα).

Είναι οι καλλιτέχνες του δρόμου, η ανάσα, ο παλμός και το άρωμα της πόλης; Ναι είναι, μπορεί να αποτελεί την απάντηση, καθώς μιλάμε για μία μορφή τέχνης που πηγαίνει η ίδια κοντά στον αποδέκτη και δεν περιμένει σε έναν κλειστό χώρο την επίσκεψη του. Η ανάγκη των ανθρώπων λοιπόν, να εκφραστούν σε έναν “καμβά” ή μία “σκηνή” του δρόμου, μόνο σεβασμό και θαυμασμό μπορεί να αξίζουν, ελπίζοντας βέβαια σύντομα και σε ένα νομοθετικό πλαίσιο που δε θα τους θεωρεί άλλο παράνομους, απατεώνες, “κλέφτες” ή βανδαλιστές τους καλλιτέχνες του δρόμου…